ভাৰতৰ সংবিধানৰ সপ্তম অনুসূচী অনুসৰি 'আৰক্ষী' আৰু 'ৰাজহুৱা শৃংখলা' ৰাজ্যৰ বিষয়। ৰাজ্য/কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলবোৰ মুখ্যতঃ তেওঁলোকৰ আইন প্ৰৱৰ্তনকাৰী সংস্থাৰ(এলইএ)জৰিয়তে চাইবাৰ অপৰাধকে ধৰি অপৰাধ প্ৰতিৰোধ, চিনাক্তকৰণ, অনুসন্ধান আৰু গোচৰৰ বাবে দায়বদ্ধ। কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে তেওঁলোকৰ এলইএৰ ক্ষমতা নিৰ্মাণৰ বাবে বিভিন্ন আঁচনিৰ অধীনত পৰামৰ্শ আৰু বিত্তীয় সাহায্যৰ জৰিয়তে ৰাজ্য/কেন্দ্ৰীয় শাসিত কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলসমূহৰ পদক্ষেপবোৰক প্ৰোত্সাহিত কৰে। চাইবাৰ অপৰাধৰ সৈতে এক বিস্তৃত আৰু সমন্বিতভাৱে মোকাবিলা কৰাৰ প্ৰণালী শক্তিশালী কৰাৰ বাবে, কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে এনে পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰিছে য'ত অন্যান্য বিষয়ৰ সৈতে নিম্নলিখিত বিষয়বোৰ অন্তৰ্ভুক্ত আছেঃ

 

১) গৃহ মন্ত্ৰালয়ে দেশৰ সকলো ধৰণৰ চাইবাৰ অপৰাধ সমন্বিত আৰু ব্যাপক প্ৰকাৰে মোকাবিলা কৰিবলৈ এক  'ভাৰতীয় চাইবাৰ অপৰাধ সমন্বয় কেন্দ্ৰ' (আই৪চি) স্থাপন কৰিছে।

 

২) ৰাজ্য/কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলৰ এলইএৰ মাজত সমন্বয়ৰ পৰিকাঠামো বৃদ্ধি কৰাৰ বাবে চাইবাৰ অপৰাধহটস্পট/ বহুমুখী সমস্যা থকা এলেকাসমূহৰ ওপৰত আধাৰিত কৰি 'ভাৰতীয় চাইবাৰ অপৰাধ সমন্বয় কেন্দ্ৰ'ৰ অধীনত মেৱাট, জামতাৰা, আহমেদাবাদ, হায়দৰাবাদ, চণ্ডিগড়, বিশাখাপত্তনম আৰু গুৱাহাটীৰ বাবে সাতটা যুটীয়া চাইবাৰ সমন্বয় দল (জেচিচিটি) গঠন কৰা হৈছে। ২০২৩ চনত হায়দৰাবাদ, আহমেদাবাদ, গুৱাহাটী, বিশাখাপত্তনম, লক্ষ্ণৌ, ৰাঁচী আৰু চণ্ডিগড়ত জেচিচিটিৰ বাবে সাতখন কৰ্মশালাৰ আয়োজন কৰা হৈছিল।

 

৩) ৰাজ্যিক/কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলৰ আৰক্ষীৰ অনুসন্ধানকাৰী বিষয়াসকলক প্ৰাৰম্ভিক পৰ্যায়ৰ চাইবাৰ ফৰেনচিক সাহায্য প্ৰদান কৰাৰ বাবে নতুন দিল্লীত 'ভাৰতীয় চাইবাৰ অপৰাধ সমন্বয় কেন্দ্ৰ'ৰ অংশ হিচাপে 'ৰাষ্ট্ৰীয় চাইবাৰ ফৰেনচিক লেবৰেটৰী(অনুসন্ধান)' নামৰ অত্যাধুনিক প্ৰয়োগশালাটো স্থাপন কৰা হৈছে। এতিয়ালৈকে, ৰাষ্ট্ৰীয় চাইবাৰ ফৰেনচিক গৱেষণাগাৰে (অনুসন্ধান) ৰাজ্যিক এলইএসকলক প্ৰায় ৮,৮৪০টা চাইবাৰ ফৰেনচিক যেনে মোবাইল ফৰেনচিক, মেম'ৰী ফৰেনচিক, চিডিআৰ বিশ্লেষণ আদিত ইয়াৰ সেৱা প্ৰদান কৰিছে যাতে তেওঁলোকক চাইবাৰ অপৰাধ সম্পৰ্কীয় গোচৰৰ অনুসন্ধানত সহায় কৰিব পাৰি।

 

