ਅਜਿਹੀਆਂ 100 ਮਹਿਲਾ ਵਿਗਿਆਨਕਾਂ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਪਣਾ ਕਰੀਅਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਫਿਰ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਤਰਫ਼ ਵਾਪਸੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਮਹਿਲਾ ਵਿਗਿਆਨਕਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ,  ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਰਿਵਾਰਿਕ ਜਿੰਮੇਦਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਕਾਰਣਾਂ ਤੋਂ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਕਰੀਅਰ ਛੱਡਣਾ ਪਿਆ ਸੀ । ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਤਮਾਮ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਦੁਬਾਰਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ । ਇਹ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਲਈ ਮਿਸਾਲ ਬਣ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ  ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ ।

ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਵਿਭਾਗ (ਡੀਐੱਸਟੀ) ਦੇ ਨੌਲੇਜ ਇੰਵਾਲਵਮੈਂਟ ਇਸ ਰਿਸਰਚ ਐਡਵਾਂਸਮੈਂਟ ਥਰੂ ਨਰਚਰਿੰਗ (ਕਿਰਨ) ਪ੍ਰਭਾਗ (ਜੋ ਹੁਣ ਵਾਇਜ - ਕਿਰਨ ਹੈ) ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਕਰੀਅਰ ਛੱਡ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਮਹਿਲਾ ਵਿਗਿਆਨਕਾਂ ਦਾ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਿਭਾਗ, ਮਹਿਲਾ ਵਿਗਿਆਨੀ ਯੋਜਨਾ  (ਡਬਲਿਊਓਐੱਸ) ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਤਰਫ਼ ਪਰਤਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਡਬਲਿਊਓਐੱਸਕੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਘਟਕਾਂ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਡੀਐੱਸਟੀ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਕਰੀਅਰ ਛੱਡ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਮੁੱਖਧਾਰਾ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਤਰਫ਼ ਪਰਤਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸਮਾਧਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਛੋਟੀ ਪੁਸਤਿਕਾ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਵੀਆਂ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਡਬਲਿਊਓਐੱਸ-ਸੀ  ਦੇ ਤਹਿਤ ਸਿਖਲਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰ ਲਈ ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਣ ਉਹ ਆਪਣੇ ਕਰੀਅਰ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਉਚਾਈਆਂ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਲਈ ਤਤਪਰ ਹਨ ।

ਪੁਸਤਿਕਾ ਵਿੱਚ 100 ਮਹਿਲਾ ਵਿਗਿਆਨਕ ਯੋਜਨਾ ਸਿਖਿਆਰਥੀਆਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।  ਇਸ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਤਮਾਮ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ । ਪੁਸਤਿਕ ਡਿਜਿਟਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਿੰਟ, ਦੋਵੇਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਪਲੱਬਧ ਹਨ । ਡੀਐੱਸਟੀ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਪ੍ਰੋ. ਆਸ਼ੁਤੋਸ਼ ਸ਼ਰਮਾ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ, “ਮੈਂ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਯੋਜਨਾ ਤੋਂ ਲਾਭਾਂਵਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਾਮਯਾਬੀ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਦਾਸਤਾਨਾਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ।”

ਮਹਿਲਾ ਵਿਗਿਆਨਕਾਂ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਦਿਖਾਉਣ ਦੇ ਇਲਾਵਾ, ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਦਿਅਕ ਯੋਗਤਾ,  ਮੁਹਾਰਤ, ਮੌਜੂਦਾ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਦੀ ਸਥਿਤੀ, ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਬੌਧਿਕ ਸੰਪਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਵਿੱਚ ਤਕਨੀਕੀ ਯੋਗਤਾ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਸੂਚਨਾ ਉਪਲੱਬਧ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹਿਲਾ ਵਿਗਿਆਨਕਾਂ ਨੇ ਸਿਖਲਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ ਹੈ ।

ਡਬਲਿਊਓਐੱਸ-ਸੀ, ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਯੋਜਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ 2015 ਵਿੱਚ ਨਾਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ (ਰਾਣੀ ਲਕਸ਼ਮੀਬਾਈ ਪੁਰਸਕਾਰ) ਵੀ ਮਿਲ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਇਨਾਮ ਮਾਣਯੋਗ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਡਬਲਿਓਐੱਸ-ਸੀ ਨੂੰ ਤਕਨੀਕੀ ਸੂਚਨਾ, ਪੂਰਵਾਨੁਮਾਨ ਅਤੇ ਮੁਲਾਂਕਣ ਪਰਿਸ਼ਦ  (ਟਾਇਫੈਕ), ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਲਾਗੂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਡੀਐੱਸਟੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਸੰਸਥਾ ਹੈ। ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੇ ਤਹਿਤ ਵਿਗਿਆਨ / ਇੰਜੀਨਿਅਰਿੰਗ / ਔਸ਼ਧੀ ਜਾਂ ਬੌਧਿਕ ਸੰਪਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਖੇਤਰਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿੱਚ ਯੋਗਤਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜੋ ਵੀ ਮਹਿਲਾਵਾਂ 27 ਤੋਂ 45 ਸਾਲ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਦੀਆਂ ਹਨ,  ਉਹ ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਦਾ ਲਾਭ ਲੈ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ । ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੇਟੇਂਟ ਫਾਇਲਿੰਗ ਦੀਆਂ ਬਾਰੀਕੀਆਂ,  ਪੇਟੇਂਟ ਦੀ ਅਵਹੇਲਨਾ ਹੋਣ ਉੱਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਣ ਅਤੇ ਪੇਟੇਂਟ ਸੰਬੰਧੀ ਹੋਰ ਕੰਮਾਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਸਿਖਲਾਈ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਲਤਾ ਮਿਲੀ ਹੈ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬੌਧਿਕ ਸੰਪਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ, ਉਸ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਰਚਨਾ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਨ । ਲਗਭਗ 800 ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਨੂੰ 11 ਬੈਚਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 270 ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਦਾ ਪੇਟੇਂਟ ਏਜੰਟ ਦੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਕੀਤੀ ਗਈ । ਕਈ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਆਪਣੀ ਆਈਪੀ ਫਰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕੁਝ ਉੱਦਮੀ ਬਣ ਗਈਆਂ । ਯੋਜਨਾ ਨੇ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਤਕਨੀਕੀ ਰੂਪ ਤੋਂ ਸਮਰੱਥ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਰੂਪ ਤੋਂ ਆਤਮਨਿਰਭਰ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਕਈ ਅਜਿਹੀਆਂ ਪ੍ਰੌੜ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਵੀ ਹਨ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਘਰ ’ਤੇ ਬੈਠੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ, ਲੇਕਿਨ ਹੁਣ ਉਹ ਆਈਪੀ ਪ੍ਰੋਫੈਸ਼ਨਲ ਬਣ ਗਈਆਂ ਹਨ ।

ਪੁਸਤਿਕਾ ਡੀਐਸਟੀ ਵੈਬਸਾਈਟ ਤੇ ਉਪਲਬਧ ਹੈ: https://dst.gov.in

******

ਐੱਸਐੱਸ/ਆਰਪੀ (ਡੀਐੱਸਟੀ ਮੀਡੀਆ ਸੈੱਲ)