કેન્દ્રીય નાણાં અને કોર્પોરેટ બાબતોનાં મંત્રી શ્રીમતી નિર્મલા સીતારમણે વર્ષ 2047 સુધીમાં વિકસિત ભારતનાં સ્વપ્નને સાકાર કરવામાં બૅન્કિંગ ક્ષેત્રને મુખ્ય ભૂમિકા અદા કરવા અપીલ કરી હતી. નાણાં મંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, આગામી 25 વર્ષ, જેને પ્રધાનમંત્રી અમૃત કાલ તરીકે ઓળખાવે છે, તેની ખૂબ જ સારી શરૂઆત થઈ છે, જેમાં ભારતની શુભ શરૂઆત વિશ્વની પાંચમી સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થા બનવા સાથે થઈ છે. "આપણી પાસે ઘણું બધું અને ઘણું બધું કરવાનું બાકી છે, બૅન્કિંગ ઉદ્યોગે અમૃત કાલની સેવા કરવાની જરૂર છે, આપણે એ જોવું પડશે કે વિકસતા ભારતની આકાંક્ષાઓને પહોંચી વળવા માટે આપણે આપણી જાતને કેટલી શ્રેષ્ઠ રીતે ઉપાડી શકીએ છીએ. પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું છે કે, આપણે વર્ષ 2047 સુધીમાં જેને આપણે લાયક છીએ એવા એક વિકસિત દેશ બનવાની જરૂર છે. આ માટે બૅન્કિંગ ક્ષેત્રએ મોટું યોગદાન આપવું પડશે." તેઓ આજે 16 સપ્ટેમ્બર, 2022ના રોજ મુંબઈમાં ઈન્ડિયન બૅન્ક્સ એસોસિએશનની 75મી વાર્ષિક સામાન્ય સભાને સંબોધન કરી રહ્યાં હતાં.

મંત્રીએ કહ્યું કે બૅન્કો વૃદ્ધિ માટે સૌથી મોટા ઉત્પ્રેરક છે. "તમારાં નિર્ણય લેવાનાં બોર્ડને વ્યાવસાયિક બનાવો, એવી કોઈ રીત નથી કે બેન્કો હવે યારીની પૃષ્ઠભૂમિ સાથે ચાલી શકે છે, અમારી સરકારે સુનિશ્ચિત કર્યું છે કે બૅન્કોની કામગીરીમાં કોઈ સૂચનાઓ આપવામાં આવી નથી અથવા દખલ કરવામાં આવી નથી. આપણે વ્યાવસાયિકતાને ઝડપી ગતિએ લેવાની જરૂર છે. અમે બૅન્કોને રહેવા દેવાની જરૂરિયાત પ્રત્યે, અને તેને સંપૂર્ણપણે બૅન્કિંગ પરિપ્રેક્ષ્યને ધ્યાનમાં રાખીને વ્યાવસાયિકો દ્વારા ચલાવવાં દેવાની જરૂરિયાત પ્રત્યે સભાન છીએ."

નાણાં મંત્રીએ બૅન્કોને આગામી ૨૫ વર્ષ માટે યોજના બનાવવા માટે પ્રોત્સાહિત કરી હતી. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, "આગામી 25 વર્ષમાં ભારતના યુવાનોની આકાંક્ષાઓ પૂર્ણ કરવા માટે તમારી પાસે વ્યૂહરચનાઓ હોવી જરૂરી છે. તમારે તમારા પોર્ટફોલિયોને બનાવવાની જરૂર છે જેથી તે યુવાનો માટે પણ આકર્ષક હોય અને તમારી જાતને તેમના માટે સુલભ બનાવે. શું તમે યુવાનો સાથે વાતચીત કરી રહ્યાં છો, મહિલાઓ સાથે વાતચીત કરી રહ્યાં છો, શું તમે તેમને ઉત્પાદનો ઓફર કરી રહ્યાં છો?"

