પરિચય

ભારત સરકારે ‘મેક ઈન ઈન્ડિયા’ ઝુંબેશને મજબૂત કરવા માટે નોંધપાત્ર પ્રયાસો સમર્પિત કર્યા છે. ‘મેક ઇન ઇન્ડિયા’ની સફળતાની વાર્તાના ઉત્તમ ઉદાહરણ તરીકે, ભારતીય રેલ્વેએ ભારતની પ્રથમ સ્વદેશી સેમી હાઇ સ્પીડ ટ્રેન, વંદે ભારત એક્સપ્રેસ શરૂ કરી. પહેલી વંદે ભારત એક્સપ્રેસ ટ્રેનને 15 ફેબ્રુઆરી, 2019ના રોજ નવી દિલ્હી-કાનપુર-અલાહાબાદ-વારાણસી રૂટ પર ફ્લેગ ઓફ કરવામાં આવી હતી.

24 સપ્ટેમ્બર, 2023 ના રોજ, પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીએ વીડિયો કોન્ફરન્સિંગ દ્વારા નવ વંદે ભારત ટ્રેનોને લીલી ઝંડી બતાવી હતી. નવી વંદે ભારત ટ્રેનો આ પ્રમાણે છેઃ ઉદયપુર-જયપુર વંદે ભારત એક્સપ્રેસ, તિરુનેલવેલી-મદુરાઈ-ચેન્નાઈ વંદે ભારત એક્સપ્રેસ, હૈદરાબાદ-બેંગલુરુ વંદે ભારત એક્સપ્રેસ, વિજયવાડા-ચેન્નાઈ (રેનીગુંટા થઈને) વંદે ભારત એક્સપ્રેસ, પટના-હાવડા વંદે ભારત એક્સપ્રેસ, કાસરગોડ-તિરુવનંતપુરમ વંદે ભારત એક્સપ્રેસ, રાઉરકેલા-ભુવનેશ્વર-પુરી વંદે ભારત એક્સપ્રેસ, રાંચી-હાવડા વંદે ભારત એક્સપ્રેસ, અને જામનગર-અમદાવાદ વંદે ભારત એક્સપ્રેસ. આ નવ રૂટના સમાવેશ સાથે હવે દેશમાં કુલ 68 વંદે ભારત ટ્રેન સેવાઓ કાર્યરત છે.

વંદે ભારત એક્સપ્રેસ મહત્તમ 160 કિમી પ્રતિ કલાકની ઝડપે દોડી શકે છે અને તેમાં શતાબ્દી ટ્રેન જેવા ટ્રાવેલ ક્લાસ છે પરંતુ વધુ સારી સુવિધાઓ સાથે. તેનો ઉદ્દેશ્ય મુસાફરોને સંપૂર્ણ નવો પ્રવાસ અનુભવ આપવાનો છે. ઝડપ, સલામતી અને સેવા આ ટ્રેનની વિશેષતા છે. ઇન્ટિગ્રલ કોચ ફેક્ટરી (ICF), ચેન્નાઇ, એક રેલ્વે ઉત્પાદન એકમ, સંપૂર્ણપણે ઇન-હાઉસ ડિઝાઇન અને ઉત્પાદન, કોમ્પ્યુટર મોડેલિંગ અને માત્ર 18 મહિનામાં સિસ્ટમ એકીકરણ માટે મોટી સંખ્યામાં સપ્લાયર્સ સાથે કામ કરવા પાછળનું બળ છે.

નાણાકીય વર્ષ, 2023-24 (જૂન 2023 સુધી) દરમિયાન વંદે ભારત ટ્રેનોનો એકંદર ઉપયોગ 99.60% રહ્યો છે.

