ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਓ! ਨਮਸਕਾਰ! ਜਦੋਂ ਮੈਂ ‘ਮਨ ਕੀ ਬਾਤ’ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇੰਝ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਤੁਹਾਡੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹਾਂ। ਸਾਡੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਜੋ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸਿਖਾ ਜਾਣ, ਜੀਵਨ ਦੇ ਖੱਟੇ-ਮਿੱਠੇ ਅਨੁਭਵ ਜੋ ਜੀਅ ਭਰ ਕੇ ਜਿਊਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਬਣ ਜਾਣ, ਬਸ ਇਹੀ ਤਾਂ ਹੈ ‘ਮਨ ਕੀ ਬਾਤ। ਅੱਜ 2021 ਦੀ ਜਨਵਰੀ ਦਾ ਆਖਰੀ ਦਿਨ ਹੈ। ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਮੇਰੇ ਵਾਂਗ ਇਹ ਸੋਚ ਰਹੇ ਹੋ ਕਿ ਹੁਣੇ ਕੁਝ ਹੀ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ 2021 ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ? ਲਗਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਜਨਵਰੀ ਦਾ ਪੂਰਾ ਮਹੀਨਾ ਬੀਤ ਗਿਆ ਹੈ – ਸਮੇਂ ਦੀ ਗਤੀ ਤਾਂ ਇਸੇ ਨੂੰ ਹੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਹੀ ਤਾਂ ਗੱਲ ਲਗਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇੱਕ-ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਸ਼ੁਭਕਾਮਨਾਵਾਂ ਦੇ ਰਹੇ ਸੀ, ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਲੋਹੜੀ ਮਨਾਈ, ਮੱਕਰ ਸਕ੍ਰਾਂਤੀ ਮਨਾਈ, ਪੌਂਗਲ, ਬੀਹੂ ਮਨਾਇਆ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤਿਓਹਾਰਾਂ ਦੀ ਧੂਮ ਰਹੀ। 23 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਨੇਤਾ ਜੀ ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਨ ਨੂੰ ‘ਪਰਾਕ੍ਰਮ ਦਿਵਸ’ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਮਨਾਇਆ ਅਤੇ 26 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਗਣਤੰਤਰ ਦਿਵਸ ਦੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪਰੇਡ ਵੀ ਵੇਖੀ। ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਸੰਸਦ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਇਜਲਾਸ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ‘ਬਜਟ ਇਜਲਾਸ’ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕੰਮ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਦਾ ਸਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ – ਇਹ ਹੈ ਪਦਮ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ। ਰਾਸ਼ਟਰ ਨੇ ਅਸਾਧਾਰਣ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਸਾਲ ਵੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਹਤਰੀਨ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਕੰਮਾਂ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬਦਲਿਆ ਹੈ, ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ ਹੈ। ਯਾਨੀ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ Unsung Heroes ਨੂੰ ਪਦਮ ਸਨਮਾਨ ਦੇਣ ਦੀ ਜੋ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਕੁਝ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਉਹ ਇਸ ਵਾਰ ਵੀ ਕਾਇਮ ਰੱਖੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਮੇਰਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਅਨੁਰੋਧ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੂਰ ਜਾਣੋ, ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰੋ, ਵੇਖੋ ਸਭ ਨੂੰ ਇਸ ਨਾਲ ਕਿੰਨੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।

ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਕ੍ਰਿਕਟ ਪਿੱਚ ਤੋਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲੀ। ਸਾਡੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦਿੱਕਤਾਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਵਾਪਸੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿੱਚ ਸੀਰੀਜ਼ ਜਿੱਤੀ। ਸਾਡੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦਾ hard work ਅਤੇ teamwork ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ 26 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਤਿਰੰਗੇ ਦਾ ਅਪਮਾਨ ਵੇਖ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਬਹੁਤ ਦੁਖੀ ਵੀ ਹੋਇਆ। ਅਸੀਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਆਸ਼ਾ ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਾ ਨਾਲ ਭਰਨਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਅਸਾਧਾਰਣ ਸੰਜਮ ਅਤੇ ਹੌਂਸਲੇ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਸਾਲ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ ਗਤੀ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਲਿਜਾਣਾ ਹੋਵੇਗਾ।

ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਓ, ਇਸ ਸਾਲ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕੋਰੋਨਾ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਸਾਡੀ ਲੜਾਈ ਨੂੰ ਵੀ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਸਾਲ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕੋਰੋਨਾ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਭਾਰਤ ਦੀ ਲੜਾਈ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਬਣੀ ਹੈ, ਉਵੇਂ ਹੀ ਹੁਣ ਸਾਡਾ Vaccination programme ਵੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਬਣ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ Covid vaccine programme ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ, ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫ਼ਖ਼ਰ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ Vaccine programme ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ ਗਤੀ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦਾ Vaccination ਵੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਸਿਰਫ 15 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਆਪਣੇ 30 ਲੱਖ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ corona warrior ਦਾ ਟੀਕਾਕਰਣ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਹੈ, ਜਦ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਵਰਗੇ ਸਮ੍ਰਿੱਧ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਇਸ ਕੰਮ ਵਿੱਚ 18 ਦਿਨ ਲਗੇ ਸਨ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਨੂੰ 36 ਦਿਨ।

