કેન્દ્રીય મહિલા અને બાળ વિકાસ મંત્રી શ્રીમતી સ્મૃતિ ઝુબિન ઇરાની દ્વારા ગઈકાલે ડબલ્યુસીડી અને આયુષ રાજ્યમંત્રી ડો.મુંજપરા મહેન્દ્રભાઇ, મહિલા અને બાળ વિકાસ વિભાગના સચિવ શ્રી ઇન્દેવર પાંડે, ભારતમાં યુનિસેફના પ્રતિનિધિ, સુશ્રી સિંથિયા મેક કેફ્રેની, યુએનના મહિલા કન્ટ્રી રિપ્રેઝન્ટેટિવ, સુશ્રી સુસાન ફર્ગ્યુસન, ડેપ્યુટી કન્ટ્રી હેડ, ડબલ્યુએચઓ, સુશ્રી પેડેન અને આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ મંત્રાલયના સંયુક્ત સચિવ શ્રી રાજીવ માંઝીની ઉપસ્થિતિમાં નવા સ્ટાન્ડર્ડાઇઝ્ડ પ્રોટોકોલ ફોર ચિલ્ડ્રન એન્ડ ચાઇલ્ડ ડેવલપમેન્ટનો પ્રારંભ કરવામાં આવ્યો હતો.

બાળકોમાં કુપોષણના વ્યવસ્થાપન માટેનો પ્રોટોકોલ મહિલા અને બાળ વિકાસ મંત્રાલય તથા ભારત સરકારના આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ મંત્રાલય દ્વારા સંયુક્ત રીતે તૈયાર કરવામાં આવ્યો છે.

વિજ્ઞાન ભવન ખાતે યોજાયેલા આ લોકાર્પણ કાર્યક્રમમાં ઇન્ડિયન મેડિકલ એસોસિએશન (આઇએમએ), ઇન્ટરનેશનલ પીડિયાટ્રિક એસોસિયેશન અને ઇન્ડિયન એકેડેમી ઓફ પીડિયાટ્રિક્સ, વર્લ્ડ બેંક, બિલ એન્ડ મેલિન્ડા ગેટ્સ ફાઉન્ડેશન વગેરે જેવી મુખ્ય સંસ્થાઓનાં મહાનુભાવો અને નિષ્ણાતો પણ ઉપસ્થિત રહ્યાં હતાં. આ ઉપરાંત ડબલ્યુસીડી અને દેશભરના આરોગ્ય વિભાગના વરિષ્ઠ અધિકારીઓએ આ કાર્યક્રમમાં ભાગ લીધો હતો. આ કાર્યક્રમમાં દેશભરના સીડીપીઓ, લેડી સુપરવાઈઝર્સ, આંગણવાડી વર્કરો અને આશા વર્કરો સહિત ફ્રન્ટલાઈન કાર્યકર્તાઓ પણ ઉપસ્થિત રહ્યા હતા.

ડબલ્યુસીડીનાં સચિવ શ્રી ઇન્દેવર પાંડેએ પ્રારંભિક વક્તવ્ય આપ્યું હતું અને બાળકો માટે શ્રેષ્ઠ પોષણને ટેકો આપવા હાથ ધરવામાં આવેલા વિવિધ મુખ્ય પ્રયાસો પર ઉપસ્થિત જનમેદનીને સંબોધન કર્યું હતું. ડબલ્યુસીડીનાં સચિવે આઇસીટી એપ્લિકેશન પોષણ ટ્રેકર દ્વારા પોષણ અને સ્વાસ્થ્ય વ્યવસ્થાપન અને સેવાઓની મુખ્ય ડિલિવરીમાં સહાયતા અને દેખરેખમાં ભજવેલી ભૂમિકા પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો. સપ્ટેમ્બર 2023માં 7 કરોડથી વધુ બાળકોની પોષક સ્થિતિને માપવા અને કબજે કરવાની સિદ્ધિ પર વિશેષ ભાર મૂકવામાં આવ્યો હતો. ડબલ્યુસીડીના સેક્રેટરીએ શ્રોતાઓને સંબોધતા જણાવ્યું હતું કે પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, "આ પ્રોટોકોલ મિશન સાક્ષમ આંગણવાડી અને પોષણ 2.0 મારફતે કુપોષણને ઓછું કરવા માટે એમઓડબલ્યુસીડી દ્વારા કરવામાં આવેલા પ્રયાસોનો મુખ્ય ભાગ હશે. આ પ્રોટોકોલમાં આંગણવાડી અને તબીબી ઇકોસિસ્ટમ દ્વારા કુપોષિત બાળકોની આકારણી અને સંભાળની પ્રક્રિયાનું સ્પષ્ટ વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે."

