నేటి సమావేశంలో కేంద్ర మంత్రి వర్గంలో నా సహచరులు శ్రీ నరేంద్ర తోమర్ జీ, శ్రీ మన్సుఖ్ మాండవియా జీ, శ్రీ పీయూష్ గోయెల్ జీ, శ్రీ కైలాష్ చౌదరి జీ; గయానా, మాల్దీవులు, మారిషస్, శ్రీలంక, సూడాన్, సురినామ్ మరియు గాంబియా నుండి గౌరవనీయ మంత్రులు; ప్రపంచంలోని వివిధ ప్రాంతాల నుండి వ్యవసాయం, పోషణ మరియు ఆరోగ్య రంగంలో పనిచేస్తున్న శాస్త్రవేత్తలు మరియు నిపుణులు; దేశంలోని స్టార్టప్ ప్రపంచంలోని వివిధ ఎఫ్.పి.ఓ లు మరియు యువ స్నేహితులు; దేశంలోని ప్రతి మూల హాజరైన లక్షల మంది రైతులు; ఇతర ప్రముఖులు, స్త్రీలు మరియు పెద్దమనుషులు!

'ప్రపంచ చిరుధాన్య సదస్సు (‘ప్రపంచ చిరుధాన్య సదస్సు)' నిర్వహిస్తున్నందుకు మీ అందరికీ హృదయపూర్వక అభినందనలు. ఇటువంటి సంఘటనలు ప్రపంచ శ్రేయస్సు కోసం మాత్రమే కాకుండా, ప్రపంచ మంచిలో భారతదేశం యొక్క పెరుగుతున్న బాధ్యతకు చిహ్నంగా కూడా ఉన్నాయి.

స్నేహితులారా,

భారతదేశం యొక్క ప్రతిపాదన మరియు ప్రయత్నాల తర్వాత మాత్రమే, ఐక్యరాజ్యసమితి 2023ని 'అంతర్జాతీయ మిల్లెట్ ఇయర్'గా ప్రకటించిందని మీకు కూడా తెలుసు. మనం ఒక తీర్మానం చేసినప్పుడు, దానిని నెరవేర్చే బాధ్యత తీసుకోవడం కూడా అంతే ముఖ్యం. ఈ రోజు ప్రపంచం 'అంతర్జాతీయ మిల్లెట్ ఇయర్'ని జరుపుకుంటున్నందున, భారతదేశం ఈ ప్రచారానికి నాయకత్వం వహిస్తున్నందుకు నేను సంతోషిస్తున్నాను. '‘ప్రపంచ చిరుధాన్య సదస్సు' ఈ దిశలో కీలకమైన ముందడుగు. ఈ సదస్సులో పండితులు, నిపుణులందరూ మినుము సాగు, దానికి సంబంధించిన ఆర్థిక వ్యవస్థ, ఆరోగ్యంపై ప్రభావం, రైతుల ఆదాయం, ఇలా అనేక అంశాలపై చర్చించనున్నారు. ఈ సదస్సులో గ్రామపంచాయతీలు, వ్యవసాయ కేంద్రాలు, పాఠశాల-కళాశాలలు, వ్యవసాయ విశ్వవిద్యాలయాలు కూడా మాతో ఉంటాయి. భారత రాయబార కార్యాలయాలతో పాటు అనేక దేశాలు కూడా ఈరోజు మాతో చేరాయి. భారతదేశంలోని 75 లక్షలకు పైగా రైతులు ఈ రోజు మాతో ఈ కార్యక్రమంలో వాస్తవంగా ఉన్నారు. ఇది దాని గొప్పతనాన్ని ప్రతిబింబిస్తుంది.

