નાણાં મંત્રાલયના સેન્ટ્રલ બોર્ડ ઓફ ઇનડાયરેક્ટ ટેક્સીસ એન્ડ કસ્ટમ્સ (સીબીઆઇસી)ના વિશેષ અભિયાન 3.0ના ભાગરૂપે કસ્ટમ્સ પ્રિવેન્ટિવ ઝોન, દિલ્હીએ સચિવ,  ડી/ઓ મહેસૂલ, નાણાં મંત્રાલય, ભારત સરકાર; ચેરમેન, સી.બી.આઈ.સી. અને મેમ્બર (કમ્પ્લાયન્સ મેનેજમેન્ટ), સીબીઆઇસીની હાજરીમાં સલામત અને બિન-જોખમી રીતે રૂ. 284 કરોડની કિંમતના 328 કિલો નશીલા પદાર્થો અને રૂ. 9.85 કરોડની કિંમતની વિદેશી મૂળની સિગારેટની 80.2 લાખ સ્ટીક્સનો આજે નવી દિલ્હીમાં નાશ કર્યો હતો

મહેસૂલ સચિવ; સી.બી.આઈ.સી.ના ચેરમેન; અને સી.બી.આઈ.સી.સી.ના સભ્ય (અનુપાલન વ્યવસ્થાપન) અને નાણાં મંત્રાલયના અન્ય વરિષ્ઠ અધિકારીઓએ પણ ગેરકાયદેસર માલનો નાશ શરૂ કરતા પહેલા સ્થળ પર જ તેનું નિરીક્ષણ કર્યું હતું.

આ પ્રસંગે પોતાના સંબોધનમાં મહેસૂલ સચિવ શ્રી સંજય મલ્હોત્રાએ જણાવ્યું હતું કે, ગેરકાયદેસર ચીજવસ્તુઓનો નાશ કરવો એ વિશેષ અભિયાનની બહાર પણ કસ્ટમ વિભાગ દ્વારા હાથ ધરવામાં આવતી સતત પ્રક્રિયા છે, જો કે, વિશેષ ઝુંબેશથી આ પ્રક્રિયાને વેગ મળ્યો છે.

દશેરાના તહેવાર દરમિયાન ગેરકાયદેસર ચીજવસ્તુઓના નાશ અને રાવણ દહન વચ્ચે સમાંતરે વાત કરતાં શ્રી મલ્હોત્રાએ જણાવ્યું હતું કે, આજની કામગીરી અનિષ્ટ પર સારાની જીતનું પ્રતીક છે તથા તેમણે યુવા પેઢીને બચાવવા નશીલા દ્રવ્યોના દૂષણ સામેની લડાઈ ચાલુ રાખવાના વિભાગના સંકલ્પને પણ વ્યક્ત કર્યો હતો.

આજે જે માદક દ્રવ્યોનો નાશ કરવામાં આવી રહ્યો છે તેમાં 29 કિલો હેરોઇન, 6 કિલો કોકેઇન, 7 કિલો એમ્ફેટામાઇન અને 286 કિગ્રા ખાટ પાંદડાનો સમાવેશ થાય છે, જેને '' કાથા એડુલિસ ”તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. 2005-06 અને 2009-10માં વિભાગ દ્વારા મોટા પ્રમાણમાં હેરોઇન જપ્ત કરવામાં આવ્યું હતો અને 2022-23માં કેટલોક જથ્થો જપ્ત કરવામાં આવ્યો હતો. 2022-23માં બાકીના નશીલા પદાર્થો જપ્ત કરવામાં આવ્યા હતા. આજે જે વિદેશી બનાવટની સિગારેટનો નાશ કરવામાં આવી રહ્યો છે તેનો મોટો ભાગ ૨૦૧૮માં જપ્ત કરવામાં આવ્યો હતો અને ૨૦૨૩માં થોડો જથ્થો જપ્ત કરવામાં આવ્યો હતો. આ સિગારેટ વિભાગ દ્વારા જપ્ત કરવામાં આવી હતી કારણ કે આ સિગારેટ એન્ડ અધર ટોબેકો પ્રોડક્ટ્સ એક્ટ (કોટપા), 2003નું ઉલ્લંઘન કરીને ભારતમાં દાણચોરી કરવામાં આવી હતી. આ દાણચોરી કરવામાં આવેલી વિદેશી મૂળની સિગારેટના પેકેજમાં ફરજિયાત આરોગ્ય અને ચિત્રાત્મક ચેતવણી સહન કરવામાં આવી ન હતી. એનડીપીએસ પદાર્થો અને વિદેશી મૂળની સિગારેટને મેસર્સ બાયોટિક વેસ્ટ સોલ્યુશન્સ પ્રાઇવેટ લિમિટેડ, દિલ્હી ખાતે જોખમી અને અન્ય કચરા (એમએન્ડટીએમ) નિયમો, 2016 હેઠળની માર્ગદર્શિકા અનુસાર નષ્ટ કરવામાં આવી છે, આ સુવિધા યોગ્ય રીતે છે. દિલ્હી પ્રદૂષણ નિયંત્રણ સમિતિ (ડીપીસીસી) દ્વારા નશીલા પદાર્થો, સિગારેટ અને બાયો-મેડિકલ વેસ્ટ સહિત અન્ય બાયો-ડિગ્રેડેબલ કચરાના નાશ માટે અધિકૃત કરવામાં આવી છે.

