ਅਸੀਂ ਸ਼ਾਇਦ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਭਵਿੱਖ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਦਯੋਗਾਂ ਦਾ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਬੈਟਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਊਰਜਾ ਭੰਡਾਰਨ ਦਾ ਅਧਾਰ ਬਣੇਗਾ। ਵਿਗਿਆਨਕਾਂ ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਊਰਜਾ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਦ ਬਣ ਚੁੱਕੇ (ਵਰਤੇ ਹੋਏ) ਉਤਪ੍ਰੇਰਕ ਜਾਂ ਰੀਸਾਈਕਲਿੰਗ ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਲਈ ਕੱਚੇ ਮਾਲ ਜੋ ਤਾਜ਼ੇ ਉਤਪ੍ਰੇਰਕਾਂ ਅਤੇ ਕੀਮਤੀ ਧਾਤਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਇੱਕ ਦਕਸ਼ ਦੋ-ਕਾਰਜੀ ਆਕਸੀਜਨ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਕਾਟੈਲਿਸਟ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੂਲ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮਾਂ ਨੂੰ ਉਤਪ੍ਰੇਰਕ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਧਾਤ-ਹਵਾ ਬੈਟਰੀਆਂ ਦੇ ਸੰਚਾਲਨ ਦੀ ਸੁਵਿਧਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

  ਬੈਟਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਊਰਜਾ ਭੰਡਾਰਨ ਲਈ ਉਦਯੋਗਿਕ ਕਚਰੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਰਤਣ ਲਈ ਇਹ ਨਵੀਆਂ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜੋ ‘ਅੱਜ ਦਾ ਕਚਰਾ ਕੱਲ੍ਹ ਦੀ ਊਰਜਾ ਹੈ’ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਨੂੰ ਸਾਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।

 ਇਸ ਦੀ ਉੱਚ ਊਰਜਾ ਘਣਤਾ ਅਤੇ ਸਵੱਛ ਆਉਟਪੁੱਟ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਹਾਈਡ੍ਰੋਜਨ ਊਰਜਾ ਉਦਯੋਗ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਆਸ਼ਾਜਨਕ ਬਿਜਲੀ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ ਰਸਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।

 ਹਾਈਡ੍ਰੋਜਨ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੇ ਢੰਗਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਐਲੂਮੀਨਾ ਜਾਂ ਜ਼ਿਓਲਾਇਟ ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਨਿਕਲ ਕੈਟੇਲਿਸਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਿਆਂ ਮੀਥੇਨ ਦੀ ਉਤਪ੍ਰੇਰਕ ਸੜਨ ਹੈ। ਕਈ ਚੱਕਰਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਾਰਬਨ ਚੋਕਿੰਗ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਤਪ੍ਰੇਰਕ ਖਰਚ ਹੋ  ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਕਾਰਜਕੁਸ਼ਲਤਾ ਗੁਆ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਖਰਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਉਤਪ੍ਰੇਰਕਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਊਰਜਾ-ਤੀਬਰ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰੀਸਾਈਕਲਿੰਗ ਲਈ ਉੱਚ-ਤਾਪਮਾਨ ਦਾ ਬਲਨ, ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਸੀਓਐੱਕਸ ਨੂੰ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਛੱਡਣਾ, ਜਾਂ ਧਾਤ ਦੇ ਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਰਸਾਇਣਕ ਇਲਾਜ। ਇਹ ਪ੍ਰੋਟੋਕੋਲ ਨਾ ਤਾਂ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਵਹਾਰਕ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਵਾਤਾਵਰਣ ਅਨੁਕੂਲ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਖਰਚੇ ਹੋਏ ਉਤਪ੍ਰੇਰਕ ਦੀ ਦਕਸ਼ਤਾ ਨਾਲ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਬਦਲਵੇਂ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਭਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