నేను మీ అందరికీ మరోసారి హృదయపూర్వకంగా స్వాగతం పలుకుతాను మరియు అభినందనలు తెలియజేస్తున్నాను. మిల్లెట్స్‌పై స్మారక స్టాంపులు మరియు నాణేలు కూడా ఇక్కడ విడుదల చేయబడ్డాయి. బుక్ ఆఫ్ మిల్లెట్ స్టాండర్డ్స్ కూడా ఇక్కడ ప్రారంభించబడింది. దీనితో, ICAR యొక్క 'ఇండియన్ ఇన్స్టిట్యూట్ ఆఫ్ మిల్లెట్స్ రీసెర్చ్' గ్లోబల్ సెంటర్ ఆఫ్ ఎక్సలెన్స్‌గా ప్రకటించబడింది. ఇక వేదికపైకి రాకముందు ఎగ్జిబిషన్ చూసేందుకు వెళ్లాను. మిల్లెట్స్ ప్రపంచం మొత్తాన్ని ఒకే చోట అర్థం చేసుకోవడానికి మీ అందరినీ మరియు ఈ రోజుల్లో ఢిల్లీలో ఉన్నవారు లేదా ఢిల్లీని సందర్శిస్తున్న వారందరూ వచ్చి ప్రదర్శనను చూడవలసిందిగా నేను కోరుతున్నాను; పర్యావరణం, ప్రకృతి, ఆరోగ్యంతో పాటు రైతుల ఆదాయానికి దాని ప్రాముఖ్యత. మీరందరూ వచ్చి ఎగ్జిబిషన్‌ని సందర్శించవలసిందిగా నేను కోరుతున్నాను. మన యువ స్నేహితులు తమ కొత్త స్టార్టప్‌లతో ఈ రంగంలోకి వచ్చిన తీరు కూడా ఆకట్టుకుంటుంది. ఇది భారతదేశాన్ని ప్రతిబింబిస్తుంది'

స్నేహితులారా,

ఈ రోజు 'ప్రపంచ చిరుధాన్య సదస్సు లో మాతో ఉన్న లక్షలాది మంది రైతులు మరియు విదేశీ అతిథుల ముందు నేను ఒక విషయం పునరావృతం చేయాలనుకుంటున్నాను. గ్లోబల్ బ్రాండింగ్ లేదా మిల్లెట్ యొక్క సాధారణ బ్రాండింగ్ దృష్ట్యా, భారతదేశంలోని ఈ మిల్లెట్లు లేదా ముతక ధాన్యాలకు ఇప్పుడు 'శ్రీ అన్న' గుర్తింపు ఇవ్వబడింది. 'శ్రీ అన్న' కేవలం వ్యవసాయం లేదా వినియోగానికే పరిమితం కాదు. మనదేశంలో 'శ్రీ'ని కారణం లేకుండా పేరు పెట్టుకోరని భారత సంప్రదాయాలు తెలిసిన వారికి తెలుసు. 'శ్రీ' అనేది శ్రేయస్సు మరియు సమగ్రతతో ముడిపడి ఉంది. 'శ్రీ అన్న' కూడా భారతదేశంలో సమగ్ర అభివృద్ధికి మాధ్యమంగా మారుతోంది. గ్రామాలకు మరియు పేదలకు దానితో లింక్ ఉంది. 'శ్రీ అన్న' అంటే దేశంలోని చిన్న రైతులకు శ్రేయస్సుకు తలుపు అని అర్థం; 'శ్రీ అన్న' అంటే దేశంలోని కోట్లాది మందికి పౌష్టికాహారం అందించేవాడు; ' శ్రీ అన్న అంటే దేశంలోని గిరిజన సమాజ సంక్షేమం; 'శ్రీ అన్న' అంటే తక్కువ నీటితో ఎక్కువ పంట దిగుబడి; 'శ్రీ అన్న' అంటే రసాయన రహిత వ్యవసాయం; 'శ్రీ అన్న' అంటే వాతావరణ మార్పుల సవాలును ఎదుర్కోవడానికి ఒక మార్గం.

