వినియోగదారుల ఫిర్యాదుల వేగవంతమైన, అవాంతరాలు లేని మరియు చవకైన పరిష్కారం కోసం వినియోగదారుల రక్షణ చట్టం, 2019 అధ్యాయం 5 కింద మధ్యవర్తిత్వం ద్వారా వినియోగదారుల వివాదాలను పరిష్కరించే సదుపాయాన్ని అందించింది. దీనికి సంబంధించి డిపార్ట్‌మెంట్ వినియోగదారుల రక్షణ (మధ్యవర్తిత్వం) నిబంధనలను తెలియజేసింది. జూలై 15, 2020న మరియు వినియోగదారుల రక్షణ (మధ్యవర్తిత్వం) నిబంధనలు 2020ని 24 జూలై 2020న జాతీయ వినియోగదారుల వివాద పరిష్కార కమిషన్ నోటిఫై చేసింది.

చాలా మంది వినియోగదారుల కమీషన్లు మధ్యవర్తిత్వ కణాలను ఏర్పాటు చేశాయి మరియు మధ్యవర్తులను కూడా ఎంపానెల్ చేశాయి. ప్రస్తుతం భారతదేశ వ్యాప్తంగా రాష్ట్ర కమీషన్లలో 247 మంది మరియు జిల్లా వినియోగదారుల కమిషన్లలో 1387 మంది మధ్యవర్తులు ఉన్నారు. మధ్యవర్తిత్వం ద్వారా గణనీయమైన సంఖ్యలో కేసులు పరిష్కరించబడలేదని డిపార్ట్‌మెంట్ గమనించింది. ఈశాన్య రాష్ట్రాలు మరియు ఉత్తరాది రాష్ట్రాల్లో జరిగిన ప్రాంతీయ వర్క్‌షాప్‌ల సందర్భంగా శాఖ ఈ అంశంపై చర్చలు జరిపింది. మరియు భారతదేశంలో పనిచేస్తున్న స్వచ్ఛంద వినియోగదారుల సంస్థలు మరియు ప్రత్యామ్నాయ వివాద పరిష్కార ఏజెన్సీలతో వివిధ వాటాదారుల సంప్రదింపులు కూడా నిర్వహించారు.

అనేక అంశాల్లో మధ్యవర్తిత్వం ద్వారా కేసుల పరిష్కారంలో సంతృప్తికరమైన ఫలితాలకు దారితీసే ప్రధాన సమస్య మధ్యవర్తి రుసుము. వివాదాలలో ఉన్న పార్టీలు మధ్యవర్తి యొక్క రుసుము చెల్లించడంలో విముఖత చూపడం గమనించవచ్చు, దీని ఫలితంగా మధ్యవర్తిత్వ ప్రక్రియ విజయవంతం కాలేదు. ఈ సమస్యను పరిష్కరించడానికి డిపార్ట్‌మెంట్ అన్ని రాష్ట్ర వినియోగదారుల కమిషన్‌ల నుండి సూచనలు మరియు వ్యాఖ్యలను అందిస్తుంది. జరిగిన చర్చలు మరియు అందించిన సూచనలు మరియు వ్యాఖ్యల ఆధారంగా వినియోగదారుల సంక్షేమ నిధి యొక్క కార్ప్స్ నుండి ఎంప్యానెల్డ్ మధ్యవర్తి రుసుము చెల్లించాలని నిర్ణయించారు.

పై విషయాలను వివరించడానికి, ఉదాహరణలు క్రింద ఇవ్వబడ్డాయి:-

ఉదాహరణ 1: 'ఏ' మరియు 'బి' జిల్లా కమిషన్‌లో పెండింగ్‌లో ఉన్న ₹ 200 మొత్తానికి సంబంధించిన వివాదం. మధ్యవర్తిత్వం ద్వారా తమ కేసును పరిష్కరించేందుకు జిల్లా వినియోగదారుల కమిషన్ అధ్యక్షుడిని సంప్రదించారు. వాస్తవాలు మరియు వివాదం మొత్తం ఆధారంగా రాష్ట్రపతి మధ్యవర్తిత్వ రుసుము ₹ 50ని నిర్ణయిస్తారు. మధ్యవర్తి వివాదాన్ని విజయవంతంగా పరిష్కరిస్తారు మరియు 'ఏ' మరియు 'బి' ఒక పరిష్కారానికి చేరుకుంటారు.