લેડી હાર્ડિંગ કોલેજમાં નેશનલ સેન્ટર ઓફ એકસેલન્સ- સિવિયર એક્યુટ કુપોષણના બાળરોગ ચિકિત્સક અને ડેપ્યુટી લીડ ડો.પ્રવીણ કુમારે પોષણના વધુ સારા પરિણામો અને કુપોષણના સમુદાય વ્યવસ્થાપન માટે 'એનઆરસીના અપગ્રેડેશન' વિષય પર પ્રેઝન્ટેશન પ્રસ્તુત કર્યું હતું. ડૉ. પ્રવીણ કુમારે મોટી આશા વ્યક્ત કરી હતી કે સ્ટાન્ડર્ડાઇઝ્ડ પ્રોટોકોલની શરૂઆત દેશભરના રાજ્યો /કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને સામુદાયિક સ્તરે કુપોષણનું વ્યવસ્થાપન કરવામાં અને તેને દૂર કરવામાં ઘણી મદદ કરશે, એવા કિસ્સાઓમાં જ્યાં કોઈ તબીબી જટિલતાઓ નથી.

ઇન્ટરનેશનલ પીડિયાટ્રિક એસોસિએશનના પ્રમુખ ડો.નવીન ઠાકર દ્વારા પણ આ સભાને સંબોધવામાં આવી હતી. ડો. ઠાકર કુપોષણના પડકારોને પહોંચી વળવા માતા અને સમુદાયને માર્ગદર્શન આપવામાં નવો પ્રોટોકોલ કેવી રીતે મદદ કરશે તે વિશે વાત કરી હતી. ડો. ઠાકરે એમ પણ કહ્યું હતું કે, નવો માનક પ્રોટોકોલ એ એક મહત્વપૂર્ણ દસ્તાવેજ છે જેને વિશ્વભરમાં શેર કરવો જોઈએ.

આ કાર્યક્રમ દરમિયાન બાળકોમાં કુપોષણના નિવારણ માટે અનુકરણીય સમર્પણ અને પ્રતિબદ્ધતા દર્શાવનાર વિવિધ રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના આંગણવાડી કાર્યકરો અને આશા વર્કરોનું કેન્દ્રીય મંત્રીના હસ્તે સન્માન કરવામાં આવ્યું હતું.

યુનિસેફના કન્ટ્રી રિપ્રેઝન્ટેટિવ સુશ્રી સિંથિયા મેક કેફ્રી, ડબ્લ્યુએચઓના ડેપ્યુટી કન્ટ્રી હેડ, ઇન્ડિયન મેડિકલ એસોસિએશનના જોઇન્ટ સેક્રેટરી સુશ્રી પેડેન, ડો. મુનિશ પ્રભાકર અને યુએન વિમેન્સના કન્ટ્રી હેડ, સુશ્રી સુસાન ફર્ગ્યુસને આ પહેલ બદલ મંત્રાલયને અભિનંદન પાઠવ્યા હતા અને તેમની ટિપ્પણીમાં નવા લોન્ચ થયેલા પ્રોટોકોલને બિરદાવ્યો હતો.

રાજ્યમંત્રી, ડો.મુંજપરા મહેન્દ્રભાઈએ જણાવ્યું હતું કે કુપોષિત બાળકોના મેનેજમેન્ટ માટેના પ્રોટોકોલનો પ્રારંભ એ એક મહત્વપૂર્ણ પગલું છે. આ માળખું આરોગ્ય અને સુખાકારી માટે સાકલ્યવાદી અભિગમ અપનાવવા માટે બનાવવામાં આવ્યું છે, જેમાં કુપોષણને પહોંચી વળવા માટેના સ્પષ્ટ પગલાઓની રૂપરેખા આપવામાં આવી છે. તે પોષક નબળાઈના નિર્ણાયક સમયગાળા પર વિશેષ ભાર મૂકે છે અને માનવ વિકાસની સંભાવનાને વધારવા માટેની તકો માટેનો માર્ગ ખોલે છે.