మిత్రులారా,

'శ్రీ అన్న'ని ప్రపంచవ్యాప్త ఉద్యమంగా మార్చేందుకు మేము శక్తివంచన లేకుండా కృషి చేసాము. 2018లో, మేము మినుములను పోషక-తృణధాన్యాలుగా ప్రకటించాము. ఈ దిశగా రైతుల్లో అవగాహన కల్పించడం నుంచి మార్కెట్‌పై ఆసక్తి పెంచడం వరకు అన్ని స్థాయిల్లో కృషి చేశారు. మన దేశంలో, మినుములు ప్రధానంగా 12-13 రాష్ట్రాల్లో సాగు చేస్తారు. కానీ, మిల్లెట్ల దేశీయ వినియోగం నెలకు వ్యక్తికి 2-3 కిలోల కంటే ఎక్కువ కాదు. నేడు నెలకు 14 కిలోలకు పెరిగింది. మిల్లెట్ ఆధారిత ఆహార ఉత్పత్తుల విక్రయాలు కూడా దాదాపు 30 శాతం పెరిగాయి. ఇప్పుడు మిల్లెట్ కేఫ్‌లు వివిధ ప్రదేశాలలో కనిపించడం ప్రారంభించాయి; మినుములకు సంబంధించిన సోషల్ మీడియా ఛానెల్‌లు కూడా సృష్టించబడుతున్నాయి. 'ఒక జిల్లా, ఒకే ఉత్పత్తి' పథకం కింద దేశంలోని 19 జిల్లాల్లో కూడా మినుములను ఎంపిక చేశారు.

స్నేహితులారా,

ఆహార ధాన్యాలు పండించే వారిలో ఎక్కువ మంది చిన్న మరియు సన్నకారు రైతులే అని మనకు తెలుసు. భారతదేశంలో మిల్లెట్ల ఉత్పత్తిలో దాదాపు 2.5 కోట్ల మంది చిన్న రైతులు ప్రత్యక్షంగా పాల్గొంటున్నారని తెలిస్తే కొందరు ఖచ్చితంగా ఆశ్చర్యపోతారు. వాటిలో ఎక్కువ భాగం భూమి యొక్క చిన్న ప్రాంతం; మరియు వారు కూడా వాతావరణ మార్పు యొక్క సవాళ్ల ద్వారా ఎక్కువగా ప్రభావితమవుతారు. ఇండియాస్ మిల్లెట్ మిషన్, 'శ్రీ అన్న' కోసం ప్రారంభించిన ప్రచారం దేశంలోని 2.5 కోట్ల మంది రైతులకు వరం కాబోతోంది. స్వాతంత్య్రం వచ్చిన తర్వాత తొలిసారిగా 2.5 కోట్ల మంది చిన్న రైతులు మినుములను పండిస్తున్నారని ప్రభుత్వం ఇంత పెద్దఎత్తున ఆదుకుంది. మినుములు, పచ్చి ధాన్యాల మార్కెట్ విస్తరిస్తే ఈ 2.5 కోట్ల మంది చిన్న రైతుల ఆదాయం కూడా పెరుగుతుంది. ఇది గ్రామీణ ఆర్థిక వ్యవస్థకు కూడా ఎంతో మేలు చేస్తుంది. ప్రాసెస్ చేసిన మరియు ప్యాక్ చేసిన ఆహార పదార్థాల ద్వారా మిల్లెట్ ఇప్పుడు దుకాణాలు మరియు మార్కెట్‌లకు చేరుతోంది. గత కొన్నేళ్లుగా దేశంలో 500కు పైగా స్టార్టప్‌లు 'శ్రీ అన్న'పై పని చేస్తున్నాయి. ఈ దిశగా పెద్ద సంఖ్యలో FPOలు ముందుకు వస్తున్నాయి. మహిళలు కూడా స్వయం సహాయక సంఘాల ద్వారా మిల్లెట్ ఉత్పత్తులను తయారు చేస్తున్నారు. గ్రామాల నుంచి మాల్స్, సూపర్ మార్కెట్లకు ఈ ఉత్పత్తులు చేరుతున్నాయి. అంటే, దేశంలో పూర్తి సరఫరా గొలుసు అభివృద్ధి చేయబడుతోంది. ఫలితంగా యువతకు ఉద్యోగాలు లభిస్తున్నాయి, చిన్న రైతులు కూడా చాలా ప్రయోజనాలు పొందుతున్నారు. ఈ ఉత్పత్తులు మాల్స్ మరియు సూపర్ మార్కెట్లకు చేరుతున్నాయి. అంటే, దేశంలో పూర్తి సరఫరా గొలుసు అభివృద్ధి చేయబడుతోంది. ఫలితంగా యువతకు ఉద్యోగాలు లభిస్తున్నాయి, చిన్న రైతులు కూడా చాలా ప్రయోజనాలు పొందుతున్నారు. ఈ ఉత్పత్తులు మాల్స్ మరియు సూపర్ మార్కెట్లకు చేరుతున్నాయి. అంటే, దేశంలో పూర్తి సరఫరా గొలుసు అభివృద్ధి చేయబడుతోంది. ఫలితంగా యువతకు ఉద్యోగాలు లభిస్తున్నాయి, చిన్న రైతులు కూడా చాలా ప్రయోజనాలు పొందుతున్నారు.

