ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਓ! ਨਮਸਕਾਰ! ਸਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਮੇਜਰ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਜੀ ਦੀ ਜਨਮ ਜਯੰਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਦੇਸ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡ ਦਿਵਸ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਨਾਉਂਦਾ ਵੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਵੇਲੇ ਮੇਜਰ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਜੀ ਦੀ ਆਤਮਾ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਹੋਵੇਗੀ, ਬਹੁਤ ਹੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦੀ ਹੋਵੇਗੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਹਾਕੀ ਦਾ ਡੰਕਾ ਵਜਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਜੀ ਦੀ ਹਾਕੀ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ 4 ਦਹਾਕਿਆਂ ਬਾਅਦ, ਲਗਭਗ 41 ਸਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੇ, ਬੇਟੇ ਅਤੇ ਬੇਟੀਆਂ ਨੇ ਹਾਕੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਜਾਨ ਪਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਤਗਮੇ ਕਿਉਂ ਨਾ ਮਿਲ ਜਾਣ, ਲੇਕਿਨ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਹਾਕੀ ਵਿੱਚ ਤਗਮਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਨਾਗਰਿਕ ਜਿੱਤ ਦਾ ਆਨੰਦ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਦਾ ਅਤੇ ਇਸ ਵਾਰੀ ਓਲੰਪਿਕ ਵਿੱਚ ਹਾਕੀ ਦਾ ਤਗਮਾ ਮਿਲਿਆ, 4 ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਿਲਿਆ। ਤੁਸੀਂ ਕਲਪਨਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਮੇਜਰ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਜੀ ਦੇ ਦਿਲ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ, ਉਹ ਜਿੱਥੇ ਹੋਣਗੇ, ਉੱਥੇ ਕਿੰਨੀ ਖੁਸ਼ੀ ਹੁੰਦੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਜੀ ਦਾ ਪੂਰਾ ਜੀਵਨ ਖੇਡ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਸਾਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ, ਸਾਡੇ ਬੇਟੇ-ਬੇਟੀਆਂ ’ਚ ਖੇਡ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਜੋ ਖਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਵੀ, ਬੱਚੇ ਜੇਕਰ ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ, ਇਹ ਜੋ ਲਲਕ ਦਿਖ ਰਹੀ ਹੈ, ਮੈਂ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਇਹੀ ਮੇਜਰ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਜੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਹੈ।

ਸਾਥੀਓ ਜਦੋਂ ਖੇਡਣ-ਕੁੱਦਣ ਦੀ ਗੱਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੈ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪੂਰੀ ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵੱਲ ਗੌਰ ਨਾਲ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿੰਨਾ ਵੱਡਾ ਬਦਲਾਓ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਨੌਜਵਾਨ ਦਾ ਮਨ ਬਦਲ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਜ ਦਾ ਯੁਵਾ ਮਨ ਘਿਸੇ-ਪਿਟੇ, ਪੁਰਾਣੇ ਤੌਰ-ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਕੁਝ ਨਵਾਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਹਟ ਕੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਦਾ ਨੌਜਵਾਨ ਮਨ, ਬਣੇ-ਬਣਾਏ ਰਸਤਿਆਂ ’ਤੇ ਚਲਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਉਹ ਨਵੇਂ ਰਸਤੇ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। unknown ਜਗ੍ਹਾ ’ਤੇ ਕਦਮ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੰਜ਼ਿਲ ਵੀ ਨਵੀਂ, ਟੀਚੇ ਵੀ ਨਵੇਂ, ਰਾਹ ਵੀ ਨਵੇਂ ਅਤੇ ਚਾਹ ਵੀ ਨਵੇਂ। ਜੇਕਰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਮਨ ਵਿੱਚ ਠਾਣ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਨਾ ਨੌਜਵਾਨ, ਜੀਅ-ਜਾਨ ਨਾਲ ਜੁਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦਿਨ-ਰਾਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ ਅਜੇ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਭਾਰਤ ਨੇ ਆਪਣੇ Space Sector ਨੂੰ open ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਵੇਖਦਿਆਂ ਹੀ ਵੇਖਦਿਆਂ ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੇ ਉਸ ਮੌਕੇ ਨੂੰ ਪਕੜ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਕਾਲਜਾਂ ਦੇ students, university, private sector ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੌਜਵਾਨ ਵਧ-ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਅੱਗੇ ਆਏ ਹਨ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਪੱਕਾ ਭਰੋਸਾ ਹੈ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਅਜਿਹੇ satellites ਦੀ ਹੋਵੇਗੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉੱਪਰ ਸਾਡੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੇ, ਸਾਡੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਸਾਡੇ  colleges ਨੇ, ਸਾਡੀਆਂ universities ਨੇ, lab ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ students ਨੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇਗਾ।