ਸਾਥੀਓ, ‘Made-in-India Vaccine’, ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਤਮ-ਨਿਰਭਰਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਤਾਂ ਹੈ ਹੀ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਤਮ-ਗੌਰਵ ਦਾ ਵੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। NaMo App ’ਤੇ ਯੂ.ਪੀ. ਦੇ ਭਾਈ ਹਿਮਾਂਸ਼ੂ ਯਾਦਵ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ‘Made-in-India Vaccine’ ਨਾਲ ਮਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਮਦੁਰੈ ਤੋਂ ਕੀਰਤੀ ਜੀ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਦੋਸਤ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ message ਭੇਜ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਅਦਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਕੀਰਤੀ ਜੀ ਦੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੇ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੋਰੋਨਾ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਉਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਬਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਇੱਜ਼ਤ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧ ਗਈ ਹੈ। ਕੀਰਤੀ ਜੀ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਇਹ ਮਹਿਮਾ ਗਾਣ ਸੁਣ ਕੇ ‘ਮਨ ਕੀ ਬਾਤ’ ਦੇ ਸਰੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਫ਼ਖ਼ਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੇ ਵੱਲੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲਈ ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਸੰਦੇਸ਼ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਵੇਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ, ਹੁਣੇ, ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੇ ਟਵੀਟ ਕਰਕੇ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਧੰਨਵਾਦ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਉਹ ਵੇਖ ਕੇ ਹਰ ਭਾਰਤੀ ਨੂੰ ਕਿੰਨਾ ਚੰਗਾ ਲੱਗਾ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਕੋਨੇ ਦੇ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਰਾਮਾਇਣ ਦੇ ਉਸ ਪ੍ਰਸੰਗ ਦੀ ਇੰਨੀ ਗਹਿਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ’ਤੇ ਗਹਿਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ – ਇਹ ਸਾਡੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ।

ਸਾਥੀਓ, ਇਸ Vaccination ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਗੱਲ ’ਤੇ ਜ਼ਰੂਰ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਸੰਕਟ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸੇਵਾ ਇਸ ਲਈ ਕਰ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤ ਅੱਜ ਦਵਾਈਆਂ ਅਤੇ Vaccine ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਮਰੱਥ ਹੈ, ਆਤਮ-ਨਿਰਭਰ ਹੈ। ਇਹੀ ਸੋਚ ਆਤਮ-ਨਿਰਭਰ ਭਾਰਤ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਵੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਜਿੰਨਾ ਸਮਰੱਥ ਹੋਵੇਗਾ, ਓਨੀ ਹੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰੇਗਾ। ਓਨਾ ਹੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲਾਭ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਹੋਵੇਗਾ।

ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਓ, ਹਰ ਵਾਰ ਤੁਹਾਡੇ ਢੇਰ ਸਾਰੇ ਪੱਤਰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। NaMo App ਅਤੇ Mygov ’ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ messages, phone calls ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਜਾਨਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਵੀ ਸੰਦੇਸ਼ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਮੇਰਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ – ਇਹ ਸੰਦੇਸ਼ ਹੈ ਭੈਣ ਪ੍ਰਿਯੰਕਾ ਪਾਂਡੇ ਜੀ ਦਾ। 23 ਸਾਲ ਦੀ ਬੇਟੀ ਪ੍ਰਿਯੰਕਾ ਜੀ ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਵਿਦਿਆਰਥਣ ਹੈ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਸੀਵਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਿਯੰਕਾ ਜੀ ਨੇ NaMo App ’ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਦੇਸ਼ ਦੇ 15 ਘਰੇਲੂ ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਦੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ’ਤੇ ਜਾਣ ਦੇ ਮੇਰੇ ਸੁਝਾਅ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਇੱਕ ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਉਹ ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ਦੇ ਲਈ ਨਿਕਲੀ ਜੋ ਬਹੁਤ ਖਾਸ ਸੀ। ਉਹ ਜਗ੍ਹਾ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਤੋਂ 15 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਡਾ. ਰਾਜਿੰਦਰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਜੀ ਦਾ ਜੱਦੀ ਨਿਵਾਸ। ਪ੍ਰਿਯੰਕਾ ਜੀ ਨੇ ਬੜੀ ਸੋਹਣੀ ਗੱਲ ਲਿਖੀ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਮਹਾਨ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਨਣ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਕਦਮ ਸੀ। ਪ੍ਰਿਯੰਕਾ ਜੀ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਡਾ. ਰਾਜਿੰਦਰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਮਿਲੀਆਂ, ਅਨੇਕਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤਸਵੀਰਾਂ ਮਿਲੀਆਂ। ਵਾਕਿਆ ਹੀ ਪ੍ਰਿਯੰਕਾ ਜੀ ਤੁਹਾਡਾ ਇਹ ਅਨੁਭਵ ਦੂਸਰਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰੇਗਾ।