৪) মহিলা আৰু শিশুৰ বিৰুদ্ধে চাইবাৰ অপৰাধৰ ওপৰত বিশেষ গুৰুত্ব দি সকলো ধৰণৰ চাইবাৰ অপৰাধসম্পৰ্কীয় ঘটনাৰ প্ৰতিবেদন দিবলৈ ৰাইজক সক্ষম কৰাৰ বাবে 'ভাৰতীয় চাইবাৰ অপৰাধ সমন্বয় কেন্দ্ৰ'ৰ অংশ হিচাপে 'ৰাষ্ট্ৰীয় চাইবাৰ অপৰাধ প্ৰতিবেদন পৰ্টেল' (https://cybercrime.gov.in) মুকলি কৰা হৈছে। এই পৰ্টেলত প্ৰতিবেদিত চাইবাৰ অপৰাধৰ ঘটনা, সেইবোৰ এফআইআৰলৈ ৰূপান্তৰ আৰু তাৰ পিছত কৰা পদক্ষেপবোৰ আইনৰ ব্যৱস্থা অনুসৰি সংশ্লিষ্ট ৰাজ্য/কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলৰ এলইএৰ দ্বাৰা পৰিচালনা কৰা হয়।

 

৫) 'ভাৰতীয় চাইবাৰ অপৰাধ সমন্বয় কেন্দ্ৰ'ৰ অধীনত বিত্তীয় প্ৰৱঞ্চনাৰ তাৎক্ষণিক প্ৰতিবেদন আৰু প্ৰৱঞ্চকসকলৰ দ্বাৰা পুঁজি আত্মসাৎ কৰা বন্ধ কৰাৰ বাবে 'চিটিজেন ফাইনেন্সিয়েল চাইবাৰ ফ্ৰড ৰিপৰ্টিং এণ্ড মেনেজমেণ্ট চিষ্টেম' আৰম্ভ কৰা হৈছে। এতিয়ালৈকে, ৪লাখৰো অধিক ঘটনাত ১০০০কোটি টকাৰ অধিক ৰাহি হৈছে। অনলাইন চাইবাৰ ঘটনা পঞ্জীয়ন কৰাত সহায়ৰ বাবে এটা টোল-ফ্ৰী হেল্পলাইন নম্বৰ '১৯৩০' কাৰ্যকৰী কৰা হৈছে।

 

৬) প্ৰমাণপত্ৰৰ লগতে চাইবাৰ অপৰাধ অনুসন্ধান, ফৰেনচিক, গোচৰ আদিৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ দিশবোৰৰ ওপৰত অনলাইন পাঠ্যক্ৰমৰ জৰিয়তে আৰক্ষী বিষয়া/ন্যায়িক বিষয়াসকলৰ ক্ষমতা নিৰ্মাণৰ বাবে আই৪চি-ৰ অধীনত 'চাইট্ৰেইন' পৰ্টেল নামৰ বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্ৰম (এমঅ’অ’চি) প্লেটফৰ্ম বিকশিত কৰা হৈছে। ৰাজ্য/কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলৰ পৰা ৭২,৮০০ৰো অধিক আৰক্ষী বিষয়া পঞ্জীয়ন কৰা হৈছে আৰু পৰ্টেলৰ জৰিয়তে ৫০,০০০ ৰো অধিক প্ৰমাণপত্ৰ জাৰী কৰা হৈছে।

 

৭) আৰক্ষী কৰ্তৃপক্ষই জনোৱা অনুসৰি ভাৰত চৰকাৰে ২.৪৫ লাখতকৈও অধিক ছীম কাৰ্ড আৰু ৪২,০০০ আইএমইআই ব্লক কৰিছে।

 

৮) 'ভাৰতীয় চাইবাৰ অপৰাধ সমন্বয় কেন্দ্ৰ'ই ভাৰত চৰকাৰৰ বিভিন্ন মন্ত্ৰালয়/বিভাগৰ ৫,৬০০বিষয়াক চাইবাৰ পৰিচ্ছন্নতা প্ৰশিক্ষণ প্ৰদান কৰিছে।

 

৯) গৃহ মন্ত্ৰালয়ে 'মহিলা আৰু শিশুৰ বিৰুদ্ধে চাইবাৰ অপৰাধ প্ৰতিৰোধ( চিচিপিডব্লিউচি) আঁচনিৰ অধীনত ৰাজ্য/ৰাজ্য/কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলসমূহক তেওঁলোকৰ ক্ষমতা নিৰ্মাণৰ বাবে যেনে চাইবাৰ ফৰেনচিক-তথা-প্ৰশিক্ষণ পৰীক্ষাগাৰ স্থাপন, কনিষ্ঠ চাইবাৰ পৰামৰ্শদাতা নিয়োগ আৰু এলইএৰ কৰ্মচাৰী, চৰকাৰী ন্যায়িক বিষয়া আৰু ন্যায়িক বিষয়াসকলৰ প্ৰশিক্ষণৰ বাবে ১২২.২৪ কোটি টকাৰ বিত্তীয় সাহায্য আগবঢ়াইছে। এতিয়ালৈকে, ৩৩খন ৰাজ্য/কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলত চাইবাৰ ফৰেনচিক-তথা-প্ৰশিক্ষণ পৰীক্ষাগাৰ আৰম্ভ কৰা হৈছে। এতিয়ালৈকে, ২৪,৬০০ৰো অধিক এলইএ কৰ্মচাৰী, ন্যায়িক বিষয়া আৰু অভিযোজকক চাইবাৰ অপৰাধ সজাগতা, অনুসন্ধান, ফৰেনচিক আদিৰ ওপৰত প্ৰশিক্ষণ প্ৰদান কৰা হৈছে।