વંદે ભારત એક્સપ્રેસ પાછળના ઉદ્દેશ્યો

આ ટ્રેનને મેન્ટેનન્સ ટેક્નોલોજી અને પધ્ધતિઓને અપગ્રેડ કરવા અને તમામ રેલ્વે અસ્કયામતો અને માનવશક્તિની ઉત્પાદકતા અને પ્રદર્શનમાં સુધારો હાંસલ કરવા માટે રજૂ કરવામાં આવી છે જેમાં અન્ય બાબતોની સાથે વિશ્વસનીયતા, ઉપલબ્ધતા, ઉપયોગ અને કાર્યક્ષમતાને આવરી લેવામાં આવશે.

ભારતીય રેલવેના ‘મેક ઇન ઇન્ડિયા’ પ્રયાસની પરાકાષ્ઠા

પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીના "મેક ઇન ઇન્ડિયા"ના વિઝનને ધ્યાનમાં રાખીને, ટ્રેનની મુખ્ય સિસ્ટમો ભારતમાં ડિઝાઇન અને બનાવવામાં આવી છે.

  આ ટ્રેનની અસર, પ્રદર્શન, સલામતી અને પેસેન્જર આરામના વૈશ્વિક ધોરણો સાથે મેળ ખાતી અને છતાં વૈશ્વિક કિંમતો કરતાં અડધા કરતાં પણ ઓછી કિંમત ધરાવતી, વૈશ્વિક રેલ વ્યવસાયમાં ગેમ ચેન્જર બનવાની ક્ષમતા ધરાવે છે.

કેન્દ્રીય બજેટ 2022: ત્રણ વર્ષમાં 400 વંદે ભારત ટ્રેન

કેન્દ્રીય બજેટ 2022-23 માં, નાણા મંત્રી શ્રીમતી નિર્મલા સીતારમને જાહેરાત કરી હતી કે આગામી ત્રણ વર્ષ દરમિયાન વધુ સારી ઉર્જા કાર્યક્ષમતા અને પેસેન્જર સવારીના અનુભવ સાથે ચારસો નવી પેઢીની વંદે ભારત ટ્રેનો વિકસાવવામાં આવશે અને તેનું ઉત્પાદન કરવામાં આવશે.

વંદે ભારત એક્સપ્રેસમાં સુવિધાઓ અને સુવિધાઓ

• વંદે ભારત એક્સપ્રેસ ટ્રેનમાં એક બુદ્ધિશાળી બ્રેકિંગ સિસ્ટમ છે જે વધુ સારી રીતે પ્રવેગક અને મંદી માટે સક્ષમ બનાવે છે.
• 
  તમામ કોચ ઓટોમેટિક દરવાજાથી સજ્જ છે; GPS-આધારિત ઑડિયો-વિઝ્યુઅલ પેસેન્જર ઇન્ફર્મેશન સિસ્ટમ, મનોરંજનના હેતુઓ માટે ઑન-બોર્ડ હોટસ્પોટ Wi-Fi અને ખૂબ જ આરામદાયક બેઠક. એક્ઝિક્યુટિવ ક્લાસમાં ફરતી ખુરશીઓ પણ છે.
• તમામ શૌચાલય બાયો-વેક્યુમ પ્રકારના હોય છે. લાઇટિંગ ડ્યુઅલ મોડ છે, જેમ કે. સામાન્ય રોશની માટે વિખરાયેલ અને દરેક બેઠક માટે વ્યક્તિગત.
• દરેક કોચમાં ગરમ ભોજન, ગરમ અને ઠંડા પીણા પીરસવાની સુવિધાઓ સાથે પેન્ટ્રી છે. ઇન્સ્યુલેશન વધારાના મુસાફરોના આરામ માટે ગરમી અને અવાજને ખૂબ જ નીચા સ્તરે રાખવા માટે છે.
• વંદે ભારત એક્સપ્રેસમાં 16 એર-કન્ડિશન્ડ કોચ છે જેમાંથી બે એક્ઝિક્યુટિવ ક્લાસ કોચ છે. કુલ બેઠક ક્ષમતા 1,128 મુસાફરો છે. તે સમાન સંખ્યામાં કોચના પરંપરાગત શતાબ્દી રેક કરતાં ઘણું વધારે છે, તમામ ઇલેક્ટ્રિક સાધનોને કોચની નીચે અને ડ્રાઇવિંગ કોચમાં સીટો ખસેડવા બદલ આભાર.
• તેમાં દિવ્યાંગ-મૈત્રીપૂર્ણ સુવિધાઓની પણ જોગવાઈ છે.
• ગ્રીન ફૂટપ્રિન્ટ્સ ઉમેરતા, ટ્રેનમાં વંદે ભારત એક્સપ્રેસ કોચમાં રિજનરેટિવ બ્રેકિંગ સિસ્ટમ છે જે 30% જેટલી વિદ્યુત ઊર્જા બચાવી શકે છે.
• વંદે ભારત એક્સપ્રેસ ટ્રેને ધૂળ-મુક્ત વાતાવરણ માટે ગેંગવે અને સેન્સર કરેલા ઇન્ટરકનેક્ટિંગ દરવાજાને સંપૂર્ણપણે સીલ કરી દીધા છે.
• ટ્રેનમાં ફાયર સર્વાઇવલ કેબલ ઇન્ડોર સર્કિટ પણ ઉપલબ્ધ હશે. એર કન્ડીશનીંગ સિસ્ટમમાં પણ સુધારો કરવામાં આવશે.