ਸਾਥੀਓ, ਇਸ ਸਾਲ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਆਪਣੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ 75 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਸਮਾਰੋਹ – ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਮਹਾਉਤਸਵ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਾਡੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਹਾਨਾਇਕਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਸਥਾਨਕ ਥਾਵਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਬਿਹਤਰੀਨ ਸਮਾਂ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲੀ।

ਸਾਥੀਓ, ਅਸੀਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਮੈਂ NaMo App ’ਤੇ ਹੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਇੱਕ ਹੋਰ ਟਿੱਪਣੀ ਦੀ ਵੀ ਚਰਚਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹਾਂਗਾ। ਮੁੰਗੇਰ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਜੈ ਰਾਮ ਵਿਪਲਵ ਜੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਤਾਰਾਪੁਰ ਸ਼ਹੀਦ ਦਿਵਸ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। 15 ਫਰਵਰੀ Nineteen thirty two, 1932 ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਟੋਲੀ ਦੇ ਕਈ ਵੀਰ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਬੜੀ ਹੀ ਨਿਰਦਯਤਾ ਨਾਲ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਪਰਾਧ ਸਿਰਫ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ‘ਵੰਦੇ ਮਾਤਰਮ’ ਅਤੇ ‘ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਕੀ ਜੈ’ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨੂੰ ਨਮਨ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੌਂਸਲੇ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਪੂਰਵਕ ਯਾਦ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਜੈ ਰਾਮ ਵਿਪਲਵ ਜੀ ਨੂੰ ਧੰਨਵਾਦ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਲੈ ਕੇ ਆਏ, ਜਿਸ ’ਤੇ ਓਨੀ ਚਰਚਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਪਾਈ, ਜਿੰਨੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ।

ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਓ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਰ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸ਼ਹਿਰ, ਕਸਬੇ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਪੂਰੀ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਲੜੀ ਗਈ ਸੀ, ਭਾਰਤ ਭੂਮੀ ਦੇ ਹਰ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਮਹਾਨ ਸਪੂਤਾਂ ਅਤੇ ਬਹਾਦੁਰ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲਈ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਲਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਸਹੇਜ ਕੇ ਰੱਖੀਏ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਲਿਖ ਕੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਨੂੰ ਜੀਵਿਤ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਨੌਜਵਾਨ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੈਨਾਨੀਆਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ, ਆਜ਼ਾਦੀ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਲਿਖਣ। ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗ੍ਰਾਮ ਦੇ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਬਹਾਦਰੀ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖਣ। ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਆਪਣੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ 75 ਸਾਲ ਮਨਾਏਗਾ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੀ ਲਿਖਤ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਨਾਇਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਉੱਤਮ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਹੋਵੇਗੀ। Young Writers ਦੇ ਲਈ India Seventy Five ਦੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ initiative ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਸ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਮਿਲੇਗਾ। ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ’ਚ ਅਜਿਹੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ’ਤੇ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ writers ਤਿਆਰ ਹੋਣਗੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਭਾਰਤੀ ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਬਾਰੇ ਡੂੰਘਾ ਅਧਿਐਨ ਹੋਵੇਗਾ। ਅਸੀਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਉੱਭਰਦੀਆਂ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਮਦਦ ਕਰਨੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ thought leaders ਦਾ ਇੱਕ ਵਰਗ ਵੀ ਤਿਆਰ ਹੋਵੇਗਾ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਨੌਜਵਾਨ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਪਹਿਲ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਸਾਹਿਤਕ ਯੋਗਤਾ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਜਾਣਕਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੀ website ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।

ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਓ, ‘ਮਨ ਕੀ ਬਾਤ’ ਵਿੱਚ ਸਰੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਕੀ ਪਸੰਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਬਿਹਤਰ ਜਾਣਦੇ ਹੋ, ਲੇਕਿਨ ਮੈਨੂੰ ‘ਮਨ ਕੀ ਬਾਤ’ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਇਹ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਜਾਨਣ, ਸਿੱਖਣ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਨ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਅਸਿੱਧੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼, ਕਿਸੇ ਦਾ ਜਜ਼ਬਾ, ਕਿਸੇ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲਈ ਕੁਝ ਕਰ ਗੁਜ਼ਰ ਜਾਣ ਦਾ ਜਨੂੰਨ – ਇਹ ਸਭ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਊਰਜਾ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੇ ਬੋਇਨਪੱਲੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਸਬਜ਼ੀ ਮੰਡੀ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨੂੰ ਨਿਭਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਇਹ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਲੱਗਾ। ਅਸੀਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਵੇਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਬਜ਼ੀ ਮੰਡੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਕਾਫੀ ਸਬਜ਼ੀ ਖਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਬਜ਼ੀ ਇੱਧਰ-ਉੱਧਰ ਫੈਲਦੀ ਹੈ, ਗੰਦਗੀ ਵੀ ਫੈਲਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਲੇਕਿਨ ਬੋਇਨਪੱਲੀ ਦੀ ਸਬਜ਼ੀ ਮੰਡੀ ਨੇ ਤੈਅ ਕੀਤਾ ਕਿ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਬਚਣ ਵਾਲੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਇੰਝ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੁੱਟਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਸਬਜ਼ੀ ਮੰਡੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਤੈਅ ਕੀਤਾ ਇਸ ਨਾਲ ਬਿਜਲੀ ਬਣਾਈ ਜਾਵੇਗੀ, ਬੇਕਾਰ ਹੋਈਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਬਿਜਲੀ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਬਾਰੇ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਤੁਸੀਂ ਕਦੇ ਸੁਣਿਆ ਹੋਵੇ - ਇਹੀ ਤਾਂ innovation ਦੀ ਤਾਕਤ ਹੈ। ਅੱਜ ਬੋਇਨਪੱਲੀ ਦੀ ਇਸ ਮੰਡੀ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਜੋ waste ਸੀ, ਅੱਜ ਉਸੇ ਨਾਲ wealth create ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ – ਇਹੀ ਤਾਂ ਕਚਰੇ ਤੋਂ ਕੰਚਨ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਹਰ ਦਿਨ ਲਗਭਗ 10 ਟਨ waste ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਲਾਂਟ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠਾ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। Plant ਦੇ ਅੰਦਰ ਇਸ waste ਨਾਲ ਹਰ ਦਿਨ 500 ਯੂਨਿਟ ਬਿਜਲੀ ਬਣਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 30 ਕਿੱਲੋ bio fuel ਵੀ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਬਿਜਲੀ ਨਾਲ ਹੀ ਸਬਜ਼ੀ ਮੰਡੀ ਵਿੱਚ ਰੋਸ਼ਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ bio fuel ਬਣਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨਾਲ ਮੰਡੀ ਦੀ ਕੰਟੀਨ ਵਿੱਚ ਖਾਣਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ – ਹੈ ਨਾ ਕਮਾਲ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼!

ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਕਮਾਲ ਹਰਿਆਣਾ ਦੀ ਪੰਚਕੂਲਾ ਦੀ ਬੜੌਤ ਗ੍ਰਾਮ ਪੰਚਾਇਤ ਨੇ ਵੀ ਕਰਕੇ ਵਿਖਾਇਆ ਹੈ, ਇਸ ਪੰਚਾਇਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਨਿਕਾਸੀ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਸੀ, ਇਸ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਗੰਦਾ ਪਾਣੀ ਇੱਧਰ-ਉੱਧਰ ਫੈਲ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਬਿਮਾਰੀ ਫੈਲਾਉਂਦਾ ਸੀ, ਲੇਕਿਨ ਬੜੌਤ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਤੈਅ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਸ water waste ਨਾਲ ਵੀ wealth create ਕਰਨਗੇ। ਗ੍ਰਾਮ ਪੰਚਾਇਤ ਨੇ ਪੂਰੇ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਗੰਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ filter ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਫਿਲਟਰ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਪਾਣੀ ਹੁਣ ਪਿੰਡ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੰਜਾਈ ਦੇ ਲਈ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਯਾਨੀ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ, ਗੰਦਗੀ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਵੀ ਅਤੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੰਜਾਈ ਵੀ।

