ભારત સરકારના વિવિધ મંત્રાલયો અને વિભાગો દ્વારા વિધવાઓ, એકલ માતાઓ અને મુશ્કેલ સંજોગોમાં રહેલી મહિલાઓ સહિત મહિલાઓની આર્થિક અને સામાજિક સશક્તિકરણ માટે અનેક યોજનાઓ અમલમાં મૂકવામાં આવી રહી છે.

આ સંદર્ભમાં ભારત સરકારની મુખ્ય યોજનાઓ અને કાર્યક્રમો નીચે મુજબ છે:

(i) મહિલા અને બાળ વિકાસ મંત્રાલય: 15મા નાણા પંચના સમયગાળા દરમિયાન (નાણાકીય વર્ષ 2022-23 થી અમલી), દેશમાં મહિલાઓ અને બાળકોના કલ્યાણ માટે કેન્દ્રીય પુરસ્કૃત યોજનાઓ ત્રણ વિભાગો (verticals) હેઠળ અમલમાં મૂકવામાં આવી રહી છે:

• (a) મિશન શક્તિ: તેનો ઉદ્દેશ્ય મહિલાઓની સુરક્ષા અને સશક્તિકરણને મજબૂત કરવાનો છે. તેમાં બે પેટા-યોજનાઓ છે:
  • ‘સંબલ’ (Sambal): મહિલાઓની સુરક્ષા અને સલામતી માટે. મુખ્ય ઘટકો: વન સ્ટોપ સેન્ટર (OSCs) (જિલ્લા સ્તરે એક જ છત નીચે આશ્રય, તબીબી, પોલીસ અને કાનૂની મદદ) અને મહિલા હેલ્પલાઇન (WHL) 181 (24 કલાક ટોલ-ફ્રી સેવા).
  • ‘સમર્થ્ય’ (Samarthya): મહિલા સશક્તિકરણ માટે. મુખ્ય ઘટકો:
    • પ્રધાનમંત્રી માતૃ વંદના યોજના (PMMVY): પ્રથમ બાળક માટે ₹5,000 અને બીજા સંતાન તરીકે દીકરી હોય તો ₹6,000 ની સીધી સહાય (DBT).
    • શક્તિ સદન: મુશ્કેલ સંજોગોમાં રહેલી અને તસ્કરીનો ભોગ બનેલી મહિલાઓ માટે સંકલિત રાહત અને પુનર્વસન ગૃહ.
    • કૃષ્ણા કુટીર: ઉત્તર પ્રદેશના વૃંદાવનમાં વિધવાઓ માટે 1,000 રહેવાસીઓની ક્ષમતા ધરાવતું સુરક્ષિત આવાસ.
    • સખી નિવાસ: શહેરી અને ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં કામકાજી મહિલાઓ માટે સુરક્ષિત હોસ્ટેલ સુવિધા.
    • પાલના (Palna): બાળકો માટે ડે-કેર  (ઘોડિયાઘર) સુવિધા.
    • સંકલ્પ (SANKALP): મહિલાઓ માટેની યોજનાઓની માહિતી પહોંચાડવા માટેનું કેન્દ્ર (HEW).
• (b) મિશન પોષણ 2.0: આંગણવાડી સેવાઓ અને પોષણ અભિયાનને ત્રણ મુખ્ય વિભાગોમાં પુનઃસંગઠિત કરવામાં આવ્યું છે: (i) બાળકો (6 વર્ષથી નીચે), સગર્ભા સ્ત્રીઓ, ધાત્રી માતાઓ અને કિશોરીઓ (14-18 વર્ષ) માટે પોષણયુક્ત સ્વાસ્થ્ય, (ii) પ્રારંભિક બાળપણની સંભાળ અને શિક્ષણ (3-6 વર્ષ) અને (iii) આધુનિક ‘સક્ષમ આંગણવાડી’ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર.