વંદે ભારત 2.0

• ભારતીય રેલ્વેએ વંદે ભારત: વંદે ભારત 2.0 નો નવો અવતાર રજૂ કર્યો છે, જેમાં 30 સપ્ટેમ્બર, 2022 ના રોજ ગાંધીનગરથી મુંબઈ સુધીની પ્રથમ ટ્રેનને વડાપ્રધાન દ્વારા ફ્લેગ ઓફ કરવામાં આવી હતી. વંદે ભારત 2.0 તેના પુરોગામી કરતાં અદ્યતન સુવિધાઓની શ્રેણીથી સજ્જ હશે. તે 180 કિમી પ્રતિ કલાકની મહત્તમ ઝડપ હાંસલ કરવામાં સક્ષમ હશે, અને વજન અગાઉના 430 ટનને બદલે 392 ટન વજન ધરાવે છે. આ નવા અવતારની પ્રગતિમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

ઉન્નત સુરક્ષા:

• વંદે ભારત 2.0 ટ્રેનોમાં કામગીરીમાં સલામતી વધારવા માટે KAVACH (ટ્રેન અથડામણ ટાળવાની સિસ્ટમ) છે. દરેક કોચમાં ચાર ઈમરજન્સી વિન્ડો સાથે સુરક્ષામાં સુધારો કરવામાં આવશે. કોચની બહાર રિયર વ્યૂ કેમેરા સહિત ચાર પ્લેટફોર્મ સાઇડ કેમેરા હશે, અગાઉના બેને બદલે. નવા કોચમાં બહેતર ટ્રેન નિયંત્રણ માટે લેવલ-II સુરક્ષા સંકલન પ્રમાણપત્ર છે. વંદે ભારત 2.0 એ એરોસોલ-આધારિત ફાયર ડિટેક્શન અને તમામ ઇલેક્ટ્રિકલ ક્યુબિકલ્સ અને શૌચાલયોમાં સપ્રેશન સિસ્ટમ સાથે વધુ સારા અગ્નિ સલામતીના પગલાં પણ ધરાવશે. અગાઉ 400 મીમીની સરખામણીમાં 650 મીમી ઊંચાઈ સુધીના પૂરનો સામનો કરવા માટે અન્ડર-સ્લંગ વિદ્યુત ઉપકરણો માટે શ્રેષ્ઠ ફ્લડપ્રૂફિંગ હશે. ઈલેક્ટ્રીક નિષ્ફળતાના કિસ્સામાં ટ્રેનના દરેક કોચમાં ચાર ઈમરજન્સી લાઈટિંગ પણ હશે.