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੱਜ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਵੇਖੋ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਪਰਿਵਾਰ ’ਚ ਜਾਓ, ਕਿੰਨਾ ਹੀ ਸਮ੍ਰਿੱਧ ਪਰਿਵਾਰ ਹੋਵੇ, ਪੜ੍ਹਿਆ-ਲਿਖਿਆ ਪਰਿਵਾਰ ਹੋਵੇ, ਲੇਕਿਨ ਜੇਕਰ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਨੌਜਵਾਨ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰੋ ਤਾਂ ਉਹ ਕੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਪਰਿਵਾਰਿਕ ਰਵਾਇਤਾਂ ਤੋਂ ਹਟ ਕੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਮੈਂ ਤਾਂ start-up ਕਰਾਂਗਾ, start-ups ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਜਾਵਾਂਗਾ, ਯਾਨੀ risk ਲੈਣ ਲਈ ਉਸ ਦਾ ਮਨ ਉਛਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ start-up culture ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਰੌਸ਼ਨ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਅਜੇ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਵੇਖਦਿਆਂ ਹੀ ਵੇਖਦਿਆਂ ਜਦੋਂ ਸਾਡੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵਿਸ਼ਾ ਆਇਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਮਨ ਵਿੱਚ ਠਾਣ ਲਿਆ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਿਵੇਂ ਬਣੇ ਅਤੇ ਨਵੇਂ-ਨਵੇਂ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ market ਹੈ, 6-7 ਲੱਖ ਕਰੋੜ ਦੀ market ਹੈ। ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ, ਲੇਕਿਨ ਖਿਡੌਣੇ ਕਿਵੇਂ ਬਣਾਉਣੇ, ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਕੀ ਹੋਵੇ, ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਵਿੱਚ technology ਕੀ ਹੋਵੇ, child psychology ਦੇ ਅਨੁਰੂਪ ਖਿਡੌਣੇ ਕਿਵੇਂ ਹੋਣ, ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਨੌਜਵਾਨ ਉਸ ਪਾਸੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੁਝ contribute ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਾਥੀਓ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਗੱਲ ਜੋ ਮਨ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਭਰ ਵੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਵੀ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਕੀ ਹੈ। ਕਦੇ ਤੁਸੀਂ ਗੌਰ ਕੀਤਾ ਹੈ? ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸਾਡੇ ਇੱਥੇ ਸੁਭਾਅ ਬਣ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ : ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਚਲੋ ਯਾਰ ਚਲਦਾ ਹੈ, ਲੇਕਿਨ ਮੈਂ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੇਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਯੁਵਾ ਮਨ ਹੁਣ ਸਰਵੋਤਮ ਦੇ ਵੱਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਰਵੋਤਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸਰਵੋਤਮ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਵੀ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਸ਼ਕਤੀ ਬਣ ਕੇ ਉੱਭਰੇਗਾ।

ਸਾਥੀਓ, ਇਸ ਵਾਰੀ Olympic ਨੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। Olympic ਦੇ ਖੇਡ ਪੂਰੇ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੁਣ Paralympics ਚਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਇਸ ਖੇਡ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਹੋਇਆ, ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਭਾਵੇਂ ਘੱਟ ਹੋਵੇਗਾ, ਲੇਕਿਨ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਭਰਨ ਲਈ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਹੋਇਆ। ਅੱਜ ਨੌਜਵਾਨ ਸਿਰਫ sports ਦੇ ਵੱਲ ਹੀ ਵੇਖ ਰਿਹੈ, ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਲੇਕਿਨ ਉਹ ਉਸ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਪੂਰੇ eco system ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਬਰੀਕੀ ਨਾਲ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਸਮਝ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਜੋੜਨਾ ਵੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਉਹ  conventional ਚੀਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ new disciplines ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਓ ਜਦੋਂ ਏਨਾ momentum ਆਇਆ ਹੈ, ਹਰ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਖੇਡ ਦੀ ਚਰਚਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਹੈ, ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਦੱਸੋ ਮੈਨੂੰ, ਕੀ ਇਹ momentum ਨੂੰ ਹੁਣ ਠਹਿਰਣ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਰੁਕਣ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜੀ ਨਹੀਂ! ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਮੇਰੇ ਵਾਂਗ ਹੀ ਸੋਚਦੇ ਹੋਵੋਗੇ। ਹੁਣ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਖੇਡ, ਖੇਡਣ-ਕੁੱਦਣ, sports, sportsman spirit, ਹੁਣ ਰੁਕਣਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ momentum ਨੂੰ ਪਰਿਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ, ਸਮਾਜਿਕ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ, ਰਾਸ਼ਟਰ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਸਥਾਈ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ - ਊਰਜਾ ਨਾਲ ਭਰ ਦੇਣਾ ਹੈ, ਨਿਰੰਤਰ ਨਵੀਂ ਊਰਜਾ ਨਾਲ ਭਰਨਾ ਹੈ। ਘਰ ਹੋਵੇ, ਬਾਹਰ ਹੋਵੇ, ਪਿੰਡ ਹੋਵੇ, ਸ਼ਹਿਰ ਹੋਵੇ, ਸਾਡੇ ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਭਰੇ ਹੋਏ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਖੇਡਣ, ਸਾਰੇ ਖਿੜਣ। ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਨਾ ਮੈਂ ਲਾਲ ਕਿਲੇ ਤੋਂ ਕਿਹਾ ਸੀ - ‘‘ਸਬਕਾ ਪ੍ਰਯਾਸ’’ ਜੀ ਹਾਂ ਸਭ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼। ਸਭ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਾਲ ਹੀ ਭਾਰਤ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਉਚਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕੇਗਾ, ਜਿਸ ਦਾ ਉਹ ਹੱਕਦਾਰ ਹੈ। ਮੇਜਰ ਧਿਆਨ ਚੰਦ ਜੀ ਵਰਗੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਜੋ ਰਾਹ ਦੱਸਿਆ ਹੈ, ਉਸ ’ਤੇ ਅੱਗੇ ਵਧਣਾ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ। ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਬਾਅਦ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕਾਲਖੰਡ ਆਇਆ ਹੈ ਤੇ ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਪਰਿਵਾਰ ਹੋਵੇ, ਸਮਾਜ ਹੋਵੇ, ਰਾਜ ਹੋਵੇ, ਰਾਸ਼ਟਰ ਹੋਵੇ - ਇੱਕ ਮਨ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਜੁੜ ਰਹੇ ਹਨ।

ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਨੌਜਵਾਨੋਂ, ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਮੌਕੇ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਂਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ sports ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਵੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਪਿੰਡ-ਪਿੰਡ ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਨਿਰੰਤਰ ਚਲਦੇ ਰਹਿਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਨਾਲ ਹੀ ਖੇਡ ਵਿਸਤਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਖੇਡ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਖਿਡਾਰੀ ਵੀ ਉਸੇ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ। ਆਓ, ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀ ਇਸ momentum ਨੂੰ ਜਿੰਨਾ ਅੱਗੇ ਵਧਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਜਿੰਨਾ ਯੋਗਦਾਨ ਅਸੀਂ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ‘‘ਸਬਕਾ ਪ੍ਰਯਾਸ’’ ਇਸ ਮੰਤਰ ਨਾਲ ਸਾਕਾਰ ਕਰਕੇ ਵਿਖਾਈਏ।

ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਓ, ਕੱਲ੍ਹ ਜਨਮ ਅਸ਼ਟਮੀ ਦਾ ਮਹਾਪੁਰਬ ਵੀ ਹੈ, ਜਨਮ ਅਸ਼ਟਮੀ ਦਾ ਇਹ ਪੁਰਬ ਯਾਨੀ ਭਗਵਾਨ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਜਨਮ ਦਾ ਪੁਰਬ। ਅਸੀਂ ਭਗਵਾਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰੂਪਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣੂ ਹਾਂ। ਨਟਖਟ ਘਨ੍ਹਈਆ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਵਿਰਾਟ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਤੱਕ। ਸ਼ਾਸਤਰ ਸਮਰੱਥਾ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸ਼ਸਤਰ ਸਮਰੱਥਾ ਵਾਲੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਤੱਕ। ਕਲਾ ਹੋਵੇ, ਸੁੰਦਰਤਾ ਹੋਵੇ, ਮਿਠਾਸ ਹੋਵੇ, ਕਿੱਥੇ-ਕਿੱਥੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਹੈ, ਲੇਕਿਨ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਮੈਂ ਇਸ ਲਈ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਕਿ ਜਨਮ ਅਸ਼ਟਮੀ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਦਿਲਚਸਪ ਅਨੁਭਵ ਤੋਂ ਗੁਜਰਿਆ ਹਾਂ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਮਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਕਰਾਂ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਯਾਦ ਹੋਵੇਗਾ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ 20 ਤਾਰੀਖ ਨੂੰ ਭਗਵਾਨ ਸੋਮਨਾਥ ਮੰਦਿਰ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਨਿਰਮਾਣ ਕਾਰਜਾਂ ਦਾ ਲੋਕ-ਅਰਪਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸੋਮਨਾਥ ਮੰਦਿਰ ਤੋਂ 3-4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰੀ ’ਤੇ ਹੀ ਭਾਲਕਾ ਤੀਰਥ, ਇਹ ਭਾਲਕਾ ਤੀਰਥ ਉਹ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਭਗਵਾਨ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਆਪਣੇ ਅੰਤਿਮ ਪਲ ਬਿਤਾਏ ਸਨ। ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਲੋਕ ਦੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲੀਲਾਵਾਂ ਦਾ ਇੱਥੇ ਸਮਾਪਨ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸੋਮਨਾਥ ਟਰੱਸਟ ਦੁਆਰਾ ਉਸ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਚਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਭਾਲਕਾ ਤੀਰਥ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਹੋ ਰਹੇ ਕਾਰਜਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਹੀ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਮੇਰੀ ਨਜ਼ਰ ਇੱਕ ਸੋਹਣੀ ਜਿਹੀ Art-book ’ਤੇ ਪਈ, ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਮੇਰੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦੇ ਬਾਹਰ ਕੋਈ ਮੇਰੇ ਲਈ ਛੱਡ ਕੇ ਗਿਆ ਸੀ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਭਗਵਾਨ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਰੂਪ, ਅਨੇਕਾਂ ਆਲੀਸ਼ਾਨ ਤਸਵੀਰਾਂ ਸਨ। ਬੜੀਆਂ ਮਨਮੋਹਕ ਤਸਵੀਰਾਂ ਸਨ ਅਤੇ ਬੜੀਆਂ meaningful ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੀ। ਮੈਂ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਸਫੇ ਉਲਟਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਜਿਗਿਆਸਾ ਜ਼ਰਾ ਹੋਰ ਵਧ ਗਈ, ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ’ਤੇ ਮੇਰੇ ਲਈ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਇੱਕ ਸੁਨੇਹਾ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਪੜ੍ਹਿਆ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਮਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਮਿਲਾਂ। ਜੋ ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਮੇਰੇ ਘਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਛੱਡ ਕੇ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ, ਮੈਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਆਫਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ। ਦੂਸਰੇ ਹੀ ਦਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੇ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਜਿਗਿਆਸਾ ਏਨੀ ਸੀ, art-book ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ, ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ। ਇਸੇ ਜਿਗਿਆਸਾ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਹੋਈ ਜਦੁਰਾਨੀ ਦਾਸੀ ਜੀ ਨਾਲ, ਉਹ American ਹੈ। ਜਨਮ America ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ, ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ America ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ, ਜਦੁਰਾਨੀ ਦਾਸੀ ਜੀ ISKCON ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੈ। ਹਰੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ movement ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ, ਭਗਤੀ arts ਵਿੱਚ ਉਹ ਨਿਪੁੰਨ ਹਨ। ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਹੁਣੇ 2 ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਹੀ 1 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ISKCON ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸ਼੍ਰੀਲ ਪ੍ਰਭੁਪਾਦ ਸਵਾਮੀ ਜੀ ਦੀ 125ਵੀਂ ਜਯੰਤੀ ਹੈ। ਜਦੁਰਾਨੀ ਦਾਸੀ ਜੀ ਇਸ ਸਿਲਸਿਲੇ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਆਈ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਵੱਡਾ ਸਵਾਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਭਾਵਾਂ ਤੋਂ ਏਨਾ ਦੂਰ ਰਹੀ, ਉਹ ਆਖਿਰ ਕਿਵੇਂ ਭਗਵਾਨ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਏਨੇ ਮਨਮੋਹਕ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਮੇਰੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਲੰਬੀ ਗੱਲਬਾਤ ਹੋਈ ਸੀ, ਲੇਕਿਨ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਕੁਝ ਹਿੱਸਾ ਸੁਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ :- 

ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸਰ: ਜਦੁਰਾਨੀ ਜੀ ਹਰੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ!

