ડિજિટલ પેમેન્ટ ઈકોસિસ્ટમનો પ્રચાર એ ડિજિટલ ઈન્ડિયા પ્રોગ્રામનું આવશ્યક પાસું છે અને તેનો ઉદ્દેશ્ય કાર્યક્ષમતા, પારદર્શિતા અને ગુણવત્તાના પરિણામલક્ષી લાભો સાથે નાણાકીય ક્ષેત્ર અને અર્થવ્યવસ્થાને ડિજિટાઈઝ કરવાનો છે. વર્ષોથી ડિજિટલ પેમેન્ટ વ્યવહારો નાણાકીય વર્ષ 2017-18માં 2071 કરોડથી વધીને નાણાકીય વર્ષ 2020-21માં 5,554 કરોડ થઈ ગયા છે. ચાલુ નાણાકીય વર્ષ એટલે કે નાણાકીય વર્ષ 2021-22 દરમિયાન, 20મી માર્ચ, 2022* સુધી કુલ 8193 કરોડ ડિજિટલ પેમેન્ટ વ્યવહારો નોંધાયા છે. ભારત ઈન્ટરફેસ ફોર મની-યુનિફાઈડ પેમેન્ટ્સ ઈન્ટરફેસ (BHIM-UPI) નાગરિકોના પસંદગીના પેમેન્ટ મોડ તરીકે ઉભરી આવ્યું છે અને 28મી ફેબ્રુઆરી 2022 સુધીમાં રૂ. 8.27 લાખ કરોડના મૂલ્ય સાથે 452.75 કરોડ ડિજિટલ પેમેન્ટ વ્યવહારોનો રેકોર્ડ હાંસલ કર્યો છે. કુલ સંખ્યા છેલ્લા ત્રણ વર્ષ અને ચાલુ વર્ષ દરમિયાન કરવામાં આવેલ ડિજિટલ પેમેન્ટ્સ નીચે મુજબ છે:

નાણાકીય વર્ષ (FY)	ડિજિટલ પેમેન્ટ ટ્રાન્ઝેક્શન્સની કુલ સંખ્યા-Volume (કરોડમાં)#
FY 2017-18	2071
FY 2018-19	3134
FY 2019-20	4572
FY 2020-21	5554
FY 2021-22(20th March 2022 સુધી)*	8193

 

# નોંધ: ડિજિટલ પેમેન્ટ મોડ્સ ધ્યાનમાં લેવામાં આવે છે: BHIM-UPI, IMPS, NACH, AePS અને NETC, ડેબિટ કાર્ડ્સ, ક્રેડિટ કાર્ડ્સ, NEFT, RTGS, PPI અને અન્ય.

 * કામચલાઉ ડેટા.

સ્ત્રોત: ભારતીય રિઝર્વ બેંક (RBI), નેશનલ પેમેન્ટ્સ કોર્પોરેશન ઓફ ઈન્ડિયા (NPCI) અને બેંકો

ઈલેક્ટ્રોનિક્સ અને આઈટી મંત્રાલય (MeitY) દ્વારા ડિજિટલ પેમેન્ટ્સને પ્રોત્સાહન આપવા માટે નીચેના મુખ્ય પગલાં લેવામાં આવ્યા છે:

• દેશમાં ડિજિટલ વ્યવહારોને વધુ પ્રોત્સાહન આપવા માટે MeitY દ્વારા RuPay ડેબિટ કાર્ડ્સ અને ઓછા મૂલ્યના BHIM-UPI ટ્રાન્ઝેક્શન્સ (P2M) ના પ્રમોશન માટેની પ્રોત્સાહક યોજના શરૂ કરવામાં આવી છે. આ યોજના બેંકોને મજબૂત ડિજિટલ પેમેન્ટ ઇકોસિસ્ટમ બનાવવામાં, RuPay ડેબિટ કાર્ડ અને BHIM-UPI ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શનને પ્રમોટ કરવા, વસ્તીના તમામ ક્ષેત્રો અને સેગમેન્ટ્સમાં અને દેશમાં ડિજિટલ ચૂકવણીને વધુ ગાઢ બનાવવાની સુવિધા આપે છે.

• ડિજીટલ પેમેન્ટને ઝડપી અપનાવવા માટે ગ્રાહક/વેપારીની વર્તણૂક બદલવા માટે MeitY દ્વારા અન્ય વિવિધ પ્રોત્સાહન/કેશબેક યોજનાઓ શરૂ કરવામાં આવી હતી. તેમાંની કેટલીક વ્યક્તિઓ અને વેપારીઓ માટે BHIM કેશબેક યોજનાઓ, BHIM આધાર મર્ચન્ટ ઇન્સેન્ટિવ સ્કીમ, BHIM-UPI મર્ચન્ટ ઓન-બોર્ડિંગ સ્કીમ મર્ચન્ટ ડિસ્કાઉન્ટ રેટ (MDR) રિઇમ્બર્સમેન્ટ સ્કીમ હતી.

• MeitY એ કેન્દ્રીય મંત્રાલયો/વિભાગો અને રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને ચૂકવણીની સ્વીકૃતિના માળખામાં સુધારો કરવા અને તેના દ્વારા નાગરિકોને ઈન્ટરનેટ બેંકિંગ, મોબાઈલ બેંકિંગ અને મોબાઈલ એપ્લિકેશન વગેરે જેવી વિવિધ રીતો દ્વારા ચૂકવણી કરવામાં સક્ષમ બનાવવા માટે સલાહ આપી છે.