 

১০) হায়দৰাবাদত ৰাষ্ট্ৰীয় চাইবাৰ ফৰেনচিক গৱেষণাগাৰ(প্ৰমাণ)স্থাপন কৰা হৈছে। এই পৰীক্ষাগাৰ স্থাপনে চাইবাৰ অপৰাধ সম্পৰ্কীয় প্ৰমাণৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰয়োজনীয় ফৰেনচিক সাহায্য প্ৰদান কৰে, তথ্য প্ৰযুক্তি আইন আৰু প্ৰমাণ আইনৰ বিধান অনুসৰি প্ৰমাণ আৰু ইয়াৰ বিশ্লেষণ সংৰক্ষণ কৰে; আৰু পৰিৱৰ্তনৰ সময় হ্ৰাস কৰিছে।

 

১১) 'ভাৰতীয় চাইবাৰ অপৰাধ সমন্বয় কেন্দ্ৰ'ই ১৭,০০০ৰো অধিক এনচিচি কেডেটক চাইবাৰ পৰিচ্ছন্নতা প্ৰশিক্ষণ প্ৰদান কৰিছে।

 

১২) চাইবাৰ অপৰাধৰ ওপৰত সজাগতা বিয়পাবলৈ, কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে এনে পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰিছে য'ত অন্যান্য বিষয়ৰ সৈতে অন্তৰ্ভুক্ত আছে; এছএমএছ, 'ভাৰতীয় চাইবাৰ অপৰাধ সমন্বয় কেন্দ্ৰ' ছ'চিয়েল মিডিয়া একাউণ্ট অৰ্থাৎ এক্স (পূৰ্বতে টুইটাৰ) (@Cyberdost), ফেচবুক(চাইবাৰডোষ্টি৪চি), ইনষ্টাগ্ৰাম (চাইবাৰডোষ্টি৪চি), টেলিগ্ৰাম (চাইবাৰডোষ্টি৪চি), ৰেডিঅ' অভিযানৰ জৰিয়তে বাৰ্তা প্ৰচাৰ, ৰাজ্য/কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চল, হাত/কিশোৰ-কিশোৰীসকলৰ সহযোগত চাইবাৰ সুৰক্ষা আৰু সুৰক্ষা সজাগতা সপ্তাহ আয়োজন কৰা আদি। ৰাজ্য/কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলসমূহকো জনসজাগতা সৃষ্টিৰ বাবে প্ৰচাৰ চলাবলৈ অনুৰোধ জনোৱা হৈছে।

 

১৩) বিত্তীয় সাক্ষৰতাৰ ওপৰত বিত্তীয় সাক্ষৰতা পাইলট প্ৰকল্পটো ২০১৭ চনত ৰিজাৰ্ভ বেঙ্কে সমগ্ৰ দেশৰ বিভিন্ন বেচৰকাৰী সংগঠনক জড়িত কৰি বিত্তীয় সাক্ষৰতাৰ বাবে সম্প্ৰদায়ৰ নেতৃত্বত উদ্ভাৱনী মূলক আৰু অংশগ্ৰহণমূলক দৃষ্টিভংগী গ্ৰহণ কৰাৰ উদ্দেশ্যৰে আৰম্ভ কৰিছিল। বিত্তীয় সাক্ষৰতা কেন্দ্ৰ প্ৰকল্পৰ অধীনত, প্ৰতিটো বিত্তীয় সাক্ষৰতা কেন্দ্ৰই সাধাৰণতে তিনিটা খণ্ড সামৰি লয় আৰু ১৮-৬০ বছৰ বয়সৰ জনসংখ্যাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে। ৩০ ছেপ্টেম্বৰ, ২০২৩তাৰিখে সমগ্ৰ দেশত ৪,৮৬১ টা খণ্ড সামৰি মুঠ ১৬৩৩টা বিত্তীয় সাক্ষৰতা কেন্দ্ৰ স্থাপন কৰা হৈছে।

 

ৰাজ্যসভাত এক প্ৰশ্নৰ লিখিত উত্তৰত গৃহ ৰাজ্যমন্ত্ৰী শ্ৰী অজয় কুমাৰ মিশ্ৰই এই কথা সদৰী কৰে।

 

***************

 

RK/ASH/AKS/RR//PR/AK/1966/KG

(Release ID: 1989539)