ਮੈਂ ਭਗਤੀ ਆਰਟ ਬਾਰੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਪੜ੍ਹਿਆ ਪਰ ਸਾਡੇ ਸਰੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਦੇ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ? ਇਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਤੁਹਾਡਾ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਰੁਚੀ ਮਹਾਨ ਹੈ।

Jadurani Ji : So, bhakti art we have one article in the bhakti art  illuminations which explains how this art is not coming from the mind or imagination but it is from the ancient Vedic scriptures like Bhram Sanhita. ਵੇਂ ਓਂਕਾਰਾਏ ਪਤਿਤੰ ਸਕਿਲਤੰ ਸਿਕੰਦ (वें ओंकाराय पतितं स्क्लितं सिकंद ), from The Goswami’s of Vrindavan, from the Lord Brahma himself.  ਈਸ਼ਵਰ: ਪਰਮ: ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ: ਸਚਿਦਾਨੰਦ ਵਿਗ੍ਰਹ: (ईश्वर: परम: कृष्ण: सच्चिदानन्द विग्रह:) how he carries the flute, how all of his senses can act for any other sense and Srimad bhagwatam (TCR 9.09) ਬਰਹਾਪੀਂਡ ਨਟਵਰਵਪੁ: ਕਰਣਯੋ: ਕਰਣੀਕਾਰੰ (बर्हापींड नटवरवपुः कर्णयो: कर्णिकारं) everything, He wears a karnika flower on his ear, he makes the impression of his Lotus feet all over the land of Vrindavan, the cow herds voicing of his glories, his flute attracts the hearts and minds of all fortunate beings. So everything is from ancient Vedic scriptures and the power of these scriptures which are coming from transcendental personalities and the pure devotees who are bringing it the art has their power and that’s why its transformational, it is not my power at all.

ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸਰ : ਜਦੁਰਾਨੀ ਜੀ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੁੱਛਣਾ ਹੈ?ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ 1966 ਤੋਂ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ 1976 ਤੋਂ, ਤੁਸੀਂ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹੋ, ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸੋਗੇ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦਾ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ?

Jadurani Ji: Prime Minister ji, India means everything to me. I was mentioning I think to the honourable president a few days ago that India has come up so much in technical advancement and following the west very well with Twitter and Instagram and iPhones and Big buildings and so much facility but I know that, that’s not the real glory of India. What makes India glorious is the fact that Krishna himself the avatari appeared here and all the avatars appeared here, Lord Shiva appeared here, Lord Ram appeared here, all the holy rivers are here, all the holy places of Vaishnav culture are here and so India especially Vrindavan is the most important place in the universe, Vrindavan is the source of all the Vaikunth planets, the source of Dwarika, the source of the whole material creation, so I love India.

ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸਰ : ਧੰਨਵਾਦ ਜਦੁਰਾਨੀ ਜੀ ਹਰੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ!

ਸਾਥੀਓ, ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਲੋਕ ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਆਤਮ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਬਾਰੇ ਇੰਨਾ ਕੁਝ ਸੋਚਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਵੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹਾਨ ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਲੈ ਕੇ ਜਾਈਏ। ਜੋ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਛੱਡਣਾ ਹੀ ਹੈ, ਲੇਕਿਨ ਜੋ ਕਾਲ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹਾਂ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵੀ ਲੈ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਪੁਰਬ ਮਨਾਈਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ, ਉਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦੇ ਅਰਥ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ, ਏਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹਰ ਪੁਰਬ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਸੰਦੇਸ਼ ਹੈ, ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਸੰਸਕਾਰ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਜਾਨਣਾ ਵੀ ਹੈ, ਜੀਣਾ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦੇ ਲਈ ਵਿਰਾਸਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣਾ ਵੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਫਿਰ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਅਸ਼ਟਮੀ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ-ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਭਕਾਮਨਾਵਾਂ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ।

ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਓ, ਇਸ ਕੋਰੋਨਾ ਕਾਲਖੰਡ ਵਿੱਚ ਸਵੱਛਤਾ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ’ਚ ਮੈਨੂੰ ਜਿੰਨੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਸਨ, ਲਗਦਾ ਹੈ ਸ਼ਾਇਦ ਉਸ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਕਮੀ ਆ ਗਈ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਵੱਛਤਾ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਰੱਤੀ ਭਰ ਵੀ ਓਝਲ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇਣਾ ਹੈ। ਰਾਸ਼ਟਰ ਨਿਰਮਾਣ ਦੇ ਲਈ ਸਭ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਿਵੇਂ ਸਭ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਦੇ ਉਦਾਹਰਣ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਵੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਊਰਜਾ ਭਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਨਵਾਂ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਭਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਸਾਡੇ ਸੰਕਲਪ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਫੂਕ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਇਹ ਭਲੀਭਾਂਤ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਜਦੋਂ ਵੀ ਸਵੱਛ ਭਾਰਤ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਗੱਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇੰਦੌਰ ਦਾ ਨਾਮ ਆਉਂਦਾ ਹੀ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇੰਦੌਰ ਨੇ ਸਵੱਛਤਾ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪਛਾਣ ਬਣਾਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇੰਦੌਰ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕ ਇਸ ਦੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਵੀ ਹਨ। ਸਾਡਾ ਇਹ ਇੰਦੌਰ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ‘‘ਸਵੱਛ ਭਾਰਤ ਰੈਂਕਿੰਗ’’ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ ’ਤੇ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹੁਣ ਇੰਦੌਰ ਦੇ ਲੋਕ ਸਵੱਛ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਸ ਰੈਂਕਿੰਗ ਨਾਲ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹੋ ਕੇ ਬੈਠਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਉਹ ਅੱਗੇ ਵਧਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਕੁਝ ਨਵਾਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਨ ’ਚ ਠਾਨ ਲਿਆ ਹੈ, ਉਹ ‘Water Plus City’, ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਜੀਅ-ਜਾਨ ਨਾਲ ਜੁਟੇ ਹੋਏ ਹਨ। ‘Water Plus City’ ਯਾਨੀ ਅਜਿਹਾ ਸ਼ਹਿਰ ਜਿੱਥੇ ਬਿਨਾ treatment ਦੇ ਕੋਈ ਵੀ ਸੀਵੇਜ ਕਿਸੇ ਜਨਤਕ ਜਲ ਸਰੋਤ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ। ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਅੱਗੇ ਆ ਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਨਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਸੀਵਰ ਲਾਈਨ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਹੈ। ਸਵੱਛਤਾ ਮੁਹਿੰਮ ਵੀ ਚਲਾਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਸਰਸਵਤੀ ਅਤੇ ਕਾਨਹ ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗਣ ਵਾਲਾ ਗੰਦਾ ਪਾਣੀ ਵੀ ਕਾਫੀ ਘੱਟ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਸੁਧਾਰ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਸਾਡਾ ਦੇਸ਼ ਆਜ਼ਾਦੀ ਕਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਮਹੋਤਸਵ ਮਨਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਵੱਛ ਭਾਰਤ ਮੁਹਿੰਮ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਕਦੇ ਵੀ ਮੱਠਾ ਨਹੀਂ ਪੈਣ ਦੇਣਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਜਿੰਨੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ‘Water Plus City’ ਹੋਣਗੇ, ਓਨੀ ਹੀ ਸਵੱਛਤਾ ਵੀ ਵਧੇਗੀ, ਸਾਡੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਵੀ ਸਾਫ ਹੋਣਗੀਆਂ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਇੱਕ ਮਨੁੱਖੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾਉਣ ਲਈ ਸੰਸਕਾਰ ਵੀ ਹੋਣਗੇ।

ਸਾਥੀਓ, ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਮਧੂਬਨੀ ਤੋਂ ਆਇਆ ਹੈ, ਮਧੂਬਨੀ ਵਿੱਚ ਡਾ. ਰਾਜੇਂਦਰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਖੇਤੀ ਵਿਸ਼ਵਵਿਦਿਆਲਾ ਅਤੇ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ ਵਿਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਚੰਗੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਇਸ ਦਾ ਲਾਭ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਹੋ ਹੀ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਸ ਨਾਲ ਸਵੱਛ ਭਾਰਤ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਵੀ ਨਵੀਂ ਤਾਕਤ ਮਿਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵਵਿਦਿਆਲਾ ਦੀ ਇਸ ਪਹਿਲ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ ‘ਸੁਖੇਤ-ਮਾਡਲ’। ‘ਸੁਖੇਤ-ਮਾਡਲ’ ਦਾ ਮਕਸਦ ਹੈ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨਾ। ਇਸ ਮਾਡਲ ਦੇ ਤਹਿਤ ਪਿੰਡ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਤੋਂ ਗੋਹਾ ਅਤੇ ਖੇਤਾਂ-ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲਾ ਹੋਰ ਕੂੜਾ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਰਸੋਈ ਗੈਸ ਸਿਲੰਡਰ ਦੇ ਲਈ ਪੈਸੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕੂੜਾ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਇਕੱਠਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਨਿਪਟਾਰੇ ਲਈ vermi compost ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਯਾਨੀ ‘ਸੁਖੇਤ-ਮਾਡਲ’ ਦੇ ਚਾਰ ਲਾਭ ਤਾਂ ਸਿੱਧੇ-ਸਿੱਧੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਇੱਕ ਤਾਂ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ, ਦੂਸਰਾ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਗੰਦਗੀ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ, ਤੀਸਰਾ ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਰਸੋਈ ਗੈਸ ਸਿਲੰਡਰ ਦੇ ਲਈ ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਚੌਥਾ ਪਿੰਡ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ। ਤੁਸੀਂ ਸੋਚੋ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਕਿੰਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਧਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹੀ ਤਾਂ ਆਤਮਨਿਰਭਰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਹਰ ਇੱਕ ਪੰਚਾਇਤ ਨੂੰ ਕਹਾਂਗਾ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਕੁਝ ਕਰਨ ਦਾ ਉਹ ਵੀ ਆਪਣੇ ਇੱਥੇ ਜ਼ਰੂਰ ਸੋਚਣ ਅਤੇ ਸਾਥੀਓ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕੋਈ ਟੀਚਾ ਲੈ ਕੇ ਨਿਕਲ ਪੈਂਦੇ ਹਾਂ ਨਾ, ਤਾਂ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦਾ ਮਿਲਣਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਵੇਖੋ ਨਾ ਸਾਡੇ ਤਮਿਲ ਨਾਡੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵਗੰਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਕਾਂਜੀਰੰਗਾਲ ਪੰਚਾਇਤ ਵੇਖੋ। ਇਸ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਪੰਚਾਇਤ ਨੇ ਕੀ ਕੀਤਾ। ਇੱਥੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵੇਸਟ ਤੋਂ ਵੈਲਥ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਾਡਲ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੇਗਾ। ਇੱਥੇ ਗ੍ਰਾਮ ਪੰਚਾਇਤ ਨੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕੂੜੇ ਨਾਲ ਬਿਜਲੀ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਇੱਕ ਲੋਕਲ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪੂਰੇ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਕੂੜਾ ਇਕੱਠਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨਾਲ ਬਿਜਲੀ ਬਣਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬਚੇ ਹੋਏ products ਨੂੰ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੇਚ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਇਸ ਪਾਵਰ ਪਲਾਂਟ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ 2 ਟਨ ਕੂੜੇ ਦੇ ਨਿਪਟਾਰੇ ਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਬਣਨ ਵਾਲੀ ਬਿਜਲੀ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ streetlights ਅਤੇ ਦੂਸਰੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਪੰਚਾਇਤ ਦਾ ਪੈਸਾ ਤਾਂ ਬਚ ਹੀ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਪੈਸਾ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸੋ ਤਮਿਲ ਨਾਡੂ ਦੇ ਸ਼ਿਵਗੰਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਪੰਚਾਇਤ ਸਾਨੂੰ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ? ਕਮਾਲ ਕੀਤਾ ਹੈ ਨਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ।

ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਓ,

‘ਮਨ ਕੀ ਬਾਤ’ ਹੁਣ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਰਹੀ, ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੋਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ‘ਮਨ ਕੀ ਬਾਤ’ ਦੀ ਚਰਚਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਾਡੇ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਲੋਕ ਹਨ, ਉਹ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਨਵੀਆਂ-ਨਵੀਆਂ ਜਾਣਕਾਰੀਆਂ ਦਿੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਕਦੇ-ਕਦੇ ‘ਮਨ ਕੀ ਬਾਤ’ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਜੋ ਅਨੋਖੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਚਲਦੇ ਹਨ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਸ਼ੇਅਰ ਕਰਨਾ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਵੀ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੀ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਕੁਝ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਕਰਵਾਵਾਂਗਾ, ਲੇਕਿਨ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇੱਕ ਆਡੀਓ ਸੁਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਥੋੜ੍ਹਾ ਗੌਰ ਨਾਲ ਸੁਣਨਾ :-

##

[रेडियो युनिटी नाईन्टी एफ्.एम्.-2]

नमोनमः सर्वेभ्यः। मम नाम गङ्गा। भवन्तः शृण्वन्तु रेडियो-युनिटी-नवति-एफ्.एम् –‘एकभारतं श्रेष्ठ-भारतम्’। अहम् एकतामूर्तेः मार्गदर्शिका एवं रेडियो-युनिटी-माध्यमे आर्.जे. अस्मि। अद्य संस्कृतदिनम् अस्ति। सर्वेभ्यः बहव्यः शुभकामनाः सन्ति| सरदार-वल्लभभाई-पटेलमहोदयः ‘लौहपुरुषः’ इत्युच्यते। २०१३-तमे वर्षे लौहसंग्रहस्य अभियानम् प्रारब्धम्। १३४-टन-परिमितस्य लौहस्य गलनं कृतम्। झारखण्डस्य एकः कृषकः मुद्गरस्य दानं कृतवान्। भवन्तः शृण्वन्तु रेडियो-युनिटी-नवति-एफ्.एम् –‘एकभारतं श्रेष्ठ-भारतम्’।  

[रेडियो युनिटी नाईन्टी एफ्.एम्.-2]

##

ਸਾਥੀਓ, ਭਾਸ਼ਾ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਸਮਝ ਗਏ ਹੋਵੋਗੇ, ਇਹ radio ’ਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਉਹ ਹੈ RJ ਗੰਗਾ। RJ ਗੰਗਾ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ  Radio Jockeys ਦੇ group ਦੀ ਇੱਕ ਮੈਂਬਰ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਸਾਥੀ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ RJ ਨੀਲਮ, RJ ਗੁਰੂ ਅਤੇ RJ ਹੇਤਲ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਮਿਲ ਕੇ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ, ਕੇਵੜੀਆ ਵਿੱਚ ਇਸ ਵੇਲੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਮਾਣ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਜੁਟੇ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਨਾ ਇਹ ਕੇਵੜੀਆ ਉਹ ਹੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ statue, ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਮਾਣ Statue of Unity ਜਿੱਥੇ ਹੈ, ਉਸ ਕੇਵੜੀਆ ਦੀ ਮੈਂ ਗੱਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਹ ਸਾਰੇ ਅਜਿਹੇ Radio Jockeys ਹਨ ਜੋ ਇੱਕੋ ਵੇਲੇ ਕਈ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ guide ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਪਣੀ ਸੇਵਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ Community Radio Initiative : Radio Unity 90 FM, ਉਹਦਾ ਸੰਚਾਲਨ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। RJs ਆਪਣੇ ਸਰੋਤਿਆਂ ਨਾਲ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਜਾਣਕਾਰੀ ਉਪਲਬਧ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਸਾਥੀਓ, ਸਾਡੇ ਇੱਥੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ :-

ਅਮਰਤਮ ਸੰਸਕ੍ਰਤਮ੍ ਮਿਤਰ, ਸਰਸਮ੍ ਸਰਲਮ੍ ਵਚ:।

ਏਕਤਾ ਮੂਲਕਮ੍ ਰਾਸ਼ਟਰੇ, ਗਿਆਨ ਵਿਗਿਆਨ ਪੋਸ਼ਕਮ੍।

(अमृतम् संस्कृतम् मित्र, सरसम् सरलम् वचः।

एकता मूलकम् राष्ट्रे, ज्ञान विज्ञान पोषकम्।    )