స్నేహితులారా,

ప్రస్తుతం, భారతదేశం G-20 ప్రెసిడెన్సీని కలిగి ఉంది. భారతదేశం యొక్క నినాదం- 'ఒకే భూమి, ఒకే కుటుంబం, ఒక భవిష్యత్తు'. అంతర్జాతీయ మిల్లెట్ సంవత్సరం ప్రపంచం మొత్తాన్ని ఒకే కుటుంబంగా భావించే ఈ స్ఫూర్తిని ప్రతిబింబిస్తుంది. ప్రపంచం పట్ల కర్తవ్య భావం మరియు మానవాళికి సేవ చేయాలనే సంకల్పం భారతదేశం యొక్క మనస్సులో ఎల్లప్పుడూ ఉన్నాయి. మీరు చూడండి, మేము యోగాతో ముందుకు సాగినప్పుడు, అంతర్జాతీయ యోగా దినోత్సవం ద్వారా ప్రపంచం మొత్తం దాని ప్రయోజనాలను పొందేలా చూసుకున్నాము. ప్రపంచంలోని 100 కంటే ఎక్కువ దేశాల్లో ఈరోజు యోగా అధికారికంగా ప్రచారం చేయబడుతున్నందుకు నేను సంతోషిస్తున్నాను. నేడు, ప్రపంచంలోని 30కి పైగా దేశాలు ఆయుర్వేదానికి కూడా గుర్తింపునిచ్చాయి. నేడు, అంతర్జాతీయ సౌర కూటమి రూపంలో భారతదేశం యొక్క ఈ ప్రయత్నం స్థిరమైన గ్రహం కోసం సమర్థవంతమైన వేదికగా పని చేస్తోంది. అలాగే 100కు పైగా దేశాలు ISAలో చేరడం భారత్‌కు ఎంతో సంతోషకరమైన విషయం. ఈ రోజు, అది లైఫ్ మిషన్‌కు నాయకత్వం వహించినా లేదా షెడ్యూల్ కంటే ముందే వాతావరణ మార్పు లక్ష్యాలను సాధించడం ద్వారా, మేము మా వారసత్వం నుండి స్ఫూర్తిని పొందుతాము, సమాజంలో మార్పును ప్రోత్సహిస్తాము మరియు ప్రపంచ మేలు కోసం దానిని ముందుకు తీసుకువెళతాము. మరియు ఈ రోజు భారతదేశం యొక్క 'మిల్లెట్ ఉద్యమం'లో కూడా ఇది కనిపిస్తుంది. 'శ్రీ అన్న' శతాబ్దాలుగా భారతదేశంలో జీవనశైలిలో ఒక భాగం. దేశంలోని వివిధ ప్రాంతాలలో, జోవర్, బజ్రా, రాగి, సామ, కంగ్నీ, చీనా, కోడోన్, కుట్కి, కుట్టు వంటి అనేక రకాల ముతక ధాన్యాలు ప్రబలంగా ఉన్నాయి. 'శ్రీ అన్న'కి సంబంధించిన మా వ్యవసాయ పద్ధతులు మరియు అనుభవాలను ప్రపంచంతో పంచుకోవాలనుకుంటున్నాము. ప్రపంచం మరియు ఇతర దేశాలు అందించే కొత్త మరియు ప్రత్యేకమైన ఏదైనా నేర్చుకోవాలనుకుంటున్నాము. మేము కూడా నేర్చుకోవాలని అనుకుంటున్నాము. అందువలన, ఈ దిశలో స్థిరమైన యంత్రాంగాన్ని అభివృద్ధి చేయాలని ఇక్కడ ఉన్న స్నేహపూర్వక దేశాల వ్యవసాయ మంత్రులను నేను ప్రత్యేకంగా అభ్యర్థిస్తున్నాను. క్షేత్రం నుండి మార్కెట్‌కు మరియు ఒక దేశం నుండి మరొక దేశానికి ఈ యంత్రాంగానికి మించి కొత్త సరఫరా గొలుసును అభివృద్ధి చేయడం మా భాగస్వామ్య బాధ్యత.

