ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਵਿਭਾਗ (ਡੀਐੱਸਟੀ) ਵਿੱਚ ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਡਾ. ਅਖਿਲੇਸ਼ ਗੁਪਤਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ 5 ਵੱਡੀਆਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰਾਥਮਿਕਤਾਵਾਂ -  ਜਲ, ਸਿਹਤ, ਵਾਤਾਵਰਣ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ,  ਜਲਵਾਯੂ ਮਾਡਲ ,  ਸ਼ਹਿਰੀ ਜਲਵਾਯੂ ,  ਐਰੋਸੋਲ ਪੜ੍ਹਾਈ,  ਅਤਿ ਵਿਰੋਧ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਈਕੋਸਿਸਟਮ ਦੀ ਖੋਜ‘ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ।

ਡਾ. ਗੁਪਤਾ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵ ਜਲ ਦਿਵਸ,  22 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਆਯੋਜਿਤ ਇੱਕ ਵੈਬੀਨਾਰ ਵਿੱਚ ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਡੀਐੱਸਟੀ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੀ ਦਿੱਤੀ। 

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਤਾਪਮਾਨ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਵਾਧਾ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਲ ਪੱਧਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਾਧਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ - ਵੱਡੇ ਮਹਾਨਗਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਧਿਕ ਜਨਸੰਖਿਆ ਘਣਤਾ  ਦੇ ਕਾਰਨ ਵਰਖਾ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਚਾਨਕ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਹੜ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਰਖਾ ਵਿੱਚ ਅਸਮਾਨਤਾ ਵਰਗੀਆਂ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ ਵੀ ਦਿਖ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਐਰੋਸੋਲਸ ਜਟਿਲ ਏਅਰੋਸੋਲ - ਕਲਾਊਡ ਅੰਤਰ ਸੰਪਰਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵਰਖਾ ਦੇ ਪੈਟਰਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਲਿਆ ਰਹੇ ਹਨ।

ਡਾ. ਗੁਪਤਾ ਨੇ ਆਈਆਈਐੱਸਸੀ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਦੇ ਹਾਲ ਹੀ ਦੀ ਖੋਜ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਰੇ ਅਲ ਨੀਨੋ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਸੋਕੇ ਦਾ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਸੋਕੇ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਲ ਨੀਨੋ  ਦੇ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।  ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਇਹ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਮਾਨਸੂਨੀ ਸੋਕੇ ਨਾ ਕੇਵਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਮੁਦ੍ਰਿਕ ਸਥਿਤੀ ਬਲਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਸਮੀ ਵਿਕਾਸਤਮਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਖ - ਵੱਖ ਹੈ।  ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਖੇਤਰਾਂ  ਦੀ ਬਜਾਏ ਉੱਤਰ ਅਟਲਾਂਟਿਕ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਲ ਨੀਨੋ ਸੋਕੇ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸਤ੍ਹਾ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਕਮੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਲ ਨੀਨੋ ਸੋਕੇ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ  ਦੇ ਕਾਰਨ ਵਰਖਾ ਦੀ ਕਮੀ ਗਰਮੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਲਗਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮੱਧ ਅਗਸਤ ਤੱਕ ਇਹ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਧ ਬਦਤਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ‘ਤੇ ਵਰਖਾ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਬਦਲਾਅ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਗ਼ੈਰ ਅਲ ਨੀਨੋ ਸੋਕੇ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਜੂਨ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਅੱਧ ਪੱਧਰ ਸੋਕਾ ਵੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਲੇਕਿਨ ਮੱਧ ਜੁਲਾਈ ਤੋਂ ਮੱਧ ਅਗਸਤ ਤੱਕ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਸੁਧਾਰ ਦਿਖਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਗਸਤ  ਦੇ ਤੀਸਰੇ ਹਫਤੇ ਤੱਕ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਵਰਖਾ ਦੀ ਜਬਰਦਸਤ ਕਮੀ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਤਿੰਨ ਹਫਤਿਆਂ ਤੱਕ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਵਰਖਾ ਦੀ ਕਮੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ।

ਡਾ. ਗੁਪਤਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੇ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹਨ ਅਤੇ “ਝਾਰਖੰਡ ਸਭ ਤੋਂ ਅਧਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਰਾਜ ਹੈ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਅਸਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।  ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਅਧਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸਿਖਰ 8 ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਝਾਰਖੰਡ ,  ਮਿਜੋਰਮ ,  ਓਡੀਸਾ ,  ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ,  ਅਸਾਮ ,  ਬਿਹਾਰ ,  ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਬੰਗਾਲ ਹਨ। ਅਸਮ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 90%,  ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ 80% ਅਤੇ ਝਾਰਖੰਡ ਵਿੱਚ 60% ਜਿਲ੍ਹੇ ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੇ ਲਿਹਾਜ਼ ਤੋਂ ਅਧਿਕ ਅਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹਨ ।

ਡਾ. ਗੁਪਤਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਦੇ ਯਤਨ ਵਿੱਚ ,  ਡੀਐੱਸਟੀ  ਦੇ ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨੇ 1500 ਜਾਂਚ ਪੇਪਰ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਹਨ ,  ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ 1000 ਤੋਂ ਅਧਿਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਰਨਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਵਾ 100 ਨਵੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ,  350 ਵਰਕਸ਼ਾਪਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ,  250 ਰਾਜ ਪੱਧਰੀ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵੀ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਜਿੱਥੇ 50,000 ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਟ੍ਰੇਂਡ ਕਰਨ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ,  ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਖੋਜਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨਿਰਮਾਣ ‘ਤੇ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।  ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਜਨ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਵੀ ਕੀਤਾ ,  ਜਿਸ ਵਿੱਚ 1.5 ਲੱਖ ਤੋਂ ਅਧਿਕ ਲੋਕਾਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ ।

ਇਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋ. ਕੇ. ਸ਼ਿਵ ਰਾਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਣ,  ਵਾਇਸ ਚਾਂਸਲਰ,  ਗੀਤਮ ,  ਪ੍ਰੋ ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਵਰਿਯਾਰ,  ਪ੍ਰੋ - ਵਾਇਸ ਚਾਂਸਲਰ, ਗੀਤਮ, ਪ੍ਰੋ ਏ.  ਸੁਬ੍ਰਹਮੰਣਯਮ ,  ਡੀਨ ਆਵ੍ ਸਾਇੰਸਸ,  ਗੀਤਮ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਐੱਮ.  ਸ਼ਰਤਚੰਦਰ ਬਾਬੂ ,  ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ,  ਜੀਆਈਐੱਸ,  ਗੀਤਮ ਨੇ ਵੀ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ।  ਵਿਸ਼ਵ ਜਲ ਦਿਵਸ – 2021 ਦੇ ਥੀਮ ‘ਜਲ ਦੀ ਕੀਮਤ ਪਹਿਚਾਣੋ’ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਨੈਸ਼ਨਲ ਈ ਵੈਬੀਨਾਰ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਗੀਤਮ ਇੰਸਟੀਟਿਊਟ ਆਵ੍ ਸਾਇੰਸ ਵਿਸ਼ਾਖਾਪਟਨਮ  ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ ।  ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਪੀਣ ਯੋਗ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਅਤੇ ਜਨਸੰਖਿਆ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ  ਦੇ ਕਾਰਨ ਜਲ ਸਪਲਾਈ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਸਮੱਸਿਅਵਾਂ ’ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪਾਇਆ ਗਿਆ।

****

ਐੱਸਐੱਸ/ਕੇਜੀਐੱਸ/ਆਰਪੀ