ਅਰਥਾਤ ਸਾਡੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਮਿੱਠੀ ਵੀ ਹੈ, ਸਾਦੀ ਵੀ ਹੈ।

ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ, ਆਪਣੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲ ਇਹ ਗਿਆਨ-ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਏਕਤਾ ਦਾ ਵੀ ਪੋਸ਼ਣ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖਤਾ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਅਲੌਕਿਕ ਦਰਸ਼ਨ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹੁਣੇ ਜਿਹੇ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਕਈ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਜਾਨਣ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਜੋ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰੇਰਕ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਹਨ ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਰਟਗਰ ਕੋਰਟੇਨਹਾਸਰਟ ਜੋ Ireland ਵਿੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਹਨ ਅਤੇ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਧਰ ਸਾਡੇ ਇੱਥੇ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਅਤੇ Thailand ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਮਜਬੂਤੀ ਵਿੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਵੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ। ਡਾ. ਚਿਰਾਪਤ ਪ੍ਰਪੰਡਵਿਦਿਆ ਅਤੇ ਡਾ. ਕੁਸੁਮਾ ਰਕਸ਼ਾਮਣੀ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਥਾਈਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ-ਪ੍ਰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਥਾਈ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਰਚਨਾ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹਨ ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਬੋਰਿਸ ਜਾਖਰਿਨ, Russia ਵਿੱਚ Moscow State University ’ਚ ਇਹ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਅਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਤੋਂ ਰੂਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ Sydney Sanskrit School, Australia ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੁੱਖ ਸੰਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਪੜ੍ਹਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇਹ school ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਲਈ Sanskrit Grammar Camp, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਨਾਟਕ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦਿਵਸ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦਾ ਵੀ ਆਯੋਜਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਸਾਥੀਓ, ਹਾਲੀਆ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੋ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਆਈ ਹੈ, ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਯਤਨ ਹੋਰ ਵਧਾਈਏ। ਆਪਣੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਸਹੇਜਣਾ, ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣਾ, ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਦੇਣਾ ਇਹ ਸਾਡੇ ਸਾਰਿਆਂ ਦਾ ਫ਼ਰਜ਼ ਹੈ ਅਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦਾ ਉਸ ’ਤੇ ਹੱਕ ਵੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਹੈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੰਮਾਂ ਦੇ ਲਈ ਵੀ ਸਾਡੇ ਯਤਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਧਣ। ਸਾਥੀਓ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੁਟੇ ਅਜਿਹੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹੋ, ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਹੈ ਤਾਂ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਕੇ #CelebratingSanskrit ਦੇ ਨਾਲ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ’ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਜ਼ਰੂਰ ਸਾਂਝੀ ਕਰੋ।

ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਓ, ਅਗਲੇ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ‘‘ਵਿਸ਼ਵਕਰਮਾ ਜਯੰਤੀ’’ ਵੀ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਹੈ, ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਵਕਰਮਾ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਇੱਥੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਆਪਣੇ ਕੌਸ਼ਲ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਸਿਲਾਈ-ਕਢਾਈ ਹੋਵੇ, software ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਫਿਰ satellite, ਇਹ ਸਾਰੇ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਵਕਰਮਾ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟੀਕਰਨ ਹਨ। ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਭਾਵੇਂ skill ਦੀ ਪਛਾਣ ਅੱਜ ਨਵੇਂ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ, ਲੇਕਿਨ ਸਾਡੇ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਨੇ ਤਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ skill ਅਤੇ scale ’ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ skill  ਨੂੰ, ਹੁਨਰ ਨੂੰ, ਕੌਸ਼ਲ ਨੂੰ ਆਸਥਾ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਵੇਦਾਂ ਨੇ ਵੀ ਕਈ ਸੂਕਤ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਵਕਰਮਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀਆਂ ਜਿੰਨੀਆਂ ਵੀ ਵੱਡੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ ਜੋ ਵੀ ਨਵੇਂ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਕੰਮ ਹੋਏ ਹਨ, ਸਾਡੇ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਵਕਰਮਾ ਨੂੰ ਹੀ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਕਿ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ development ਅਤੇ  innovation ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ skills ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਵਕਰਮਾ ਦੀ ਜਯੰਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਇਹੀ ਭਾਵ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ :-

ਵਿਸ਼ਵਸਯ ਕ੍ਰਤੇ ਯਸਯ ਕਰਮਵਯਾਪਾਰ: ਸ: ਵਿਸ਼ਵਕਰਮਾ।

(विश्वस्य कृते यस्य कर्मव्यापारः सः विश्वकर्मा। )