మధ్యవర్తికి ₹ 50 రుసుము (ప్రెసిడెంట్ నిర్ణయించిన వివాదం మొత్తం కంటే తక్కువగా ఉంది అంటే ₹ 200 మరియు జిల్లా కమిషన్‌లో విజయవంతమైన మధ్యవర్తిత్వానికి నిర్దేశించిన రుసుము అంటే ₹ 3000) వినియోగదారుల సంక్షేమంపై వచ్చే వడ్డీ నుండి ( ₹ 3000) చెల్లించబడుతుంది. కార్పస్ ఫండ్ రాష్ట్రం మరియు వినియోగదారుల వ్యవహారాల శాఖ సహ సహకారంతో స్థాపించబడింది.

ఉదాహరణ 2: జిల్లా కమిషన్‌లో పెండింగ్‌లో ఉన్న ₹ 50,000 మొత్తానికి సంబంధించి ‘ఏ’ మరియు ‘బి’కి వివాదం ఉంది. మధ్యవర్తిత్వం ద్వారా తమ కేసును పరిష్కరించేందుకు జిల్లా వినియోగదారుల కమిషన్ అధ్యక్షుడిని సంప్రదించారు. వాస్తవాలు మరియు వివాదం మొత్తం ఆధారంగా ప్రెసిడెంట్ మధ్యవర్తిత్వ రుసుము ₹ 5000ని నిర్ణయిస్తారు. మధ్యవర్తి వివాదాన్ని విజయవంతంగా పరిష్కరిస్తారు మరియు 'ఏ' మరియు 'బి' ఒక పరిష్కారానికి చేరుకుంటారు.

మధ్యవర్తికి ₹ 3000 రుసుము (జిల్లా కమిషన్‌లో విజయవంతమైన మధ్యవర్తిత్వానికి నిర్దేశించిన రుసుము అంటే ₹ 3000 వివాదం మొత్తం మరియు వినియోగదారు కమిషన్ అధ్యక్షుడు సెట్ చేసిన మొత్తం కంటే తక్కువ) వినియోగదారుల సంక్షేమంపై వచ్చే వడ్డీ నుండి చెల్లించబడుతుంది. కార్పస్ ఫండ్, రాష్ట్రం మరియు వినియోగదారుల వ్యవహారాల శాఖ సహ సహకారంతో స్థాపించబడింది.

ఉదాహరణ 3: 'ఏ' మరియు 'బి' రాష్ట్ర వినియోగదారుల కమిషన్‌లో పెండింగ్‌లో ఉన్న ₹ 60,00,000 మొత్తానికి సంబంధించి వివాదం ఉంది. వారు తమ కేసును మధ్యవర్తిత్వం ద్వారా పరిష్కరించుకోవాలని రాష్ట్ర వినియోగదారుల కమిషన్ అధ్యక్షుడిని సంప్రదించారు. వాస్తవాలు మరియు వివాదం మొత్తం ఆధారంగా ప్రెసిడెంట్ మధ్యవర్తిత్వ రుసుము ₹ 25,000గా నిర్ణయించారు. మధ్యవర్తి విజయం సాధించారు. 'ఏ' మరియు 'బి' ఒక పరిష్కారానికి చేరుకుంటాయి.

వినియోగదారుల సంక్షేమంపై వచ్చే వడ్డీ నుండి మధ్యవర్తికి ₹ 5000 రుసుము (రాష్ట్ర కమిషన్‌లో విజయవంతమైన మధ్యవర్తిత్వం కోసం నిర్దేశించిన రుసుము అంటే ₹ 5000 వివాద మొత్తం మరియు వినియోగదారు కమిషన్ అధ్యక్షుడు సెట్ చేసిన మొత్తం కంటే తక్కువగా ఉంటుంది) చెల్లించబడుతుంది. కార్పస్ ఫండ్, రాష్ట్రం మరియు వినియోగదారుల వ్యవహారాల శాఖ సహ సహకారంతో స్థాపించబడింది.

సవరణ మార్గదర్శకాలు డిపార్ట్‌మెంటల్ వెబ్‌సైట్‌లో (https://consumeraffairs.nic.in/) అందుబాటులో ఉన్నాయి.