સીબીઆઇસીએ ઓક્ટોબર 2023ના ત્રીજા સપ્તાહમાં પેન્ડિંગ મેટર્સના નિકાલ માટે વિશેષ અભિયાન (એસસીડીપીએમ) 3.0 હેઠળ પ્રવૃત્તિઓને વેગ આપ્યો છે, જેમાં રૂ. 1,000 કરોડના 365 કિલો માદક દ્રવ્યો અને રૂ. 13 કરોડની કિંમતની 1.35 કરોડ વિદેશી મૂળની સિગારેટની સ્ટીક્સનો નાશ કરવામાં આવ્યો હતો. વિભાગે 8,308 ફિઝિકલ ફાઇલોને પણ કાઢી નાખી છે અને 9,304 કિલો ભંગારનો નિકાલ કર્યો છે, આમ 46,565 ચોરસ ફૂટની વધારાની ઓફિસ સ્પેસ મુક્ત કરવામાં આવી છે. અત્યારે કસ્ટમ્સ પ્રિવેન્ટિવ ઝોન, દિલ્હી દ્વારા નશીલા દ્રવ્યો અને સિગારેટનો નાશ કરવામાં આવે છે, જે સ્વચ્છતાનો સંદેશો ફેલાવવાની દિશામાં જગ્યાને સ્વચ્છ કરવાનો એક પ્રયાસ છે.

આંતરરાષ્ટ્રીય સમુદાયના જવાબદાર સભ્ય તરીકે, ભારત નશીલા દ્રવ્યોના દૂષણને પહોંચી વળવા વૈશ્વિક પ્રયાસોમાં ખૂબ જ સક્રિય છે. ભારત ડ્રગ્સ અંગેના યુનાઇટેડ નેશન્સના સંમેલનોમાં એક પક્ષકાર છે. આ પ્રકારની સંધિઓને અમલી બનાવવા માટે ભારતીય સંસદે નાર્કોટિક્સ ડ્રગ્સ એન્ડ સાયકોટ્રોપિક સબસ્ટન્સ (એનડીપીએસ) એક્ટ, 1985 ઘડ્યો હતો.

ભારતીય કસ્ટમ્સ, મહેસૂલ એકત્રીકરણના તેના પ્રાથમિક કાર્ય ઉપરાંત, પ્રતિબંધિત અને માદક દ્રવ્યોની દાણચોરી સામે નિવારક પગલાં પણ સક્રિયપણે લે છે. કસ્ટમ્સ અધિકારીઓ નાર્કોટિક ડ્રગ્સ એન્ડ સાયકોટ્રોપિક સબસ્ટન્સ એક્ટ, 1985 હેઠળ હવાઈ /સમુદ્ર / જમીન દ્વારા માદક દ્રવ્યોની દાણચોરીની કોઈપણ ઘટનાને રોકવા માટે વિવિધ સ્ત્રોતો પાસેથી ગુપ્ત માહિતી એકત્રિત કરે છે.

CB/GP/JD