ਸਾਥੀਓ, ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਆਮਦਨੀ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵੀ ਖੁੱਲ੍ਹਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਤਵਾਂਗ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ। ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਇਸ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ‘ਮੋਨ ਸ਼ੁਗੁ’ ਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪੇਪਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਕਾਗਜ਼ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਸ਼ੁਗੁ ਸ਼ੇਂਗ ਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਪੌਦੇ ਦੇ ਸੱਕ ਨਾਲ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਕਾਗਜ਼ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਦਰੱਖ਼ਤਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਕੱਟਣਾ ਪੈਂਦਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਸ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ chemical ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਯਾਨੀ ਇਹ ਕਾਗਜ਼ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੇ ਲਈ ਵੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਦੇ ਲਈ ਵੀ। ਇੱਕ ਉਹ ਵੀ ਸਮਾਂ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਇਸ ਕਾਗਜ਼ ਦਾ ਨਿਰਯਾਤ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਲੇਕਿਨ ਜਦੋਂ ਆਧੁਨਿਕ ਤਕਨੀਕ ਨਾਲ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਕਾਗਜ਼ ਬਣਨ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਇਹ ਸਥਾਨਕ ਕਲਾ ਬੰਦ ਹੋਣ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ। ਹੁਣ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਜਕਰਤਾ ਗੋਂਬੂ ਨੇ ਇਸ ਕਲਾ ਨੂੰ ਪੁਨਰ ਜੀਵਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਆਦਿਵਾਸੀ ਭੈਣ-ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਵੀ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਮੈਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਖ਼ਬਰ ਕੇਰਲ ਦੀ ਵੇਖੀ ਹੈ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਕੇਰਲ ਦੇ ਕੋਟਯਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਿੱਵਯਾਂਗ ਬਜ਼ੁਰਗ ਹਨ – ਐਨ. ਐਸ. ਰਾਜੱਪਨ ਸਾਹਿਬ। ਰਾਜੱਪਨ ਜੀ paralysis ਦੇ ਕਾਰਨ ਚਲਣ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰਥ ਹਨ, ਲੇਕਿਨ ਇਸ ਨਾਲ ਸਵੱਛਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਪਣ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਆਈ। ਉਹ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਕਿਸ਼ਤੀ ਨਾਲ ਵੇਮਬਨਾਡ ਝੀਲ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਝੀਲ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟੀਆਂ ਗਈਆਂ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਕੇ ਲੈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਸੋਚੋ, ਰਾਜੱਪਨ ਜੀ ਦੀ ਸੋਚ ਕਿੰਨੀ ਉੱਚੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਵੀ ਰਾਜੱਪਨ ਜੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਲੈ ਕੇ ਸਵੱਛਤਾ ਦੇ ਲਈ ਜਿੱਥੇ ਸੰਭਵ ਹੋਵੇ, ਸਾਨੂੰ ਆਪਣਾ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਓ, ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਸੀਂ ਵੇਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ San Francisco ਤੋਂ ਬੈਂਗਲੁਰੂ ਦੇ ਲਈ ਇੱਕ non-stop flight ਦੀ ਕਮਾਨ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਚਾਰ women pilots ਨੇ ਸੰਭਾਲ਼ੀ। 10 ਹਜ਼ਾਰ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੰਬਾ ਸਫਰ ਤੈਅ ਕਰਕੇ ਇਹ flight ਸਵਾ ਦੋ ਸੌ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਲੈ ਕੇ ਆਈ। ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਵਾਰ 26 ਜਨਵਰੀ ਦੀ ਪ੍ਰੇਡ ਵਿੱਚ ਵੀ ਗੌਰ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਜਿੱਥੇ ਭਾਰਤੀ ਵਾਯੂ ਸੈਨਾ ਦੀਆਂ ਦੋ women officers ਨੇ ਨਵਾਂ ਇਤਿਹਾਸ ਰਚ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਖੇਤਰ ਕੋਈ ਵੀ ਹੋਵੇ, ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਦੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ, ਲੇਕਿਨ ਅਕਸਰ ਅਸੀਂ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੇ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਦਲਾਓ ਦੀ ਓਨੀ ਚਰਚਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਪਾਉਂਦੀ, ਇਸ ਲਈ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਇੱਕ ਖ਼ਬਰ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਜਬਲਪੁਰ ਦੀ ਵੇਖੀ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਲਗਿਆ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ‘ਮਨ ਕੀ ਬਾਤ’ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਹੈ, ਜਬਲਪੁਰ ਦੇ ਚਿਚਗਾਮ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਆਦਿਵਾਸੀ ਔਰਤਾਂ ਇੱਕ rice mill ਵਿੱਚ ਦਿਹਾੜੀ ’ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ। ਕੋਰੋਨਾ ਵੈਸ਼ਵਿਕ ਮਹਾਮਾਰੀ ਨੇ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਔਰਤਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਈਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ rice mill ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਰੁਕ ਗਿਆ, ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੈ ਇਸ ਨਾਲ ਆਮਦਨੀ ਦੀ ਵੀ ਦਿੱਕਤ ਆਉਣ ਲੱਗੀ ਲੇਕਿਨ ਉਹ ਨਿਰਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਈਆਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਾਰ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤੈਅ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਸਾਰੀਆਂ ਮਿਲ ਕੇ ਆਪਣੀ ਖੁਦ ਦੀ rice mill ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਗੀਆਂ, ਜਿਸ ਮਿੱਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ, ਉਹ ਆਪਣੀ ਮਸ਼ੀਨ ਵੀ ਵੇਚਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਮੀਨਾ ਰਾਹੰਗਡਾਲੇ ਜੀ ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ‘ਸਵੈ ਸਹਾਇਤਾ ਸਮੂਹ’ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਸਭ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਚਾਈ ਹੋਈ ਪੂੰਜੀ ਨਾਲ ਪੈਸਾ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ, ਜਿੰਨਾ ਪੈਸਾ ਘੱਟ ਰਿਹਾ, ਉਸ ਦੇ ਲਈ ‘ਆਜੀਵਿਕਾ ਮਿਸ਼ਨ’ ਦੇ ਤਹਿਤ ਬੈਂਕ ਤੋਂ ਕਰਜ਼ਾ ਲੈ ਲਿਆ ਅਤੇ ਹੁਣ ਵੇਖੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਦਿਵਾਸੀ ਭੈਣਾਂ ਨੇ ਉਹੀ rice mill ਖਰੀਦ ਲਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਕਦੇ ਕੰਮ ਕਰਿਆ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ। ਅੱਜ ਉਹ ਆਪਣੀ ਖੁਦ ਦੀ rice mill ਚਲਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇੰਨੇ ਹੀ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ mill ਨੇ ਲਗਭਗ 3 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਾ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਵੀ ਕਮਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਮੁਨਾਫ਼ੇ ਨਾਲ ਮੀਨਾ ਜੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਥਣਾਂ, ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੈਂਕ ਦਾ ਲੋਨ ਚੁਕਾਉਣ ਅਤੇ ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਵਪਾਰ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਕੋਰੋਨਾ ਨੇ ਜੋ ਪਰਿਸਥਿਤੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ, ਉਸ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੇ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੋਨੇ-ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਅਨੋਖੇ ਕੰਮ ਹੋਏ ਹਨ।

ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਓ, ਜੇਕਰ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਬੁੰਦੇਲਖੰਡ ਦੇ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਾਂ ਤਾਂ ਉਹ ਕਿਹੜੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਹਨ ਜੋ ਤੁਹਾਡੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਆਉਣਗੀਆਂ। ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਰੁਚੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਝਾਂਸੀ ਦੀ ਰਾਣੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਬਾਈ ਦੇ ਨਾਲ ਜੋੜਨਗੇ। ਉੱਥੇ ਹੀ ਕੁਝ ਲੋਕ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤ ‘ਔਰਛਾ’ ਦੇ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣਗੇ। ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪੈਣ ਵਾਲੀ ਸਖ਼ਤ ਗਰਮੀ ਦੀ ਵੀ ਯਾਦ ਆ ਜਾਵੇਗੀ, ਲੇਕਿਨ ਇਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਉੱਥੇ ਕੁਝ ਵੱਖ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਕਾਫੀ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਦੇ ਬਾਰੇ ਸਾਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਜਾਨਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਝਾਂਸੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਤੱਕ ਚਲਣ ਵਾਲਾ ‘Strawberry Festival’ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ Strawberry ਅਤੇ ਬੁੰਦੇਲਖੰਡ! ਲੇਕਿਨ ਇਹੀ ਸੱਚਾਈ ਹੈ, ਹੁਣ ਬੁੰਦੇਲਖੰਡ ਵਿੱਚ Strawberry ਦੀ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ, ਝਾਂਸੀ ਦੀ ਇੱਕ ਬੇਟੀ - ਗੁਰਲੀਨ ਚਾਵਲਾ ਨੇ, law ਦੀ ਵਿਦਿਆਰਥਣ ਗੁਰਲੀਨ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ Strawberry ਦੀ ਖੇਤੀ ਦਾ ਸਫਲ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਕੇ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਜਗਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਝਾਂਸੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਝਾਂਸੀ ਦਾ ‘Strawberry festival’ Stay At Home concept ’ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮਹਾਉਤਸਵ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲ ਕਿਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਖਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ’ਤੇ ਜਾਂ ਛੱਤ ’ਤੇ Terrace Garden ਵਿੱਚ ਬਾਗਬਾਨੀ ਕਰਨ ਅਤੇ strawberries ਉਗਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਨਵੀਂ technology ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਜੋ Strawberry, ਕਦੀ ਪਹਾੜਾਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਸੀ, ਉਹ ਹੁਣ ਕੱਛ ਦੀ ਰੇਤਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ’ਤੇ ਵੀ ਹੋਣ ਲੱਗੀ ਹੈ, ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਆਮਦਨ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ।

ਸਾਥੀਓ, Strawberry Festival ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਯੋਗ Innovation ਦੀ Spirit ਨੂੰ ਤਾਂ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹੀ ਹਨ, ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਵੀ ਵਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਖੇਤੀ ਖੇਤਰ ਕਿਵੇਂ ਨਵੀਂ technology ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਸਾਥੀਓ, ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਵਚਨਬੱਧ ਹੈ ਅਤੇ ਅਨੇਕਾਂ ਕਦਮ ਉਠਾ ਵੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਅੱਗੇ ਵੀ ਜਾਰੀ ਰਹਿਣਗੀਆਂ।