"શું તમે ડિજિટલ સેવી- જાણકાર છો? શું તમારો સ્ટાફ ડિજિટલ જાણકાર છે?" એમ મંત્રીએ બૅન્કિંગ સમુદાયને પૂછ્યું હતું. "શું તમે ડિજિટલ સંસ્થા બનવામાં સહજ છો? આમાં કેટલી તાલીમ અપાય છે? શું તમારી સિસ્ટમ્સ એકબીજા સાથે વાત કરે છે? જો બૅન્કો વચ્ચેના આ સેતુઓ બનાવવામાં નહીં આવે તો તે એક મોટી ચૂકી ગયેલી તક હશે. આઈબીએએ એ સુનિશ્ચિત કરવાનું આયોજન કરવું જોઈએ કે તમામ બૅન્કોની તમામ પ્રણાલીઓ, પછી તે ખાનગી હોય કે જાહેર, ગ્રાહકના હેતુ માટે એકબીજા સાથે વાત કરવી જોઈએ. એકાઉન્ટ એગ્રીગેટર ફ્રેમવર્ક કે જ્યારે ગ્રાહકની સંમતિથી આવી સિસ્ટમ્સ મૂકવામાં આવે છે ત્યારે ગ્રાહકને ફાયદો થાય છે."

મંત્રીશ્રીએ જણાવ્યું હતું કે, આ પ્રકારની ટેકનોલોજીથી છેતરપિંડીની જાણકારી મેળવવી, ખોટાં નાણાં પર નજર રાખવી, અસામાન્ય વ્યવહારો શોધી કાઢવા, પોતાને અને સરકારને સચેત કરવા જેવા લાભો પણ મળે છે. "વેબ3નો ઉપયોગ, ડેટા વિશ્લેષણ, આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ, ડેટામાં ઊંડી ડૂબકી - આ બધામાં આઇબીએ દ્વારા થોડું સંકલન હોવું જોઈએ. એઆઈનો ઉપયોગ કરવો એ બૅન્કો માટે તાત્કાલિક પ્રાથમિકતા હોવી જોઈએ, ખાસ કરીને છેતરપિંડી શોધવા અને કંઈક ખોટું થઈ રહ્યું છે તે વિશે પ્રારંભિક ચેતવણીના સંકેતો ઉત્પન્ન કરવા માટે."

મંત્રીએ બૅન્કો માટે સાયબર સુરક્ષાનાં મહત્વ પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો. "શું તમે બધા પૂરતા પ્રમાણમાં ફાયરવૉલ્સ રાખવા માટે તૈયાર છો? શું તમે હૅકિંગ અને બ્લેક સ્વાન ઇવેન્ટ્સ સામે સુરક્ષિત છો જે તમારી સિસ્ટમ્સને નીચે પાડે છે?"

મંત્રીશ્રીએ રાષ્ટ્રની વિવિધતાને ધ્યાનમાં રાખીને સ્થાનિક ભાષા બોલી શકે તેવા કર્મચારીઓ રાખવાનાં મહત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો. "તમે તમારા ગ્રાહકો સાથે જે રીતે વાત કરો છો તે રીતે તમારા સ્ટાફમાં સર્વસમાવેશકતા દર્શાવો. જ્યારે તમારી પાસે એવો સ્ટાફ હોય જે પ્રાદેશિક ભાષા બોલતા નથી અને નાગરિકોને કોઈ ચોક્કસ ભાષામાં બોલવાની માગણી કરે છે, ત્યારે તમને સમસ્યા થાય છે. કૃપા કરીને શાખાઓમાં મૂકાયેલા લોકોની સમીક્ષા કરો, જે લોકો સ્થાનિક ભાષા બોલી શકતા નથી તેમને ગ્રાહકો સાથે વ્યવહાર કરતી ભૂમિકાઓ સોંપવી જોઈએ નહીં. લોકોની ભરતી કરવાની તમારી પાસે ઘણી વધારે સમજદાર રીતો હોવી જોઈએ."