રાજ્યમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, પ્રોટોકોલ સુનિશ્ચિત કરશે કે સમગ્ર દેશમાં એસએએમ/એમએએમનાં બાળકોને સમયસર અને અસરકારક રીતે સાથસહકાર આપી શકાય. તે આંગણવાડી કાર્યકર્તાઓ અને આશા કાર્યકર્તાઓ, લેડી સુપરવાઈઝર્સ, બાળ વિકાસ પ્રોજેક્ટ અધિકારીઓ અને જમીની સ્તર પર અમલીકરણ માટે જવાબદાર દરેક કાર્યકર્તાઓથી લઈને તેમાં સામેલ તમામ હિતધારકોને સ્પષ્ટતા અને માર્ગદર્શન પૂરું પાડે છે.

કેન્દ્રીય મહિલા અને બાળ વિકાસ મંત્રી શ્રીમતી સ્મૃતિ ઝુબિન ઇરાનીએ પોતાનાં મુખ્ય સંબોધનમાં જણાવ્યું હતું કે પોષણ અભિયાન કુપોષણની સમસ્યાનું સમાધાન કરવા માટે 18 મંત્રાલયો અને રાજ્ય સરકારો વચ્ચે અભૂતપૂર્વ જોડાણ અને સમન્વયનું પ્રતિબિંબ છે.

મંત્રીશ્રીએ વર્ષ 2019થી પોષણ અભિયાનની ઉપલબ્ધિઓ વિશે વાત કરી હતી, જેમાં પારદર્શકતા અને કાર્યદક્ષતા માટે તથા પાયાનાં સ્તરે વ્યવસ્થાઓને મજબૂત કરવા માટે ગુણવત્તાની ખાતરી, ફરજો સાથે સંબંધિત જવાબદારીઓ વગેરે પર સુવ્યવસ્થિત માર્ગદર્શિકા બહાર પાડવાનો સમાવેશ થાય છે.

કેન્દ્રીય મંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, કોવિડ રોગચાળામાં લોકડાઉન દરમિયાન તૈયાર કરવામાં આવેલી અને બનાવવામાં આવેલી પોષણ ટ્રેકર એપ્લિકેશન લોન્ચ થયાના ત્રણ મહિનાની અંદર 13 લાખથી વધુ એડબલ્યુસીના ઓન-બોર્ડિંગ સાથે ગેમ-ચેન્જર તરીકે ઉભરી આવી છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે પોષણ ટ્રેકરમાં કેપ્ચર કરવામાં આવેલા પરિણામો એનએફએચએસ-5ના તારણોની તુલનામાં કુપોષણ (Wasting)નું સ્તર નોંધપાત્ર રીતે નીચું દર્શાવે છે. 7 કરોડથી વધુ બાળકોનો ડેટા દર્શાવે છે, 0-5 વર્ષના બાળકો માટે 1.98 ટકા બાળકો એસએએમ અને 4.2 ટકા એમએએમ 0-5 વર્ષના બાળકો માટે 19.3 ટકાની સામે 19.3 ટકા બાળકો એનસીએચએસ-5 (2019-21) મુજબ Wasting દર્શાવે છે.

કેન્દ્રીય મંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, રાજ્યોની જરૂરિયાતોને ધ્યાનમાં રાખીને મંત્રાલયે શૌચાલયોના નિર્માણનો ખર્ચ રૂ. 12,000/-થી વધારીને રૂ. 36,000/- અને પીવાના પાણીની સુવિધાઓ પ્રદાન કરવા માટેનો ખર્ચ રૂ. 10,000/-થી વધારીને રૂ. 17,000/ કરવાની જોગવાઈ કરી છે. ઉપરાંત મહત્ત્વાકાંક્ષી જિલ્લાઓ અને બ્લોક્સમાં 40,000થી વધારે એડબલ્યુસીને એલઇડી સ્ક્રીન, સ્માર્ટ ઓડિયો-વિઝ્યુઅલ શિક્ષણ સહાયકો વગેરેથી સજ્જ સક્ષમ આંગણવાડીઓમાં અપગ્રેડ કરવાની જોગવાઈ કરવામાં આવી છે. સિક્કિમ, લદ્દાખ અને અરુણાચલ પ્રદેશના સરહદી ગામોમાં આંગણવાડી કેન્દ્રોની પણ કલ્પના કરવામાં આવી છે.

