ਖਾਦੀ ਅਤੇ ਗ੍ਰਾਮ ਉਦਯੋਗ ਕਮਿਸ਼ਨ (ਕੇਵੀਆਈਸੀ) ਦੇ ਵਚਨਬੱਧ ਯਤਨਾਂ ਸਦਕਾ, ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਮੋਨਪਾ ਦਸਤੀ ਪੇਪਰ - ਜੋ ਅਲੋਪ ਹੋਣ ਵੱਲ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, 1000 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਵਿਰਾਸਤੀ ਕਲਾ ਹੈ।

ਹੱਥ ਨਾਲ ਬਣੇ ਕਾਗਜ਼ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕਲਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 1000 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈ ਸੀ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇਹ ਕਲਾ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਤਵਾਂਗ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਰਿਵਾਜ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਬਣ ਗਈ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਤਵਾਂਗ ਵਿੱਚ ਹਰ ਘਰ ਵਿੱਚ ਉਤਪਾਦਨ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਹ ਕਾਗਜ਼ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰੋਜ਼ੀ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸਰੋਤ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਦਸਤੀ ਕਾਗਜ਼ ਉਦਯੋਗ ਪਿਛਲੇ 100 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ ਗਾਇਬ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਕੇਵੀਆਈਸੀ ਨੂੰ ਇਸ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਲਾ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। 

ਕੇਵੀਆਈਸੀ ਨੇ ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਨੂੰ ਤਵਾਂਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੋਨਪਾ ਹੱਥ ਨਾਲ ਬਣੀ ਕਾਗਜ਼ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਇਕਾਈ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਨਾ ਸਿਰਫ ਕਲਾ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਸਥਾਨਕ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਕਲਾ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ੇਵਰਾਨਾ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜੋੜਨਾ ਅਤੇ ਕਮਾਈ ਵੀ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਯੂਨਿਟ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ ਕੇਵੀਆਈਸੀ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਸ੍ਰੀ ਵਿਨੈ ਕੁਮਾਰ ਸਕਸੈਨਾ ਨੇ ਕੀਤਾ। ਪੇਪਰ ਯੂਨਿਟ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾ ਹੈ। 

ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਵਧੀਆ ਕਾਗਜ਼, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਬੋਲੀ ਵਿੱਚ ਮੋਨ ਸ਼ੁਗੂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਵਾਂਗ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੇ ਜੀਵੰਤ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਅਟੁੱਟ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।  ਕਾਗਜ਼ ਦੀ ਬਹੁਤ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕਾਗਜ਼ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਅਤੇ ਮੱਠਾਂ ਵਿੱਚ ਬਾਣੀ ਲਿਖਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੋਨਪਾ ਹੱਥ ਨਾਲ ਬਣਾਇਆ ਕਾਗਜ਼, ਸ਼ੂਗੂ ਸ਼ੈਂਗ ਨਾਮਕ ਸਥਾਨਕ ਰੁੱਖ ਦੇ ਸੱਕ ਤੋਂ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸਦੀ ਦੀਆਂ ਚਿਕਿਤਸਕ ਮਹਾਨਤਾਵਾਂ ਵੀ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਕੱਚੇ ਮਾਲ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਕੋਈ ਸਮੱਸਿਆ ਨਹੀਂ ਹੋਏਗੀ। 

ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਪੈਮਾਨਾ ਸੀ ਕਿ ਮੋਨਪਾਸ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਤਿੱਬਤ, ਭੂਟਾਨ, ਥਾਈਲੈਂਡ ਅਤੇ ਜਪਾਨ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵੇਚਦੇ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਕਾਗਜ਼ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਉਦਯੋਗ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸਥਾਨਕ ਉਦਯੋਗ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਘਟਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਦੇਸੀ ਹੱਥ ਨਾਲ ਬਣੇ ਕਾਗਜ਼ ਨੂੰ ਘਟੀਆ ਚੀਨੀ ਪੇਪਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿਚ ਲੈ ਲਿਆ। 

ਇਸ ਦਸਤੀ ਕਾਗਜ਼ ਉਦਯੋਗ ਦੀ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤੀ ਲਈ ਯਤਨ 1994 ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ ਕਿਉਂਕਿ ਤਵਾਂਗ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭੂਗੋਲਿਕ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਕਾਰਨ ਇਹ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਕੰਮ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੇਵੀਆਈਸੀ ਦੇ ਉੱਚ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸੰਕਲਪ ਨਾਲ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਕਾਈ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਕੇਵੀਆਈਸੀ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ 'ਤੇ, ਕੁਮਰੱਪਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਹੈਂਡਮੇਡ ਪੇਪਰ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ, (ਕੇਐੱਨਐੱਚਪੀਆਈ) ਜੈਪੁਰ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਟੀਮ ਨੂੰ ਯੂਨਿਟ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣ ਲਈ ਤਵਾਂਗ ਵਿਖੇ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਤਵਾਂਗ ਵਿਖੇ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਸਖਤ ਮਿਹਨਤ ਸਦਕਾ ਫਲ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕ  ਯੂਨਿਟ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ।

ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ, ਪੇਪਰ ਯੂਨਿਟ ਨੇ 9 ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜੋ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਮੋਨਪਾ ਦਸਤੀ ਕਾਗਜ਼ ਦੀਆਂ 500 ਤੋਂ 600 ਸ਼ੀਟਾਂ ਤਿਆਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਕਾਰੀਗਰ 400 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ਦਿਹਾੜੀ ਕਮਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਸਥਾਨਕ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀਆਂ 12 ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ 2 ਆਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਮੋਨਪਾ ਦਸਤੀ ਕਾਗਜ਼ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।  ਕੇਐਨਐਚਪੀਆਈ ਕੇਵੀਆਈਸੀ ਦੀ ਇਕਾਈ ਹੈ। 

ਕੇਵੀਆਈਸੀ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਚੁਣੌਤੀ ਭਰਿਆ ਕੰਮ, ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਅਤੇ ਮੌਸਮ ਦੀ ਹਾਲਤ ਕਾਰਨ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨੂੰ ਤਵਾਂਗ ਲਿਜਾਣਾ ਸੀ। ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਯੂਨਿਟ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਨਾਮਾਤਰ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਇੱਕ ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ।

ਕੇਵੀਆਈਸੀ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੋਨਪਾ ਦਸਤੀ ਕਾਗਜ਼ ਉਦਯੋਗ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਵਪਾਰਕ ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣਾ ਕੇਵੀਆਈਸੀ “ਇਸਦੀ ਖ਼ਾਸੀਅਤ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਇਸ ਹੱਥ ਨਾਲ ਬਣੇ ਕਾਗਜ਼ ਦੀ ਉੱਚ ਵਪਾਰਕ ਕੀਮਤ ਹੈ ਜੋ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਮੋਨਪਾ ਦਸਤੀ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਨਾਲ, ਇਸ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਨਿਰਯਾਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਦੁਆਰਾ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ਮੁੜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸਕਸੈਨਾ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਇਹ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਉਤਪਾਦ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਭਾਰੀ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ''ਲੋਕਲ ਟੂ ਗਲੋਬਲ'' ਦੇ ਮੰਤਰ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

"ਗੁਹਾਟੀ ਤੋਂ ਤਵਾਂਗ ਤੱਕ 15 ਘੰਟੇ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਤੋਂ ਥਕਾਵਟ ਇਸ ਕਾਗਜ਼ ਇਕਾਈ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਜੀਉਂਦਾ ਵੇਖਦਿਆਂ ਹੀ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ।" ਸਕਸੈਨਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇੱਕ ਮਾਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਯੂਨਿਟ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤਾ ਜਾਏਗਾ, ਜੋ ਇਸ ਸਥਾਨਕ ਕਲਾ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰੇਗੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੇਵੀਆਈਸੀ - ਕੇਐਨਐਚਪੀਆਈ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਸਖਤ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਇਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕੀਤੀ।

ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਬਣੇ ਕਾਗਜ਼ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਤਵਾਂਗ ਦੋ ਹੋਰ ਸਥਾਨਕ ਦਸਤਕਾਰੀਆਂ - ਹੱਥ ਨਾਲ ਬਣੇ ਮਿੱਟੀ ਦੀਆਂ ਬਰਤਨਾਂ ਅਤੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਬਣੇ ਫਰਨੀਚਰ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ - ਜੋ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਲੋਪ ਹੁੰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਕੇਵੀਆਈਸੀ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਸਥਾਨਕ ਕਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਲਈ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣਗੀਆਂ। ਸਕਸੈਨਾ ਨੇ ਕਿਹਾ, 'ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਬਰਤਨ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਦਸਤਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤੀ ਜਲਦੀ ਹੀ 'ਕੁਮਹਾਰ ਸਸ਼ਕਤੀਕਰਨ' ਯੋਜਨਾ ਤਹਿਤ ਪਹਿਲ ਦੇ ਅਧਾਰ' ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ।

ਮੋਨਪਾ ਦਸਤੀ ਕਾਗਜ਼ ਇਕਾਈ ਸਥਾਨਕ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਸਿਖਲਾਈ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰੇਗੀ। ਕੇਵੀਆਈਸੀ ਸਥਾਨਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਿਰਮਿਤ ਹੱਥ ਨਾਲ ਬਣੇ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ਲਈ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ ਸਹਾਇਤਾ ਅਤੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਪੜਤਾਲ ਕਰੇਗੀ। ਕੇਵੀਆਈਸੀ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਇਕਾਈਆਂ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਹੈ। ਸਕਸੈਨਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੇਵੀਆਈਸੀ ਤਾਵਾਂਗ ਵਿੱਚ ਨਵੀਨ ਪਲਾਸਟਿਕ-ਮਿਸ਼ਰਤ ਹੱਥ ਨਾਲ ਬਣੇ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੇਗੀ ਸਕਸੈਨਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੇਵੀਆਈਸੀ ਤਾਵਾਂਗ ਵਿੱਚ ਨਵੀਨਤਮ ਪਲਾਸਟਿਕ-ਮਿਸ਼ਰਤ ਹੱਥ ਨਾਲ ਬਣੇ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੇਗੀ ਜੋ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਕੂੜੇ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੋਵੇਗੀ।

*****

ਆਰ ਸੀ ਜੇ / ਆਰ ਐਨ ਐਮ / ਆਈ ਏ