• MeitY એ ગ્રામીણ ભારતમાં ડિજિટલ સાક્ષરતા વધારવા માટે "પ્રધાનમંત્રી ગ્રામીણ ડિજિટલ સાક્ષરતા અભિયાન (PMGDISHA)" નામની યોજના શરૂ કરી.

• MeitY એ તમામ બેંકો અને ચુકવણી સેવા પ્રદાતાઓને સુરક્ષિત ચુકવણી પ્રથાઓને પ્રોત્સાહન આપવા અને માહિતી સુરક્ષા જાગરૂકતા પેદા કરવા માટે જાગૃતિ ઝુંબેશ હાથ ધરવા સલાહ આપી હતી. સામગ્રીઓ પોર્ટલ દ્વારા પ્રસારિત કરવામાં આવે છે- “www.infosecawareness.in”, www.cyberswachhtakendra.gov.in.

• BHIM એપ સહિત ડિજિટલ પેમેન્ટને પ્રોત્સાહન આપવા માટે નોર્થ ઈસ્ટના કેપિટલ સિટીઝમાં જાગૃતિ અભિયાનનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. MeitY એ ડિજિટલ પેમેન્ટ્સને પ્રોત્સાહન આપવા માટે અખબારોની ઝુંબેશ, ડિજિટલ થિયેટર ઝુંબેશ, એફએમ રેડિયો ઝુંબેશ અને હોર્ડિંગ ઝુંબેશ પણ ચલાવી હતી.

• નાગરિકોને ડિજિટલ પેમેન્ટનો ઉપયોગ કરવા પ્રોત્સાહિત કરવા માટે વિવિધ પ્રચાર અને જાગરૂકતા ઝુંબેશ, પ્રચારના પરંપરાગત માધ્યમો તેમજ સામાજિક મીડિયા પ્લેટફોર્મ્સ જેવા ઉભરતા માધ્યમો દ્વારા શરૂ કરવામાં આવી છે.

• અઠવાડિયાના ‘આઝાદીકા ડિજિટલ મહોત્સવ’ના ભાગરૂપે, MeitY એ ભારતની ડિજિટલ પેમેન્ટ જર્ની એક માર્કી ‘ડિજિટલ પેમેન્ટ ઉત્સવ’ દ્વારા ઉજવી. આ દિવસે ભારતમાં ડિજિટલ ચૂકવણીની યાત્રા અને ઉદયની ઉજવણી કરવામાં આવી હતી અને સરકાર, બેંકિંગ ક્ષેત્ર, ફિનટેક કંપનીઓ અને સ્ટાર્ટઅપ્સના નેતાઓને એકસાથે લાવ્યા હતા. નાણાકીય વર્ષ 2019-20 અને નાણાકીય વર્ષ 2020-21 માં ડિજિટલ પેમેન્ટ્સના પ્રમોશન માટે સિદ્ધિઓ માટે ટોચની બેંકોને વિવિધ શ્રેણીઓમાં પુરસ્કાર અને માન્યતા આપવામાં આવી હતી.

• MeitY એ ડિપાર્ટમેન્ટ ઑફ કન્ઝ્યુમર અફેર્સ (DoCA)ના નેશનલ કન્ઝ્યુમર હેલ્પલાઇન (NCH) પ્લેટફોર્મ સાથે તેનો ઉપયોગ કરવા માટે ગ્રાહક બાબતોના મંત્રાલય (MoCA) સાથે ડિજિટલ પેમેન્ટ ફરિયાદોને એકીકૃત કરી છે. તમામ મોટી બેંકો અને નાણાકીય સેવા સંસ્થાઓને NCH પ્લેટફોર્મ પર ઓન-બોર્ડ કરવામાં આવી છે. પ્લેટફોર્મ લાઇવ છે અને ડિજિટલ પેમેન્ટ સંબંધિત ફરિયાદો પ્રાપ્ત કરે છે.

• ડિજિટલ પેમેન્ટની સલામતી અને સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવા માટે, સરકાર અને ભારતીય રિઝર્વ બેંક (RBI) દ્વારા વિવિધ પગલાં લેવામાં આવ્યા છે.

દેશમાં છેલ્લા ત્રણ વર્ષ અને ચાલુ વર્ષ દરમિયાન UPI દ્વારા ચૂકવવામાં આવેલ ડિજિટલ પેમેન્ટનું કુલ મૂલ્ય નીચે મુજબ છે:

નાણાકીય વર્ષ (FY)	યુપીઆઈ આધારિત ડિજિટલ પેમેન્ટ ટ્રાન્ઝેક્શન્સનું કુલ મૂલ્ય (લાખ કરોડમાં)
FY 2018-19	9
FY 2019-20	21
FY 2020-21	41
FY 2021-22(20th March સુધી)	81

 

સ્ત્રોત: NPCI

 ઈલેક્ટ્રોનિક્સ અને ઈન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી રાજ્ય મંત્રી શ્રી રાજીવ ચંદ્રશેખરે આજે રાજ્યસભામાં એક પ્રશ્નના લેખિત જવાબમાં આ માહિતી આપી હતી.

SD/GP/MR

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com

(Release ID: 1809595) Visitor Counter : 278