નાણાં મંત્રીએ ધ્યાન દોર્યું હતું કે દેશના હજુ પણ કેટલાક એવા વિસ્તારો છે કે જ્યાં હજુ સુધી ઈંટ-પથ્થરોવાળી બૅન્કો નથી. "જો આવા વિસ્તારોમાં તમે એટીએમ અથવા બિઝનેસ કોરસપોન્ડન્ટ્સ પ્રદાન કરી શકો તેવી કોઈ રીત હોય, તો હું તેને આવકારું છું. બિઝનેસ કોરસપોન્ડન્ટ્સ જેટલી વધારે મહિલાઓ હશે, તેટલું જ તમારા બિઝનેસ માટે વધુ સારું રહેશે. જે પ્રદેશોમાં પૂરતું કવરેજ નથી અને જ્યાં આપણે ડિજિટલ ટેકનોલોજી લાવી શકીએ છીએ, કૃપા કરીને જુઓ કે શું કરી શકાય છે. અન્ય વિસ્તારોમાં લાગુ પડતા માપદંડો ઉત્તર પૂર્વીય ક્ષેત્રને લાગુ પડશે નહીં. અમને ત્યાં બૅન્કોની જરૂર છે, અમને આ પ્રદેશ માટે પણ નાણાકીય સમાવેશની જરૂર છે."

નાણાં મંત્રીએ કહ્યું કે જેમ-જેમ આપણે બૅન્કોની વધુ વ્યાવસાયિકતા તરફ આગળ વધી રહ્યા છીએ, તેમ-તેમ આપણે બૅન્કોએ પોતાની રીતે ઊભા રહેવાની અને પોતાની મૂડી ઊભી કરવાની જરૂરિયાત સમજવી જોઈએ. "કોઈ પણ કપટપૂર્ણ ખાતું કૉર્ટમાં લઈ ગયા વિના છોડવામાં આવશે નહીં, છેતરપિંડી કરનારાઓને તેમના દેશમાં કોઈ સ્થાન નથી, છેતરપિંડી કરનારાઓ દ્વારા લઈ જવાયેલા પૈસા માટે બૅન્કોને કોઈ નુકસાન થશે નહીં. આ તે પ્રકારનો ટેકો છે જેની સાથે અમે બૅન્કો સાથે કામ કરવા માગીએ છીએ, મને એ જોવાનું ગમશે કે બૅન્કો હવે અમૃત કાલ માટે યોજના બનાવે. તમારા પૈસા પાછા આવી રહ્યા છે, તમને વધુ વ્યાવસાયિકોને લાવવાની તક મળી છે."

નાણાં પ્રધાને કહ્યું: "જો તમે ફોન બૅન્કિંગ અને ડિજિટલ સિસ્ટમ્સ માટે પોતાને ઉપલબ્ધ રાખવા માટે સક્ષમ છો, તો તમે દરેક માટે ઉપલબ્ધ છો."

નાણાં મંત્રીએ કહ્યું કે મુદ્રા યોજના જેવી સરકારી યોજનાઓમાં મહત્તમ સંતૃપ્તિ પ્રાપ્ત કરવી પડશે. તેમણે તમામ બૅન્કોને વીમા કવરેજ સુધારવા પર કામ કરવા જણાવ્યું હતું. મંત્રીશ્રીએ પ્રાદેશિક ગ્રામીણ બૅન્કોના અપગ્રેડેશનનાં મહત્વ તરફ પણ ધ્યાન દોર્યું હતું. "આરઆરબીને ડિજિટલાઇઝેશનમાં ઘણી વધુ સહાયની જરૂર છે, પ્રાયોજિત બૅન્કોએ આરઆરબી પર વધુ ધ્યાન આપવાની જરૂર છે, જેમાં તેમને એકાઉન્ટ એગ્રીગેટર ફ્રેમવર્કમાં લાવવાં અને કૃષિ ધિરાણનાં વિતરણનો સમાવેશ થાય છે."