ਅਰਥਾਤ ਜੋ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਣ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਵਿਸ਼ਵਕਰਮਾ ਹੈ, ਸਾਡੇ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿੱਚ, ਸਾਡੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਸਿਰਜਣਾ ਵਿੱਚ ਜੁਟੇ ਜਿੰਨੇ ਵੀ skilled, ਹੁਨਰਨੰਦ ਲੋਕ ਹਨ, ਉਹ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਵਕਰਮਾ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਿਨਾ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਤੁਸੀਂ ਸੋਚ ਕੇ ਵੇਖੋ, ਤੁਹਾਡੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਕੋਈ ਦਿੱਕਤ ਆ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੋਈ electrician ਨਾ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ, ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿੰਨੀ ਵੱਡੀ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਆ ਜਾਵੇਗੀ। ਸਾਡਾ ਜੀਵਨ ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਅਨੇਕਾਂ skilled ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਚਲਦਾ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਵੇਖੋ ਲੋਹੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹੋਣ, ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਬਰਤਨ ਬਨਾਉਣ ਵਾਲੇ ਹੋਣ, ਲੱਕੜ ਦਾ ਸਮਾਨ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਹੋਣ, ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹੋਣ, ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪੇਂਟ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹੋਣ, ਸਫਾਈ ਕਰਮੀ ਹੋਣ ਜਾਂ ਫਿਰ mobile-laptop ਦੀ repair ਕਰਨ ਵਾਲੇ, ਇਹ ਸਾਰੇ ਸਾਥੀ ਆਪਣੀ skill ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਹੀ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਆਧੁਨਿਕ ਸਵਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਵਿਸ਼ਵਕਰਮਾ ਹੀ ਹਨ, ਲੇਕਿਨ ਸਾਥੀਓ, ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪੱਖ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਚਿੰਤਾ ਵੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ, ਜਿਸ ਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ, ਸੋਚ ਵਿੱਚ ਹੁਨਰ ਨੂੰ, skill manpower ਨੂੰ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਵਕਰਮਾ ਦੇ ਨਾਲ ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੋਵੇ, ਉੱਥੇ ਸਥਿਤੀਆਂ ਕਿਵੇਂ ਬਦਲ ਗਈਆਂ। ਇੱਕ ਸਮੇਂ ਸਾਡੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਜੀਵਨ, ਸਮਾਜਿਕ ਜੀਵਨ, ਰਾਸ਼ਟਰ ਜੀਵਨ ’ਤੇ ਕੌਸ਼ਲ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਸੀ, ਲੇਕਿਨ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਦੇ ਲੰਬੇ ਕਾਲਖੰਡ ਵਿੱਚ ਹੁਨਰ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਭਾਵਨਾ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ। ਸੋਚ ਕੁਝ ਅਜਿਹੀ ਬਣ ਗਈ ਕਿ ਹੁਨਰ ਅਧਾਰਿਤ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਸਮਝਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ ਅਤੇ ਹੁਣ ਵੇਖੋ, ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁਨਰ ਯਾਨੀ skill ’ਤੇ ਹੀ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈ। ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਵਕਰਮਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਵੀ ਸਿਰਫ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਹੀ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਸਾਨੂੰ ਹੁਨਰ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨ ਦੇਣਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਹੁਨਰਮੰਦ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਲਈ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਹੁਨਰਮੰਦ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਨਵਾਂ ਕਰੀਏ, ਕੁਝ Innovate ਕਰੀਏ, ਕੁਝ ਅਜਿਹੀ ਰਚਨਾ ਕਰੀਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਮਾਜ ਦਾ ਹਿਤ ਹੋਵੇ, ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਸਾਨ ਬਣੇ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਵਿਸ਼ਵਕਰਮਾ ਪੂਜਾ ਸਾਰਥਕ ਹੋਵੇਗੀ। ਅੱਜ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ skilled ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਲਈ ਮੌਕਿਆਂ ਦੀ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਤਰੱਕੀ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਸਾਰੇ ਰਾਹ ਅੱਜ skills ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਆਓ ਇਸ ਵਾਰੀ ਅਸੀਂ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਵਕਰਮਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਤੇ ਆਸਥਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਵੀ ਅਪਨਾਉਣ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਕਰੀਏ। ਸਾਡੀ ਪੂਜਾ ਦਾ ਭਾਵ ਇਹੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ skill ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਸਮਝਾਂਗੇ ਅਤੇ skilled ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਕੋਈ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਸਨਮਾਨ ਵੀ ਦਿਆਂਗੇ।

ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਓ, ਇਹ ਸਮਾਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ 75ਵੇਂ ਸਾਲ ਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਲ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਹਰ ਦਿਨ ਨਵੇਂ ਸੰਕਲਪ ਲੈਣੇ ਹਨ, ਨਵਾਂ ਸੋਚਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁਝ ਨਵਾਂ ਕਰਨ ਦਾ ਆਪਣਾ ਜਜ਼ਬਾ ਵਧਾਉਣਾ ਹੈ। ਸਾਡਾ ਭਾਰਤ ਹੁਣ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ 100 ਸਾਲ ਪੂਰੇ ਕਰੇਗਾ। ਉਦੋਂ ਸਾਡੇ ਸੰਕਲਪ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣਗੇ। ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਇਹ ਮੌਕਾ ਜਾਣ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਗੱਲ ਹੋਰ ਯਾਦ ਰੱਖਣੀ ਹੈ ‘ਦਵਾਈ ਵੀ ਕੜ੍ਹਾਈ ਵੀ’। ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ 62 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ vaccine ਦੀ dose ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ, ਲੇਕਿਨ ਫਿਰ ਵੀ ਅਸੀਂ ਸਾਵਧਾਨੀ ਰੱਖਣੀ ਹੈ, ਸਤਰਕ ਰਹਿਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਵੀ ਕੁਝ ਨਵਾਂ ਕਰੋ, ਨਵਾਂ ਸੋਚੋ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ। ਮੈਨੂੰ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਚਿੱਠੀਆਂ ਅਤੇ messages ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਰਹੇਗਾ। ਇਸੇ ਕਾਮਨਾ ਦੇ ਨਾਲ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਪੁਰਬਾਂ ਦੀਆਂ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਢੇਰਾਂ ਵਧਾਈਆਂ। ਬਹੁਤ-ਬਹੁਤ ਧੰਨਵਾਦ।

ਨਮਸਕਾਰ!

 *** ***

ਡੀਐੱਸ/ਐੱਸਐੱਚ/ਆਰਐੱਸਬੀ/ਵੀਕੇ