స్నేహితులారా,

ఈ రోజు, ఈ ప్లాట్‌ఫారమ్‌లో, నేను మిల్లెట్ల యొక్క మరొక బలాన్ని నొక్కి చెప్పాలనుకుంటున్నాను మరియు అది - ఇది వాతావరణ స్థితిస్థాపకత. అత్యంత ప్రతికూల వాతావరణ పరిస్థితుల్లో కూడా మినుములను సులభంగా ఉత్పత్తి చేయవచ్చు. ఇది ఉత్పత్తి చేయడానికి సాపేక్షంగా తక్కువ నీరు అవసరం, ఇది నీటి-ఒత్తిడి ఉన్న ప్రాంతాలకు ఇష్టపడే పంటగా మారుతుంది. మిల్లెట్స్‌లో రసాయనాలు లేకుండా సహజంగా పండించగలిగే మరో గొప్ప లక్షణం ఉందని మీలాంటి నిపుణులకు కూడా తెలుసు. అంటే, మిల్లెట్లు మానవుల మరియు నేల రెండింటి ఆరోగ్యాన్ని కాపాడతాయని హామీ ఇవ్వబడింది.

స్నేహితులారా,

ఆహార భద్రత విషయానికి వస్తే, నేడు ప్రపంచం రెండు సవాళ్లను ఎదుర్కొంటోందని మనకు తెలుసు. ఒకవైపు పేదల ఆహార భద్రత గురించి ఆందోళన చెందుతున్న గ్లోబల్ సౌత్, మరోవైపు, ఆహార అలవాట్లకు సంబంధించిన వ్యాధులు ప్రధాన సమస్యగా మారుతున్న గ్లోబల్ నార్త్‌లో కొంత భాగం ఉంది. పేద పోషకాహారం ఇక్కడ పెద్ద సవాలు. అంటే, ఒకవైపు ఆహార భద్రత సమస్య, మరోవైపు ఆహారపు అలవాట్ల సమస్య! రెండు ప్రాంతాల్లోనూ సాగుకు ఎక్కువ మోతాదులో రసాయనాలు వాడడం ఆందోళన కలిగిస్తోంది. అయితే అలాంటి ప్రతి సమస్యకు 'శ్రీ అన్న' ఒక పరిష్కారాన్ని అందిస్తుంది. చాలా మిల్లెట్లు పెరగడం సులభం. ఇతర పంటలతో పోలిస్తే ఖర్చు చాలా తక్కువ మరియు త్వరగా తయారవుతుంది. ఇవి పోషకాహారం సమృద్ధిగా ఉండటమే కాదు, రుచి పరంగా కూడా ప్రత్యేకమైనవి. ప్రపంచ ఆహార భద్రత కోసం పోరాడుతున్న ప్రపంచంలో, 'శ్రీ అన్న' ఒక అద్భుతమైన బహుమతి వంటిది. అదేవిధంగా ఆహారపు అలవాట్ల సమస్యను కూడా 'శ్రీ అన్న'తో పరిష్కరించవచ్చు. అధిక ఫైబర్ కలిగిన ఈ ఆహారాలు ఆరోగ్యానికి చాలా ఉపయోగకరంగా పరిగణించబడ్డాయి. జీవనశైలి సంబంధిత వ్యాధులను నివారించడంలో ఇవి ఎంతగానో సహకరిస్తాయి. అదేమిటంటే, వ్యక్తిగత ఆరోగ్యం నుండి ప్రపంచ ఆరోగ్యం వరకు, మనకున్న అనేక సమస్యలకు 'శ్రీ అన్న'తో ఖచ్చితంగా పరిష్కార మార్గం కనుగొనవచ్చు.