નાણામંત્રીએ બૅન્કોને કહ્યું કે, તેમણે ગ્રાહકોને તેમની નાણાંની જરૂરિયાતો પૂરી કરવામાં સકારાત્મકતાની ઊર્જા સાથે સુવિધા આપવી જોઈએ. "તમે હવે વધુ સારી સ્થિતિમાં છો, તમે હવે નિર્ણય લેવામાં ડરતા નથી. હું ઇચ્છું છું કે તમે હવે કહો કે તમે સારા બિઝનેસ માટે તૈયાર છો, અમે તમારી સેવા કરવા, પૂર્વ સક્રિય બનવા અને ગ્રાહકોને જણાવવા માટે તૈયાર છીએ કે તમે તેમને જ્યાં ઇચ્છે ત્યાં મળશો અને તેમની સાથે વેપાર કરશો, તમારાં નિયમોને અકબંધ રાખો." 

યોગાનુયોગે 75મી એજીએમ ભારતની આઝાદીનાં 75 વર્ષની ઉજવણી સાથે થઈ રહી છે એ બાબતને યાદ કરીને કેન્દ્રીય નાણાં મંત્રીએ કહ્યું હતું કે, આઇબીએનો માર્ગ દેશની સાથે સુસંગત છે. "તેથી તમે તમારી જાતને રાષ્ટ્રીય પ્રાથમિકતાઓ સાથે સુસંગત રાખીને આખરે રાષ્ટ્રની સેવા કરો છો."

નાણાં મંત્રીએ સંતોષ વ્યક્ત કર્યો હતો કે, બૅન્કો અગાઉના સમયમાં તેમની મુશ્કેલીઓમાંથી બહાર આવી છે અને રાષ્ટ્રની સેવામાં તેની તાકાત પર ઊભી રહેવા સક્ષમ છે. "હું ખાસ કરીને કોવિડ-19 મહામારી દરમિયાન બૅન્કો દ્વારા કરવામાં આવેલા કાર્યોની પ્રશંસા કરું છું, દરેકે દરેક બૅન્ક દ્વારા સમર્પણની ભાવના સાથે સહભાગિતા એ લોકોએ તમને આપેલ સુવર્ણ પ્રમાણપત્ર બની ગયું છે. મહામારીના પડકારો હોવા છતાં, તમે ગામડાઓમાં ગયા અને ગ્રાહકોની સેવા કરી."

મંત્રીશ્રીએ જણાવ્યું હતું કે, તેઓ મહામારી દરમિયાન ઓછામાં ઓછાં ઘર્ષણ સાથે જોડાણની પ્રક્રિયા હાથ ધરવા બદલ બૅન્કો પ્રત્યે હંમેશા કૃતજ્ઞતાની લાગણી ધરાવે છે. "તમે અગ્નિ પરીક્ષામાંથી પસાર થયા છો, અને અર્થતંત્રને વધુ શાખ આપવાના સંદર્ભમાં સરકાર દ્વારા કરવામાં આવેલી માગણીઓને પણ પૂર્ણ કરી છે." મંત્રીએ બૅન્કોની પ્રશંસા કરી હતી અને નોંધ્યું હતું કે, આજે બૅન્કોનાં સ્વાસ્થ્યની પુન:સ્થાપનાને ખૂબ જ સારી રીતે માન્યતા મળી છે.