(ii) ગૃહ મંત્રાલય: નિર્ભયા ફંડ હેઠળ 'એન્ટી હ્યુમન ટ્રાફિકિંગ યુનિટ્સ (AHTUs)' ની સ્થાપના કરવામાં આવી છે. દેશભરમાં 827 AHTUs કાર્યરત છે. પોલીસ સ્ટેશનોને મહિલા મૈત્રીપૂર્ણ બનાવવા માટે 14,658 મહિલા હેલ્પ ડેસ્ક (WHDs) સ્થાપિત કરવામાં આવ્યા છે. ઇમરજન્સી પ્રતિસાદ માટે ERSS-112 સુવિધા ઉપલબ્ધ છે.

(iii) આયુષ્માન ભારત: સરકાર 55 કરોડ નાગરિકોને 1200 થી વધુ પેકેજો દ્વારા મફત સારવાર આપે છે, જેમાંથી 141 પેકેજો ખાસ મહિલાઓ માટે છે. આમાં કેન્સર (સ્તન, સર્વાઇકલ અને ઓરલ) સહિત સાત પ્રકારના સ્ક્રીનિંગનો સમાવેશ થાય છે. દેશમાં 1.5 લાખથી વધુ આયુષ્માન આરોગ્ય મંદિર કાર્યરત છે.

(iv) પાન (PAN) કાર્ડ અને પાસપોર્ટ નિયમો: સિંગલ મધર (એકલ માતા) ના કિસ્સામાં, હવે પાન કાર્ડ પર ફક્ત માતાનું નામ રાખવાનો વિકલ્પ આપવામાં આવ્યો છે. તેવી જ રીતે, પાસપોર્ટ નિયમોમાં પણ સુધારો કરવામાં આવ્યો છે, જેમાં હવે માતા અથવા પિતામાંથી કોઈ એકનું નામ આપી શકાય છે અને લગ્ન કે છૂટાછેડાના પ્રમાણપત્રની જરૂરિયાત દૂર કરવામાં આવી છે.

(v) પ્રધાનમંત્રી ઉજ્જવલા યોજના (PMUY): ગરીબ પરિવારોની મહિલાઓને મફત LPG કનેક્શન આપવામાં આવે છે, જેથી તેમને રાંધણ ગેસના ધુમાડાથી થતા સ્વાસ્થ્ય જોખમોથી બચાવી શકાય.

(vi) MSME ક્ષેત્ર: મહિલા ઉદ્યોગસાહસિકો માટે અનેક પહેલ કરવામાં આવી છે:

• જાહેર ખરીદી નીતિ હેઠળ 3% ખરીદી મહિલા માલિકીના MSME પાસેથી કરવી ફરજિયાત છે.
• પીએમ વિશ્વકર્મા યોજના અને મહિલા કોઈર યોજના દ્વારા કૌશલ્ય વિકાસ.
• ક્રેડિટ ગેરંટી યોજના હેઠળ મહિલાઓ માટે 90% સુધીનું ગેરંટી કવરેજ.
• ‘યશસ્વિની’ જાગૃતિ અભિયાન દ્વારા મહિલા ઉદ્યોગસાહસિકોને માર્ગદર્શન.

(vii) રોજગાર અને ધિરાણ: મુદ્રા યોજના, સ્ટેન્ડ-અપ ઈન્ડિયા, સ્ટાર્ટ-અપ ઈન્ડિયા, પીએમ સ્વાનિધિ અને મનરેગા (MGNREGS) જેવી યોજનાઓ રોજગાર અને ક્રેડિટ સુવિધા પૂરી પાડે છે, જેમાં બહુમતી લાભાર્થીઓ મહિલાઓ છે.

આ માહિતી મહિલા અને બાળ વિકાસ રાજ્ય મંત્રી શ્રીમતી સાવિત્રી ઠાકુર દ્વારા આજે રાજ્યસભામાં એક પ્રશ્નના લેખિત જવાબમાં આપવામાં આવી હતી.

SM/DK/GP/JD

(रिलीज़ आईडी: 2205637) आगंतुक पटल : 16