‘ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਓ’ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਇੱਕ ਵੀਡੀਓ ਵੇਖੀ, ਉਹ ਵੀਡੀਓ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਵੈਸਟ ਮਿਦਨਾਪੁਰ ਸਥਿਤ ‘ਨਯਾ ਪਿੰਗਲਾ’ ਪਿੰਡ ਦੇ ਇੱਕ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਸਰਮੁਦੀਨ ਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਖੁਸ਼ੀ ਦਰਸਾ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਰਾਮਾਇਣ ’ਤੇ ਬਣਾਈ ਗਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ painting 2 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਵਿੱਚ ਵਿਕੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕਾਫੀ ਖੁਸ਼ੀ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਇਸ ਵੀਡੀਓ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਦੇ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜਾਨਣ ਦੀ ਉਤਸੁਕਤਾ ਹੋਈ। ਇਸੇ ਸਿਲਸਿਲੇ ਵਿੱਚ ਮੈਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਪਹਿਲ ਦੇ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਜ਼ਰੂਰ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹਾਂਗਾ। ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ regional office ਨੇ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ‘Incredible India Weekend Getaway’ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੱਛਮੀ ਮਿਦਨਾਪੁਰ, ਬਾਂਕੁਰਾ, ਬੀਰਭੂਮ, ਪੁਰੂਲੀਆ ਪੂਰਵ ਵਰਧਮਾਨ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਹਸਤਕਲਾ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੇ visitors ਦੇ ਲਈ 8andicraft Workshop ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੀ। ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ Incredible India Weekend Getaways ਦੇ ਦੌਰਾਨ handicrafts ਦੀ ਜੋ ਕੁਲ ਵਿੱਕਰੀ ਹੋਈ, ਉਹ ਹਸਤ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬੇਹੱਦ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਵੀ ਨਵੇਂ-ਨਵੇਂ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਸਾਡੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਹਰਮਨ-ਪਿਆਰਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਉੜੀਸਾ ਦੇ ਰਾਉਰਕੇਲਾ ਦੀ ਭਾਗਯਸ਼੍ਰੀ ਸਾਹੂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਲਓ, ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਉਹ Engineering ਦੀ ਵਿਦਿਆਰਥਣ ਹੈ, ਲੇਕਿਨ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਟਚਿੱਤਰ ਕਲਾ ਨੂੰ ਸਿੱਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਈ ਹੈ, ਲੇਕਿਨ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ paint ਕਿੱਥੇ ਕੀਤਾ - Soft Stones ! Soft Stones ਤੇ। ਕਾਲਜ ਜਾਣ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਭਾਗਯਸ਼੍ਰੀ ਨੂੰ ਇਹ Soft Stones ਮਿਲੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਸਾਫ ਕੀਤਾ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ 2 ਘੰਟੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੱਥਰਾਂ ’ਤੇ ਪਟਚਿੱਤਰ style ਵਿੱਚ painting ਕੀਤੀ। ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੱਥਰਾਂ ਨੂੰ paint ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ gift ਕਰਨ ਲੱਗੀ, ਲਾਕਡਾਊਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੋਤਲਾਂ ’ਤੇ ਵੀ ਪੇਂਟ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਉਹ ਇਸ Art ’ਤੇ workshops ਵੀ ਆਯੋਜਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸੁਭਾਸ਼ ਬਾਬੂ ਦੀ ਜਯੰਤੀ ’ਤੇ ਭਾਗਯਸ਼੍ਰੀ ਨੇ ਪੱਥਰ ’ਤੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਨੋਖੀ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦਿੱਤੀ। ਮੈਂ ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦੇ ਲਈ ਸ਼ੁਭਕਾਮਨਾਵਾਂ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ। Art and Colors ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਨਵਾਂ ਸਿੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਝਾਰਖੰਡ ਦੇ ਦੁਮਕਾ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਨਿਰਾਲੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਬਾਰੇ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ। ਇੱਥੇ Middle School ਦੇ ਇੱਕ Principal ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਅਤੇ ਸਿਖਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਅੱਖਰਾਂ ਨਾਲ paint ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ। ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਚਿੱਤਰ ਵੀ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਮਦਦ ਮਿਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਅਜਿਹੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਜੋ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ।

ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਓ, ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਕਈ ਮਹਾਸਾਗਰਾਂ, ਮਹਾਦੀਪਾਂ ਦੇ ਪਾਰ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ Chile। ਭਾਰਤ ਤੋਂ Chile ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਲੇਕਿਨ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਉੱਥੇ ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਖਾਸ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉੱਥੇ ਯੋਗ ਬਹੁਤ ਹਰਮਨ-ਪਿਆਰਾ ਹੈ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਚੰਗਾ ਲੱਗੇਗਾ ਕਿ Chile ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ Santiago ਵਿੱਚ 30 ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਯੋਗ ਵਿਦਿਆਲਾ ਹਨ, Chile ਵਿੱਚ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਯੋਗ ਦਿਵਸ ਵੀ ਬੜੇ ਹੀ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ House of Deputies ਵਿੱਚ ਯੋਗ ਦਿਵਸ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗਰਮਜੋਸ਼ੀ ਭਰਿਆ ਮਾਹੌਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੋਰੋਨਾ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ immunity ’ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਅਤੇ immunity ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਯੋਗ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ਹੁਣ ਉਹ ਲੋਕ ਯੋਗ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਹੱਤਵ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। Chile ਦੀ ਕਾਂਗਰਸ ਯਾਨੀ ਉੱਥੋਂ ਦੀ Parliament ਨੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ 4 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ National Yoga Day ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਸੋਚ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ 4 ਨਵੰਬਰ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕੀ ਹੈ। 4 ਨਵੰਬਰ 1962 ਨੂੰ ਹੀ Chile ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਯੋਗ ਸੰਸਥਾਨ ਹੋਜ਼ੇ ਰਾਫਾਲ ਏਸਟਰਾਡਾ ਵੱਲੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ National Yoga Day ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਕੇ Estrada ਜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। Chile ਦੀ Parliament ਵੱਲੋਂ ਇਹ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਨਮਾਨ ਹੈ, ਜਿਸ ’ਤੇ ਹਰ ਭਾਰਤੀ ਨੂੰ ਫ਼ਖ਼ਰ ਹੈ। ਵੈਸੇ Chile ਦੀ ਸੰਸਦ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਗੱਲ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦਿਲਚਸਪ ਲਗੇਗੀ। Chile Senate ਦੇ Vice President ਦਾ ਨਾਮ ਰਵਿੰਦਰਨਾਥ ਕਵਿਨਟੇਰਾਸ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਹ ਨਾਮ ਵਿਸ਼ਵ ਕਵੀ ਗੁਰੂਦੇਵ ਟੈਗੋਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਓ, MyGov ’ਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਜਾਲਨਾ ਦੇ ਡਾ. ਸਵਪਿਨਲ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਕੇਰਲ ਦੇ ਪਲੱਕੜ ਦੇ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਰਾਜਗੋਪਾਲਨ ਨੇ ਅਨੁਰੋਧ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ‘ਮਨ ਕੀ ਬਾਤ’ ਵਿੱਚ ਸੜਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ’ਤੇ ਵੀ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਾਂ। ਇਸੇ ਮਹੀਨੇ 18 ਜਨਵਰੀ ਤੋਂ 17 ਫਰਵਰੀ ਤੱਕ ਸਾਡਾ ਦੇਸ਼ ਸੜਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਮਹੀਨਾ ਯਾਨੀ ‘Road Safety Month’ ਵੀ ਮਨਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸੜਕ ਹਾਦਸੇ ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹਨ। ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ Road Safety ਦੇ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਤੇ ਸਮੂਹਿਕ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਜੀਵਨ ਬਚਾਉਣ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸਰਗਰਮ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭਾਗੀਦਾਰ ਬਣਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਸਾਥੀਓ, ਤੁਸੀਂ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇਗਾ Border Road Organisation ਜੋ ਸੜਕਾਂ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਤੋਂ ਗੁਜ਼ਰਦੇ ਹੋਏ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬੜੇ ਹੀ innovative slogans ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ‘This is highway not runway’ ਜਾਂ ਫਿਰ ‘Be Mr. Late than Late Mr.’ ਇਹ slogans ਸੜਕ ’ਤੇ ਸਾਵਧਾਨੀ ਵਰਤਣ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਹੀ innovative slogans ਜਾਂ catch phrases, MyGov ’ਤੇ ਭੇਜ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਤੁਹਾਡੇ ਚੰਗੇ slogans ਵੀ ਇਸ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਉਪਯੋਗ ਕੀਤੇ ਜਾਣਗੇ।