કેન્દ્રીય નાણાં રાજ્યમંત્રી ડો.ભાગવત કરાડે જણાવ્યું હતું કે આઇબીએ એ મુખ્ય એસોસિએશનોમાંનું એક છે જે સમગ્ર ઉદ્યોગને એક સાથે લાવે છે, જે સ્પર્ધાની ભાવનામાં સહકારને પ્રોત્સાહન આપે છે. તેમણે કહ્યું કે તાજેતરની ભૂ-રાજકીય ઘટનાઓએ વિકાસ સામે પડકારો ઊભા કર્યા છે અને આ હોવા છતાં, આપણે પાછલાં વર્ષના આર્થિક વિકાસથી સંતુષ્ટ થઈ શકીએ છીએ. મંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, આપણાં અર્થતંત્રનાં પુનર્નિર્માણમાં બૅન્કિંગ ક્ષેત્રએ મુખ્ય ભૂમિકા ભજવી છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, "બૅન્કિંગ ક્ષેત્ર આજે આપણા અર્થતંત્રને એક સાથે રાખી રહ્યું છે, અમારી સરકારે ધિરાણ ચક્રમાં પરિવર્તન, ડિજિટલાઇઝેશનમાં વધારો અને આઇબીસી જેવા નિયમનકારી ફેરફારો અને બેડ લોનને ઓવર-ગ્રીનિંગ બંધ કરવા જેવા ઘણા ફેરફારો કર્યા છે. એટલે તમામ સરકારી બૅન્કો નફાકારક બની છે."

રાજ્ય મંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, ચોખ્ખી એનપીએમાં ઘટાડો થયો છે, બૅન્કોએ એમએસએમઇ અને કૃષિ ક્ષેત્રોને ધિરાણમાં વધારો કર્યો છે; નવી યોજનાઓએ ડિજિટલ ધિરાણ અને કવરેજમાં વધારો કર્યો છે. ડો.કરાડે સરકારી યોજનાઓના વ્યાપમાં વધારો કરવામાં બૅન્કોને બિરદાવી હતી. મંત્રીશ્રીએ જણાવ્યું હતું કે, સરકારનું લક્ષ્ય બૅન્કની સુવિધાથી વંચિત લોકોને બૅન્કિંગ, અસુરક્ષિત લોકોને સુરક્ષા અને ભંડોળથી વંચિત લોકોને ભંડોળ પૂરું પાડવાનું છે.

નાણાંકીય સેવાઓના સચિવ શ્રી સંજય મલ્હોત્રાએ જણાવ્યું હતું કે બૅન્કિંગ ઉદ્યોગ ખૂબ જ સહજ સ્થિતિમાં મૂકવામાં આવ્યો છે, તેણે કોવિડ -19 મહામારી અને તેનાથી આગળના પ્રતિસાદમાં ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી હતી. "આપણે આ ગતિ જાળવી રાખવાની જરૂર છે, ભારત પાંચમું સૌથી મોટું અર્થતંત્ર બની ગયું છે પરંતુ અમારું માનવું છે કે આ માત્ર શરૂઆત છે, બૅન્કિંગ ઉદ્યોગે સારું કામ ચાલુ રાખવું પડશે અને આગળ જતા આપણા વિકાસમાં અર્થતંત્રને ટેકો આપવો પડશે."

સચિવે કહ્યું કે ખાનગી ક્ષેત્રની બૅન્કોએ નાણાકીય સમાવેશ અને પીએમજીકેવાય જેવી સરકારી યોજનાઓનાં અમલીકરણમાં મોટી ભૂમિકા ભજવવાની જરૂર છે. "આપણે સમાજના તમામ વર્ગોને સાથે લઈને ચાલવાનું છે. માળખાગત ફેરફારોને કારણે તાજેતરના સમયમાં ઉદ્યોગને ધિરાણમાં ઘટાડો થયો છે; અર્થતંત્ર પર તેની વિશાળ ગુણાકાર અસરને કારણે આપણે ઉદ્યોગને ટેકો આપવાની જરૂર છે. સેવા અને એમએસએમઇ ક્ષેત્રોને ધિરાણ એ અન્ય ક્ષેત્રો છે જ્યાં બૅન્કોએ વધુ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની જરૂર છે."