 ਊਰਜਾ ਉਤਪਾਦਨ / ਸਟੋਰੇਜ਼ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਮੁੜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਖਰਚੇ ਉਤਪ੍ਰੇਰਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਇੱਕ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸੰਭਾਵਤ ਰਸਤਾ ਹੈ। ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਖਰਚ ਹੋਏ ਉਤਪ੍ਰੇਰਕ, ਕਾਰਬਨ ਨੈਨੋਟਿਊਬਜ਼ ਦੀ ਨੀ ਨੈਨੋ ਪਾਰਟਿਕਲਸ ਅਤੇ ਪੋਰਸ ਅਲੂਮੀਨਾ ਦੀ ਰਚਨਾ, ਇਲੈਕਟ੍ਰੋ ਕੈਮੀਕਲ ਊਰਜਾ ਉਪਯੋਗਾਂ ਵਿੱਚ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਕੈਟਾਲਿਸਟਸ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਿੱਧੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਆਦਰਸ਼ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਕਚਰੇ ਨੂੰ ਦੌਲਤ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਹਾਰਕ ਰਣਨੀਤੀ ਦਾ ਰਾਹ ਖੋਲ੍ਹਦੀ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਵਿਭਾਗ ਅਧੀਨ ਆਯੋਜਿਤ ਇੱਕ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਸੰਸਥਾ, ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਨੈਨੋ ਐਂਡ ਸੋਫਟ ਮੈਟਰ ਸਾਇੰਸਜ਼ (ਸੀਐੱਨਐੱਸ) ਤੋਂ ਡਾ. ਸੀ ਸਤੀਸਕੁਮਾਰ, ਡਾ. ਨੀਨਾ ਐੱਸ ਜੌਨ ਅਤੇ ਡਾ. ਐੱਚ ਐੱਸ ਐੱਸ ਰਾਮਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮੱਤੇ ਨੇ, ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਲਿਮਟਡ (ਐੱਚਪੀਸੀਐੱਲ) ਦੇ ਆਰਐਂਡਡੀ ਗ੍ਰੀਨ ਸੈਂਟਰ, ਬੰਗਲੁਰੂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਪਰੋਕਤ ਖਰਚੇ ਹੋਏ ਉਤਪ੍ਰੇਰਕ ਇੱਕ ਦਕਸ਼ ਬਾਈਫੰਕਸ਼ਨਲ ਆਕਸੀਜਨ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਕੈਟਾਲਿਸਟ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋ ਕੈਮੀਕਲ ਆਕਸੀਜਨ ਈਵੋਲਿਊਸ਼ਨ (ਓਈਆਰ) ਅਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਘਟਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆਵਾਂ (ਓਆਰਆਰ) ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਉਤਪ੍ਰੇਰਕ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਮੁੱਖ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਜੋ ਧਾਤੂ-ਹਵਾ ਬੈਟਰੀਆਂ ਦੇ ਸੰਚਾਲਨ ਦੀ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਖੋਜ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਜਰਨਲ ‘ਸਸਟੇਨੇਬਲ ਐੱਨਰਜੀ ਫਿਊਲਜ਼’ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਈ ਸੀ। 

 ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਉਤਪ੍ਰੇਰਕ 20 ਘੰਟਿਆਂ ਅਤੇ 8 ਘੰਟਿਆਂ ਲਈ ਓਈਆਰ ਅਤੇ ਓਆਰਆਰ ਪ੍ਰਤੀ ਸਥਿਰ ਮੌਜੂਦਾ ਘਣਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। 

ਸਮੁੱਚੇ ਆਕਸੀਜਨ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਕੈਟਾਲਿਸਟ ਲਈ ਸੰਭਾਵਤ ਅੰਤਰ ਵੀ ਖਰਚੇ ਉਤਪ੍ਰੇਰਕ ਦੀ ਇੱਕ ਸੁਧਾਰੀ ਦੋ-ਕਾਰਜੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਜ਼ੈੱਡਐੱਨ-ਏਅਰ ਬੈਟਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲਗਾਏ ਗਏ ਖਰਚੇ ਹੋਏ ਉਤਪ੍ਰੇਰਕ ਨੇ ਹਾਈ ਰਿਵਰਸੀਬਿਲਟੀ ਦੇ ਨਾਲ 45 ਘੰਟੇ ਤੱਕ ਦਾ ਸ਼ਲਾਘਾਯੋਗ ਚਾਰਜ-ਡਿਸਚਾਰਜ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ।

 ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਹਾਈ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ (ਸੀਐੱਚਟੀ) -ਆਇਲ ਐਂਡ ਇੰਡਸਟਰੀ ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ ਬੋਰਡ (ਓਆਈਡੀਬੀ), ਹਾਈਡ੍ਰੋਜਨ ਕੋਰਪਸ ਫੰਡ ਦੁਆਰਾ ਸਹਿਯੋਗੀ ਕੰਮ ਊਰਜਾ ਭੰਡਾਰਨ ਉਪਯੋਗਾਂ ਲਈ ਉਦਯੋਗਿਕ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਵੱਛ (ਗ੍ਰੀਨ) ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਟਿਕਾਊ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

 ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਲਿੰਕ:

ਡੀਓਆਈ: 10.1039 / ਡੀ 1 ਸੇ00007 ਏ।

ਵਧੇਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਡਾ. ਨੀਨਾ ਐੱਸ ਜੌਨ ਅਤੇ ਡਾ. ਐੱਚ ਐੱਸ ਐੱਸ ਰਾਮਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮੱਤੇ jsneena@cens.res.in, matte@cens.res.in  ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

**********************

 ਐੱਸਐੱਸ / ਆਰਕੇਪੀ