స్నేహితులారా,

మిల్లెట్ రంగంలో పనిచేయడానికి మన ముందు అంతులేని అవకాశాలు ఉన్నాయి. నేడు, భారతదేశంలో జాతీయ ఆహార బుట్టకు 'శ్రీ అన్న' సహకారం 5-6 శాతం మాత్రమే. దీన్ని పెంచేందుకు వేగంగా కృషి చేయాలని భారత శాస్త్రవేత్తలను, వ్యవసాయ రంగంలోని నిపుణులను కోరుతున్నాను. మేము ప్రతి సంవత్సరం సాధించగల లక్ష్యాలను నిర్దేశించుకోవాలి. ఫుడ్ ప్రాసెసింగ్ రంగానికి ఊతం ఇవ్వడానికి దేశం కూడా PLI పథకాన్ని ప్రారంభించింది. మిల్లెట్ రంగం దీని నుండి గరిష్ట ప్రయోజనం పొందుతుందని మేము నిర్ధారించుకోవాలి మరియు మరిన్ని కంపెనీలు మిల్లెట్ ఉత్పత్తులను అభివృద్ధి చేయడానికి ముందుకు వస్తున్నాయి; ఈ కల నెరవేరుతుందని మనం నిర్ధారించుకోవాలి. అనేక రాష్ట్రాలు తమ PDS వ్యవస్థలో 'శ్రీ అన్న'ను చేర్చుకున్నాయి. ఇలాంటి ప్రయత్నాలు ఇతర రాష్ట్రాలు కూడా ప్రారంభించవచ్చు. మధ్యాహ్న భోజనంలో 'శ్రీ అన్న'ని చేర్చడం ద్వారా పిల్లలకు పోషకాహారాన్ని అందించవచ్చు.

ఈ సదస్సులో ఈ అంశాలన్నింటినీ వివరంగా చర్చించి, వాటిని అమలు చేసేందుకు రోడ్‌మ్యాప్‌ను కూడా సిద్ధం చేస్తామని నేను ఖచ్చితంగా అనుకుంటున్నాను. మన రైతులు మరియు మనందరి సమిష్టి కృషితో 'శ్రీ అన్న' భారతదేశం మరియు ప్రపంచ శ్రేయస్సుకు కొత్త కోణాన్ని జోడిస్తుంది. ఈ కోరికతో, మీ అందరికీ నా హృదయపూర్వక ధన్యవాదాలు మరియు వారి సందేశాలను మాకు పంపడానికి సమయాన్ని వెచ్చించినందుకు రెండు దేశాల అధ్యక్షులకు నా హృదయపూర్వక కృతజ్ఞతలు తెలియజేస్తున్నాను.

చాలా ధన్యవాదాలు!