સચિવશ્રીએ તમામ બૅન્કોને બદલાતી ગ્રાહકોની જરૂરિયાતોને અનુરૂપ ટેકનોલોજી અપનાવવા અને ગ્રાહક સેવા પર પર્યાપ્ત ધ્યાન આપવા પ્રોત્સાહિત કરી હતી. "જો આપણે ટેકનોલોજીને અપનાવીશું નહીં, તો આપણે ગુમાવીશું, આપણે કદાચ નાશ પણ પામીશું."

બીઓબી, એસબીઆઈ અને કેનેરા બેંકે પીએસબી સુધારા ઇઝ 4.0 માટે ટોચના એવોર્ડ જીત્યા

આ સમારંભ દરમિયાન કેન્દ્રીય મંત્રીએ પીએસબી રિફોર્મ ઇઝ એજન્ડા 4.0ના વિજેતાઓને સન્માનિત કર્યા હતા. બૅન્ક ઑફ બરોડાને પીએસબી સુધારા ઇઝ એજન્ડા ૪.૦ પરનાં શ્રેષ્ઠ એકંદર પ્રદર્શન માટે પીએસબીમાં પ્રથમ ઇનામ મળ્યું હતું. સ્ટેટ બૅન્ક ઑફ ઇન્ડિયા અને કેનેરા બૅન્ક અનુક્રમે બીજા અને ત્રીજા ક્રમે હતી અને નાણાં પ્રધાન દ્વારા તેમનું સન્માન પણ કરવામાં આવ્યું હતું. ઇન્ડિયન બૅન્ક તમામ સરકારી બૅન્કોમાં 'ટોપ ઇમ્પ્રૂવર' તરીકે ઉભરી આવી છે.

આ સમારંભ દરમિયાન મંત્રીશ્રીએ EASE 4.0 માટે વાર્ષિક અહેવાલનું વિમોચન કર્યું હતું, જે Easeની ચોથી આવૃત્તિના સમાપનને ચિહ્નિત કરે છે, જેમાં 'ટેકનોલોજી-સક્ષમ સરળ અને સહયોગી બૅન્કિંગ' પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું હતું.

નાણાકીય વર્ષ 2022થી EASE પ્રોગ્રામ EASENext માં વિસ્તૃત કરવામાં આવ્યો

નાણાં મંત્રી દ્વારા આ વર્ષની શરૂઆતમાં ઇઝની પાંચમી આવૃત્તિ માટેના એજન્ડાનું અનાવરણ કરવામાં આવ્યું હતું. આ સુધારા કાર્યક્રમને હવે EASENextમાં વિસ્તૃત કરવામાં આવ્યો છે, જેની કલ્પના બે વ્યાપક આધારસ્તંભો સાથે કરવામાં આવી છે:

1) Ease 5.0 – તમામ સરકારી બૅન્કો દ્વારા હાંસલ કરવામાં આવનાર સમાન સુધારા એજન્ડા

2) સમાન સુધારાના એજન્ડાની બહાર નવી વ્યૂહાત્મક પહેલો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવા માટે દરેક પીએસબી માટે વિશિષ્ટ વ્યૂહાત્મક 3 વર્ષનો રોડમેપ.

Ease 5.0 તમામ બૅન્કોમાં ડેટા-સંચાલિત, સંકલિત અને સર્વસમાવેશક બૅન્કિંગની સાથે-સાથે સંવર્ધિત ડિજિટલ અનુભવને આગળ વધારવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાનું ચાલુ રાખશે. 3-વર્ષીય વ્યૂહાત્મક રોડમેપ દરેક પીએસબીને તેનાં પ્રારંભિક સ્થાન અને વ્યૂહાત્મક પ્રાથમિકતાઓને ધ્યાનમાં રાખીને તેના પોતાના સુધારાનો માર્ગ નક્કી કરવાની તક પૂરી પાડશે.

YP/GP/JD