ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਲੱਦਾਖ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਠੰਡੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਹੜ੍ਹ ਆਇਆ ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਮੌਜੂਦਾ ਦਰਿਆ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪੱਧਰ ਤੋਂ ਉਪਰ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਗਲੋਬਲ ਵਾਰਮਿੰਗ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਉੱਚ ਹਿਮਾਲਿਆ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾਟਕੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ, ਲੱਦਾਖ ਵਿੱਚ ਹੜ੍ਹ ਦੀ ਆਵਿਰਤੀ ਵਧ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਗੰਭੀਰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਅਤੇ ਗ੍ਰਾਮੀਣ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁਦਰਤੀ ਰੂਪ ਨਾਲ ਬਰਫ ਅਤੇ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰਾਂ ਦੇ ਪਿਘਲਣ ਅਤੇ ਇੰਡੀਅਨ ਸੱਮਰ ਮੌਨਸੂਨ (ਆਈਐੱਸਐੱਮ) ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਅਤੇ ਈਸਟ ਏਸ਼ੀਅਨ ਸੱਮਰ ਮੌਨਸੂਨ (ਈਏਐੱਸਐੱਮ) ਦੀ ਮਹਾਂਦੀਪ ਪੈਮਾਨੇ ‘ਤੇ ਬਰਖਾ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਕੁਦਰਤੀ ਰੂਪ ਨਾਲ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਹੜ੍ਹ ਆਪਣੇ ਜੀਓਮੋਰਫਿਕ ਡੋਮੇਨ ਵਿੱਚ ਘੇਰੇ ਗਏ ਸਾਰੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਤੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੱਦ ਤੱਕ ਬਦਲ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

ਇਹ ਹੜ੍ਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ ਅਤੇ ਮੂਲ (ਗਲੇਸ਼ੀਅਲ / ਲੈਂਡਸਾਈਡ ਝੀਲ ਦੇ ਫਟਣ, ਬੱਦਲ ਫਟਣ, ਜ਼ਰੂਰਤ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਮੌਨਸੂਨ) ਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਫੋਰਸਿੰਗ ਤੱਤ ਅਤੇ ਫ੍ਰੀਕੁਐਂਸੀਜ਼ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਹੜ੍ਹ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਮਾਡਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀਆਂ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ ਜੋੜਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਹੜ੍ਹ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਰਿਕਾਰਡ 100 ਸਾਲ ਦਾ ਹੈ ਜੋ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਹੜ੍ਹ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਰੈਂਪ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੇ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਪੁਰਾਲੇਖ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਇੱਕ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਇੰਸਟੀਟਿਊਟ ਵਾਡੀਆ ਇੰਸਟੀਟਿਊਟ ਆਵ੍ ਹਿਮਾਲਿਆਨ ਜੀਓਲੌਜੀ, ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਟੀਮ ਨੇ ਜਾਂਸਕਰ ਅਤੇ ਸਿੰਧੂ ਦੇ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਅਤੇ ਲੱਦਾਖ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਿਛਲੇ ਹੜ੍ਹ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸੰਕੇਤਾਂ ਨੂੰ ਸੂਖਮ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਜੋ ਵਰਤਮਾਨ ਤੋਂ 15-3 ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਅਧਿਐਨ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਜਿਓਲੌਜਿਕਲ ਸੋਸਾਇਟੀ ਆਵ੍ ਅਮੇਰਿਕਾ ਬੁਲੇਟਿਨ ਵਿੱਚ ਔਨਲਾਈਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਹੜ੍ਹ ਆਪਣੇ ਚੈਨਲ ਦੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਵਧੀਆ ਰੇਤ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਢੇਰ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਹੜ੍ਹ ਦੀ ਊਰਜਾ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਲਈ, ਨਦੀਆਂ ਘਾਟੀਆਂ, ਸੰਗਮਾਂ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਹਿੱਸਿਆਂ, ਛੋਟੀ ਖਾਈ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਜੋ ਸਲੇਕ ਵਾਟਰ ਡੀਪੋਜ਼ਿਟਸ (ਐੱਸਡਬਲਿਯੂਡੀਸ) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਐੱਸਡਬਲਿਯੂਡੀਸ ਜ਼ਾਂਸਕਰ ਅਤੇ ਸਿੰਧੂ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕਈ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਸਨ, ਹੜ੍ਹ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਦੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੰਬਿਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਗਿਣਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਆੱਪਟੀਕਲੀ ਸਟਿਮੁਲੇਟੇਡ ਲਿਊਮੀਨੇਸੈਂਸ (ਓਐੱਸਐੱਲ) ਅਤੇ 14C ਦੇ ਐਕਸੀਲਰੇਟੇਡ ਮਾਸ ਸਪੈਕਟ੍ਰੋਮੈਟਰੀ ਨਾਮਕ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕਰਕੇ ਉਨਾਂ ਦਾ ਸਮਾਂ ਅੰਕਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਹੜ੍ਹ ਡਿਪੋਸਿਟ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੋਤ ਦੇ ਲਈ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