વધુમાં, મહિલા અને બાળ વિકાસ મંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, તમામ આંગણવાડી કાર્યકરોના વર્તમાન હેન્ડહેલ્ડ સેટને 5જી સક્ષમ મોબાઇલ ફોનમાં અપગ્રેડ કરવાની જોગવાઈઓ પણ કરવામાં આવી છે, જેના માટે ખર્ચના ધોરણોમાં યોગ્ય સુધારો કરવામાં આવ્યો છે. આ ઉપરાંત દર ચાર વર્ષે મોબાઈલ ફોન બદલવાની નીતિ બનાવવામાં આવી છે.

કેન્દ્રીય મંત્રીએ ઉલ્લેખ કર્યો હતો કે પોષણ ટ્રેકરમાં સ્થળાંતર સુવિધાએ સુનિશ્ચિત કર્યું છે કે એક ગામથી બીજા રાજ્યમાં અથવા એક રાજ્યમાંથી બીજા રાજ્યમાં જતા લાભાર્થીઓને આંગણવાડી સેવા યોજના હેઠળ તેમના લાભો મળતા રહે. મે 2022થી અત્યાર સુધીમાં 1 લાખથી વધુ લાભાર્થીઓને આ સુવિધા દ્વારા સેવા આપવામાં આવી છે.

કેન્દ્રીય મંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, બાળચિકિત્સકો અને નિષ્ણાતો દ્વારા એકસરખી રીતે બિરદાવવામાં આવેલા નવા પ્રોટોકોલથી કુપોષણના પડકારોને પહોંચી વળવા માટે ચાલી રહેલા પ્રયાસો અને પ્રતિબદ્ધતા મજબૂત થશે. પૂરક પોષણ કાર્યક્રમમાં બાજરીને સામેલ કરવા માટે એમડબલ્યુસીડી દ્વારા હાથ ધરવામાં આવેલી પહેલો અને જન આંદોલનની પ્રવૃત્તિઓને વેગ આપવા માટે હાથ ધરવામાં આવી હતી પોષણ માહ ૨૦૨૩ જેમાં લગભગ ૩૫ કરોડ પ્રવૃત્તિઓ સામેલ છે તે પ્રકાશિત કરવામાં આવી હતી. કેન્દ્રીય મંત્રી દ્વારાપોષણ પખવાડા માર્ચ 2023માં બાજરીના વપરાશને પ્રોત્સાહન આપવા અને બાજરી આધારિત વાનગીઓને લોકપ્રિય બનાવવા પર હાથ ધરવામાં આવેલી 1 કરોડ પ્રવૃત્તિઓનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો હતો. મંત્રીશ્રીએ તમામ ફ્રન્ટલાઈન કાર્યકર્તાઓ, આંગણવાડી કાર્યકર્તાઓ અને આશા વર્કરોનો તેમની અડગ કટિબદ્ધતા અને અનુકરણીય કાર્ય માટે આભાર માનવાની તક ઝડપી લીધી હતી.

કુપોષિત બાળકોની ઓળખ અને વ્યવસ્થાપન માટે નવો શરૂ કરવામાં આવેલ પ્રોટોકોલ આંગણવાડી સ્તરે કુપોષિત બાળકોની ઓળખ અને વ્યવસ્થાપન માટે વિસ્તૃત પગલાં પ્રદાન કરે છે, જેમાં રેફરલ, પોષણ વ્યવસ્થાપન અને ફોલો-અપ કેર સાથે સંબંધિત નિર્ણય લેવાનો સમાવેશ થાય છે. પ્રોટોકોલમાં સમજાવવામાં આવેલા મુખ્ય પગલાઓમાં ગ્રોથ મોનિટરિંગ અને સ્ક્રીનિંગ, એસએએમ બાળકો માટે ભૂખનો ટેસ્ટ, તબીબી આકારણી, સંભાળના સ્તર સંબંધિત નિર્ણય લેવાની પ્રક્રિયા, ન્યુટ્રિશનલ મેનેજમેન્ટ, મેડિકલ મેનેજમેન્ટ, ન્યુટ્રિશન, હેલ્થ એજ્યુકેશન અને કાઉન્સેલિંગ સહિતના વોશ પ્રેક્ટિસ, એડબલ્યુડબ્લ્યુ દ્વારા હોમ વિઝિટ અને રેફરલ, મોનિટરિંગ અને ફોલો-અપ કેરનો સમયગાળો સામેલ છે.

CB/GP/JD