પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીની અધ્યક્ષતામાં કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળે આજે કૃષિ અને ખેડૂત કલ્યાણ, ગ્રાહક બાબતોનું મંત્રાલય, ખાદ્ય અને જાહેર વિતરણ અને ખાદ્ય પ્રક્રિયા ઉદ્યોગ મંત્રાલયની વિવિધ યોજનાઓના સંકલન દ્વારા "સહકારી ક્ષેત્રમાં વિશ્વની સૌથી મોટી અનાજ સંગ્રહ યોજના"ની સુવિધા માટે આંતર મંત્રીમંડળ સમિતિ (IMC)ના બંધારણ અને સશક્તિકરણને મંજૂરી આપી છે.

વ્યવસાયિક રીતે યોજનાના સમયબદ્ધ અને સમાન અમલીકરણને સુનિશ્ચિત કરવા માટે, સહકાર મંત્રાલય દેશના વિવિધ રાજ્યો/ કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના ઓછામાં ઓછા 10 પસંદ કરેલા જિલ્લાઓમાં એક પાયલોટ પ્રોજેક્ટ અમલમાં મૂકશે. પાયલોટ પ્રોજેક્ટની વિવિધ પ્રાદેશિક આવશ્યકતાઓમાં મૂલ્યવાન આંતરદૃષ્ટિ પ્રદાન કરશે, જેમાંથી શીખવા માટે યોજનાના દેશવ્યાપી અમલીકરણ માટે યોગ્ય રીતે સમાવિષ્ટ કરવામાં આવશે.

અમલીકરણ

સહકાર પ્રધાનની અધ્યક્ષતામાં એક આંતર-મંત્રાલય સમિતિ (IMC) ની રચના કરવામાં આવશે, જેમાં કૃષિ અને ખેડૂત કલ્યાણ પ્રધાન, ગ્રાહક બાબતોના પ્રધાન, ખાદ્ય અને જાહેર વિતરણ પ્રધાન, ખાદ્ય પ્રક્રિયા ઉદ્યોગ પ્રધાન અને માર્ગદર્શિકામાં ફેરફાર કરવા સભ્યો તરીકે સંબંધિત સચિવો હશે. કૃષિ માટે ગોડાઉન વગેરે જેવી માળખાકીય સુવિધાઓના નિર્માણ દ્વારા સહકારી ક્ષેત્રમાં વિશ્વની સૌથી મોટી અનાજ સંગ્રહ યોજનાની સુવિધા માટે, મંજૂર કરાયેલા ખર્ચ અને નિર્ધારિત ધ્યેયોની અંદર અને જ્યારે જરૂર પડે ત્યારે સંબંધિત મંત્રાલયોની યોજનાઓના અમલીકરણની પદ્ધતિઓ અને સંલગ્ન હેતુઓ, પસંદ કરેલ 'વ્યવહારુ' પ્રાથમિક કૃષિ ધિરાણ મંડળીઓ (PACS) માટે રહેશે.

સંબંધિત મંત્રાલયોની ઓળખાયેલ યોજનાઓ હેઠળ પ્રદાન કરવામાં આવેલ ઉપલબ્ધ ખર્ચનો ઉપયોગ કરીને યોજના અમલમાં મૂકવામાં આવશે. યોજના હેઠળ કન્વર્જન્સ માટે નીચેની યોજનાઓ ઓળખવામાં આવી છે:

(a) કૃષિ અને ખેડૂત કલ્યાણ મંત્રાલય:

1. એગ્રીકલ્ચર ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ફંડ (AIF),
2. એગ્રીકલ્ચર માર્કેટિંગ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર સ્કીમ (AMI),

• iii. બાગાયતના સંકલિત વિકાસ માટેનું મિશન (MIDH),
• iv. કૃષિ યાંત્રીકરણ પર સબ મિશન (SMAM)

(b) ખાદ્ય પ્રક્રિયા ઉદ્યોગ મંત્રાલય:

1. માઈક્રો ફૂડ પ્રોસેસિંગ એન્ટરપ્રાઈઝ સ્કીમ (PMFME) નું પ્રધાનમંત્રી ઔપચારિકરણ,
2. પ્રધાનમંત્રી કિસાન સંપદા યોજના (PMKSY)

(c) ગ્રાહક બાબતો, ખાદ્ય અને જાહેર વિતરણ મંત્રાલય:

1. રાષ્ટ્રીય ખાદ્ય સુરક્ષા કાયદા હેઠળ અનાજની ફાળવણી,
2. ન્યૂનતમ ટેકાના ભાવે પ્રાપ્તિની કામગીરી