મુસાફરો માટે સુધારેલ સુવિધાઓ:

• 3.5 રાઇડિંગ ઇન્ડેક્સ પર મુસાફરો માટે ઉન્નત સવારી સુવિધા હશે. નવા વંદે ભારતમાં અગાઉના 24 ઇંચના ટીવીની જગ્યાએ 32 ઇંચના એલસીડી ટીવી પણ હશે. વંદે ભારત 2.0 માં પેસેન્જર માહિતી અને સંદેશાવ્યવહાર સિસ્ટમ હશે. ટ્રેક્શન મોટરના ડસ્ટ ફ્રી ક્લીન એર કૂલિંગ સાથે 15 ટકા વધુ ઊર્જા કાર્યક્ષમ એસી મુસાફરીને વધુ આરામદાયક બનાવશે. એક્ઝિક્યુટિવ ક્લાસના મુસાફરોને સાઇડ રિક્લાઇનર સીટની સુવિધા આપવામાં આવી રહી છે, તે હવે તમામ વર્ગો માટે ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવશે. એક્ઝિક્યુટિવ કોચમાં 180-ડિગ્રી ફરતી બેઠકોની વધારાની વિશેષતા છે. ટ્રેનમાં ટચ-ફ્રી સુવિધાઓ સાથે બાયો વેક્યૂમ શૌચાલય પણ હશે. ટ્રેનોમાં માંગ પર વાઇ-ફાઇ સામગ્રી પણ હશે.

અન્ય ઉન્નત્તિકરણો:

• વંદે ભારત 2.0 માં ઉચ્ચ કાર્યક્ષમતાવાળા કોમ્પ્રેસર દ્વારા ફાઇનર હીટ વેન્ટિલેશન અને એર કન્ડીશનીંગ નિયંત્રણ હશે, જેમાં જંતુમુક્ત હવાના પુરવઠા માટે અલ્ટ્રા વાયોલેટ (યુવી) લેમ્પ હશે. ટ્રેનનો 160 KMPHની ઝડપે પહોંચવાનો સમય 140 સેકન્ડનો હશે, જે અગાઉ 145 સેકન્ડનો હતો. વૉઇસ રેકોર્ડિંગ સુવિધા સાથે ડ્રાઇવર-ગાર્ડ કોમ્યુનિકેશન હશે. બહેતર પ્રવેગ અને મંદી માટે મધ્યમાં નોન-ડ્રાઇવિંગ ટ્રેલર કોચ સાથે રચનામાં ફેરફાર થશે. ટ્રેનમાં સારી વિશ્વસનીયતા માટે ટ્રેક્શન મોટર માટે વધુ સારી વેન્ટિલેશન હશે. વે સાઇડ સ્ટેશનો સાથે સિગ્નલની આપ-લે માટે કોચ પર બે સિગ્નલ એક્સચેન્જ લાઇટ પણ હશે.

 

​​​​​​​

વંદે ભારત ઓપરેશનલ રૂટ્સ

References:

• https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1891348

· https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1875134

· https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1882430

· https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1882508

· https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1794123

· https://twitter.com/indiagovin/status/1096266735232024576?lang=gu

· VANDE_BHARAT_Volume_1(1).pdf (indianrailways.gov.in)

• https://pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=1564577
• https://twitter.com/Central_Railway/status/1179599749122379776?s=20&t=otXVygkRqDWn7C6dnwjaJw
• Fare structure of Train 18 (Vande Bharat Express) – IRCTCPORTAL

· https://newindiasamachar.pib.gov.in/WriteReadData/flipbook/2022/Feb/1st/English/index.html

· Lok Sabha Unstarred Question No. 943 dated 26.07.2023

• Unstarred Question No. 2214 dated 02.08.2023

 

Image References:

• General Instructions & Safety Precaution (indianrailways.gov.in)
• (13) Ministry of Railways (@RailMinIndia) / Twitter

Video Reference:

• https://www.youtube.com/watch?v=jIlUyebrlgc
• https://www.youtube.com/watch?v=iGODYvWKtW8

(Release ID: 1966358) Visitor Counter : 169