ਸਾਥੀਓ, Road Safety ਦੇ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਮੈਂ NaMo App ’ਤੇ ਕੋਲਕਾਤਾ ਦੀ ਅਪਰਣਾ ਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਇੱਕ ਪੋਸਟ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹਾਂਗਾ, ਅਪਰਣਾ ਜੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ‘FASTag’ Programme ’ਤੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ‘FASTag’ ਨਾਲ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਹੀ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਸਮੇਂ ਦੀ ਤਾਂ ਬੱਚਤ ਹੁੰਦੀ ਹੀ ਹੈ, Toll Plaza ’ਤੇ ਰੁਕਣ cash payment ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਕਰਨ ਵਰਗੀਆਂ ਦਿੱਕਤਾਂ ਵੀ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਅਪਰਣਾ ਜੀ ਦੀ ਗੱਲ ਸਹੀ ਵੀ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਡੇ ਇੱਥੇ Toll Plaza ’ਤੇ ਇੱਕ ਗੱਡੀ ਨੂੰ ਔਸਤਨ 7 ਤੋਂ 8 ਮਿਨਟ ਲਗ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਲੇਕਿਨ ‘FASTag’ ਆਉਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਹ ਸਮਾਂ ਔਸਤਨ ਸਿਰਫ ਡੇਢ-2 ਮਿਨਟ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ। Toll Plaza ’ਤੇ waiting time ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਆਉਣ ਦੇ ਨਾਲ ਗੱਡੀ ਦੇ ਈਂਧਣ ਦੀ ਵੀ ਬੱਚਤ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਲਗਭਗ 21 ਹਜ਼ਾਰ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਬਚਣ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਹੈ। ਯਾਨੀ ਪੈਸੇ ਦੀ ਵੀ ਬੱਚਤ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਵੀ ਬੱਚਤ। ਮੇਰਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਅਨੁਰੋਧ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣਾ ਵੀ ਧਿਆਨ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਦੂਸਰਿਆਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਵੀ ਬਚਾਓ।

ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਓ, ਸਾਡੇ ਇੱਥੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ – ‘ਜਲਬਿੰਦੂ ਨਿਪਾਤੇਨ ਕ੍ਰਮਸ਼: ਪੂਰਯਤੇ ਘਟ:’। (“जलबिंदु निपातेन क्रमशः पूर्यते घटः”) ਅਰਥਾਤ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਬੂੰਦ ਨਾਲ ਹੀ ਘੜਾ ਭਰਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਾਲ ਹੀ ਸਾਡੇ ਸੰਕਲਪ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ 2021 ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਟੀਚਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਹੀ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ਤਾਂ ਆਓ, ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਮਿਲ ਕੇ ਇਸ ਸਾਲ ਨੂੰ ਸਾਰਥਕ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਕਦਮ ਵਧਾਈਏ। ਤੁਸੀਂ ਆਪਣਾ ਸੰਦੇਸ਼, ਆਪਣੇ ideas ਜ਼ਰੂਰ ਭੇਜਦੇ ਰਹੋ, ਅਗਲੇ ਮਹੀਨੇ ਅਸੀਂ ਫਿਰ ਮਿਲਾਂਗੇ।

ਅੱਛਾ ਹੁਣ ਅਲਵਿਦਾ ਫਿਰ ਮਿਲਾਂਗੇ!

*****

***

ਡੀਐੱਸ/ਐੱਸਐੱਚ/ਵੀਕੇ