યોજનાના લાભો

• આ યોજના બહુપક્ષીય છે - તેનો ઉદ્દેશ માત્ર PACS ના સ્તરે ગોડાઉનની સ્થાપના કરીને દેશમાં કૃષિ સંગ્રહ માળખાની અછતને દૂર કરવાનો નથી, પરંતુ PACSને અન્ય વિવિધ પ્રવૃત્તિઓ હાથ ધરવા માટે પણ સક્ષમ બનાવશે, જેમ કે:
  • રાજ્ય એજન્સીઓ/ભારતીય ખાદ્ય નિગમ (FCI) માટે પ્રાપ્તિ કેન્દ્રો તરીકે કાર્ય;
  • વાજબી ભાવની દુકાનો (FPS) તરીકે સેવા આપવી;
  • વૈવિધ્યપૂર્ણ ભરતી કેન્દ્રોની સ્થાપના;
  • કૃષિ પેદાશો માટે મૂલ્યાંકન, વર્ગીકરણ, ગ્રેડિંગ એકમો વગેરે સહિત સામાન્ય પ્રક્રિયા એકમોની સ્થાપના કરવી.
• વધુમાં, સ્થાનિક સ્તરે વિકેન્દ્રિત સંગ્રહ ક્ષમતાનું નિર્માણ કરવાથી અનાજનો બગાડ ઘટશે અને દેશની ખાદ્ય સુરક્ષા મજબૂત થશે.
• ખેડૂતોને વિવિધ વિકલ્પો પૂરા પાડીને, તે પાકના વેચાણને નુકસાન અટકાવશે, આમ ખેડૂતોને તેમની પેદાશોના વધુ સારા ભાવો પ્રાપ્ત કરવામાં સક્ષમ બનાવશે.
• તે ખાદ્યપદાર્થોના પ્રાપ્તિ કેન્દ્રો સુધી પરિવહન કરવા અને વેરહાઉસથી FPS પર સ્ટોકને ફરીથી પરિવહન કરવા માટે થતા ખર્ચમાં ભારે ઘટાડો કરશે.
• 'સંપૂર્ણ-સરકારી' અભિગમ દ્વારા, યોજના PACS ને તેમની વ્યવસાયિક પ્રવૃત્તિઓમાં વૈવિધ્ય લાવવા સક્ષમ બનાવીને મજબૂત કરશે, આમ ખેડૂત સભ્યોની આવકમાં પણ વધારો થશે.

સમયમર્યાદા અને અમલીકરણની રીત

• કેબિનેટની મંજૂરીના એક સપ્તાહની અંદર રાષ્ટ્રીય સ્તરની સંકલન સમિતિની રચના કરવામાં આવશે.
• કેબિનેટની મંજૂરીના 15 દિવસમાં અમલીકરણ માર્ગદર્શિકા જારી કરવામાં આવશે.
• સરકાર સાથે PACS ના જોડાણ માટેનું એક પોર્ટલ. કેબિનેટની મંજૂરીના 45 દિવસની અંદર ભારત અને રાજ્ય સરકારો અમલમાં આવશે.
• કેબિનેટની મંજૂરીના 45 દિવસમાં પ્રસ્તાવનો અમલ શરૂ થશે.

પૃષ્ઠભૂમિ

ભારતના વડા પ્રધાને અવલોકન કર્યું છે કે સહકાર-સે-સમૃદ્ધિના વિઝનને સાકાર કરવા માટે સહકારી સંસ્થાઓની શક્તિનો લાભ લેવા અને તેમને સફળ અને ગતિશીલ વ્યવસાયિક સાહસોમાં પરિવર્તિત કરવા માટે તમામ પ્રયાસો કરવા જોઈએ. આ વિઝનને આગળ વધારવા માટે, સહકાર મંત્રાલયે 'સહકારી ક્ષેત્રમાં વિશ્વની સૌથી મોટી અનાજ સંગ્રહ યોજના' બહાર પાડી છે. આ યોજનામાં PACS ના સ્તરે વેરહાઉસ, કસ્ટમ હાયરિંગ સેન્ટર, પ્રોસેસિંગ એકમો વગેરે સહિત વિવિધ પ્રકારની કૃષિ-ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરની સ્થાપનાનો સમાવેશ થાય છે, આમ તેમને બહુહેતુક સોસાયટીઓમાં રૂપાંતરિત કરવામાં આવે છે. PACS ના સ્તરે માળખાકીય સુવિધાઓનું નિર્માણ અને આધુનિકીકરણ પર્યાપ્ત સંગ્રહ ક્ષમતાનું નિર્માણ કરીને, દેશની ખાદ્ય સુરક્ષાને મજબૂત બનાવીને અને ખેડૂતોને તેમના પાક માટે વધુ સારા ભાવ પ્રાપ્ત કરવામાં સક્ષમ બનાવશે.

દેશમાં 1,00,000 થી વધુ પ્રાથમિક કૃષિ ધિરાણ મંડળીઓ (PACS) છે જેમાં 13 કરોડથી વધુ ખેડૂતોનો વિશાળ સભ્ય આધાર છે. ભારતીય અર્થવ્યવસ્થાના કૃષિ અને ગ્રામીણ લેન્ડસ્કેપને બદલવામાં અને તેમની ઊંડી પહોંચનો લાભ લેવા માટે પાયાના સ્તરે PACS દ્વારા ભજવવામાં આવતી મહત્વની ભૂમિકાને ધ્યાનમાં રાખીને, સ્તર પર વિકેન્દ્રિત સંગ્રહ ક્ષમતા સ્થાપિત કરવા માટે આ પહેલ હાથ ધરવામાં આવી છે. PACS ની સાથે અન્ય કૃષિ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર, જે માત્ર દેશની ખાદ્ય સુરક્ષાને જ મજબૂત બનાવશે નહીં, પરંતુ PACSને પોતાની જાતને વાઈબ્રન્ટ આર્થિક સંસ્થાઓમાં રૂપાંતરિત કરવામાં પણ સક્ષમ બનાવશે.

YP/GP/JD