ਇਸ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਕਿ ਠੰਡੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਰ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਹੜ੍ਹ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਮੌਜੂਦਾ ਨਦੀ ਦੇ ਪੱਧਰ ਤੋਂ 30 ਮੀਟਰ ਤੋਂ ਵੀ ਵਧੇਰੇ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਨਦੀ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਸਰਗਰਮ ਹੜ੍ਹ ਵਾਲੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਸੰਭਾਵਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੈਂਪ ਸਾਈਟਾਂ ਅਤੇ ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਾਈਟਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਈ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਚੁਲ੍ਹਿਆਂ (ਹਥ) ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਅਤੇ ਹੜ੍ਹ ਡਿਪੋਜ਼ਿਟਸ ਤੋਂ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।

                    

                    

ਨਕਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਦਿਖ ਰਿਹਾ ਹੈ ਲੱਦਾਖ ਦਾ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨ, ਜ਼ਾਂਸਕਰ ਅਤੇ ਸਿੰਧੂ ਨਦੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਹਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਥਾਵਾਂ ਜਿੱਥੇ ਹੜ੍ਹ ਡਿਪੋਸਿਟ (ਐੱਸਡਬਲਿਊਡੀ) ਮੌਜੂਦ ਹਨ।

 

ਹੜ੍ਹ ਡਿਪੋਸਟਸ ਕਾਲਕ੍ਰਮ ਨੇ ਲੱਦਾਖ ਵਿੱਚ ਪਿਛਲੇ ਬਰਫੀਲੇ ਪਹਾੜ (14–11, 10-8, ਅਤੇ 7–4 (1000 ਸਾਲ) ਜਾਂ ਕਾਨਾਮਕ ਮਿਆਦ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵਧੇ ਹੋਏ ਹੜ੍ਹ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪੜ੍ਹਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅੰਕਿਤ ਕੀਤਾ।ਇਹ ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਸਨ ਜਦੋਂ ਵਾਰਮਿੰਗ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇੰਡੀਅਨ ਸੱਮਰ ਮੌਨਸੂਨ ਲੱਦਾਖ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਰਗਰਮ ਸਨ। ਨਤੀਜੇ ਤੋਂ ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲੱਦਾਖ ਦਾ ਹੜ੍ਹ ਪਿਛਲੇ 15,000 ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਹਿਮਾਲਿਆ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਭੂਮੀ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਹੜ੍ਹ ਦੇ ਨਾਲ ਇਤਿਹਾਸਕ ਕ੍ਰਮ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਆਈਐੱਸਐੱਮ ਅਤੇ ਈਏਐੱਸਐੱਮ ਦੇ ਵਿੱਚ ਆਧੁਨਿਕ ਸਬੰਧ 14000 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਵਾ, ਉੱਚ ਹਿਮਾਲਿਆ ਕ੍ਰਿਸਟੇਲਾਈਨ ਅਤੇ ਟੇਥੀਅਨ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਚੱਟਾਨਾਂ ਹੜ੍ਹ ਦੇ ਪੜਾਵਾਂ ਦੌਰਾਨ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਟਾਈ ਦੇ ਆਕਰਸ਼ਣ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਸਮਾਨ ਰੂਪ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਚੁੱਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਮੁਢਲੇ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਸੁਝਾਵ ਹੈ ਕਿ ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਗਲਿਆਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਪ੍ਰਵਾਸ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਪਿਛਲੇ ਗਲੇਸ਼ੀਅਲ ਮੈਕਸੀਮਮ ਦੇ ਬਾਅਦ ਤਾਪਮਾਨ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਰਮ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦਾ ਹਾਈਡ੍ਰੋਲੋਜੀ ਸਹਾਇਕ ਸੀ। ਡਬਲਿਊਆਈਐੱਚਜੀ ਟੀਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮਾਨਵ-ਰਹਿਤ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਜੀਨੋਮਿਕ ਅਤੇ ਆਈਸੋਟੋਪਿਕ ਅਧਾਰਿਤ ਅਧਿਐਨ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਪਰਵਾਸ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਪੁਰਾਤਨਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਬਨਸਪਤੀ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਨਿਮੂ ਦੇ ਕੋਲ ਜ਼ਾਂਸਕਰ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਸਥਿਤ ਸਲੈਕ ਵਾਟਰ ਡਿਪੋਜ਼ਟਸ (ਐੱਲਡਬਲਿਊਡੀ)

 

(ਏ) ਹੜ੍ਹ ਡਿਪੋਜ਼ਿਟਸ ਵਿੱਚ ਚੁਲ੍ਹਾ ਲੱਦਾਖ ਵਿੱਚ ਮੁਢਲੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦਾ ਸੁਝਾਵ ਦਿੰਦਾ ਹੈ

ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਲਿੰਕ: doi: https://doi।org/10।1130/B35976।1

****

ਐੱਸਐੱਸ/ਆਰਪੀ (ਡੀਐੱਸਟੀ ਮੀਡੀਆ ਸੈੱਲ)

(Release ID: 1728069) Visitor Counter : 249