પ્રધાનમંત્રી ઉજ્જવલા યોજના (PMUY) મે 2016માં દેશભરના ગરીબ પરિવારોની પુખ્ત વયની મહિલાઓને ડિપોઝિટ-મુક્ત LPG કનેક્શન પ્રદાન કરવા માટે શરૂ કરવામાં આવી હતી. 01.11.2025ની સ્થિતિએ, દેશભરમાં લગભગ 10.33 કરોડ PMUY કનેક્શન્સ હતા. સરકારે પડતર અરજીઓના નિકાલ અને દેશમાં LPG સુલભતાની સંતૃપ્તિ હાંસલ કરવા માટે નાણાકીય વર્ષ (FY) 2025-26 દરમિયાન PMUY હેઠળ 25 લાખ વધારાના LPG કનેક્શન્સ જાહેર કરવાની મંજૂરી આપી છે. સુલભતાને વધુ સુધારવા માટે, પાત્રતાના માપદંડને સરળ બનાવવામાં આવ્યા છે: “વંચિતતાની ઘોષણા (Deprivation Declaration) રજૂ કરવાના આધારે ગરીબ પરિવારોની  પુખ્ત વયની મહિલાઓ.”

LPG ને PMUY ગ્રાહકો માટે વધુ સસ્તું બનાવવા અને તેમના દ્વારા LPG ના સતત ઉપયોગની ખાતરી કરવા માટે, સરકારે મે 2022 માં PMUY ગ્રાહકોને ₹ 200/- પ્રતિ 14.2 કિગ્રા સિલિન્ડર (અને 5 કિગ્રા કનેક્શન્સ માટે પ્રમાણસર પ્રો-રેટેડ) ની લક્ષિત સબસિડી શરૂ કરી, જેને ત્યારબાદ વધારીને ₹ 300/- પ્રતિ 14.2 કિગ્રા સિલિન્ડર (અને 5 કિગ્રા કનેક્શન્સ માટે પ્રમાણસર પ્રો-રેટેડ) કરવામાં આવી. નાણાકીય વર્ષ 2025-26 માટે, સરકાર પ્રતિ વર્ષ 14.2 કિગ્રા સિલિન્ડરના 9 રિફિલ્સ (ફરીથી ભરાવવા) સુધી ₹ 300/- પ્રતિ સિલિન્ડરની લક્ષિત સબસિડી પ્રદાન કરી રહી છે (5 કિગ્રા કનેક્શન્સ માટે પ્રમાણસર પ્રો-રેટેડ). સરકાર PPAC/OMC દ્વારા રિપોર્ટ્સ/MIS/વપરાશ પ્રોફાઇલ દ્વારા LPG વપરાશ પર દેખરેખ રાખે છે.

વિવિધ સ્વતંત્ર અભ્યાસો અને અહેવાલો દર્શાવે છે કે PMUY યોજનાએ ગ્રામીણ પરિવારો, ખાસ કરીને ગ્રામીણ અને દૂરના વિસ્તારોમાં મહિલાઓ અને પરિવારોના જીવન પર નોંધપાત્ર સકારાત્મક અસર કરી છે. કેટલાક મુખ્ય લાભો નીચે મુજબ સંક્ષિપ્તમાં સમજાવેલા છે:

(i) PMUY એ લાકડા, છાણ અને પાકના અવશેષો જેવા ઘન ઇંધણને બાળીને રસોઈ કરવાની પરંપરાગત પદ્ધતિઓમાંથી પરિવર્તન લાવી સ્વચ્છ ઇંધણના ઉપયોગ તરફ દોરી છે. સ્વચ્છ ઇંધણનો ઉપયોગ ઘરની અંદરના વાયુ પ્રદૂષણને ઘટાડે છે, જેનાથી શ્વસન સ્વાસ્થ્યમાં સુધારો થાય છે, ખાસ કરીને મહિલાઓ અને બાળકોમાં જેઓ પરંપરાગત રીતે ઘરના ધુમાડાના સંપર્કમાં વધુ હોય છે.

(ii) ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં પરિવારો, ખાસ કરીને દૂરના સ્થળોએ, પરંપરાગત રસોઈ ઇંધણ એકત્રિત કરવામાં તેમના સમય અને શક્તિનો નોંધપાત્ર ભાગ ખર્ચે છે. LPG એ ગરીબ પરિવારોની મહિલાઓ દ્વારા રસોઈમાં વિતાવતા શ્રમ અને સમયને ઘટાડ્યો છે. આ રીતે ઉપલબ્ધ વધારાના સમયનો ઉપયોગ તેમના દ્વારા વધેલી આર્થિક ઉત્પાદકતા માટે બહુવિધ ક્ષેત્રોમાં થઈ શકે છે.

(iii) જૈવભાર (બાયોમાસ) અને પરંપરાગત ઇંધણમાંથી LPGમાં સંક્રમણ રસોઈના હેતુઓ માટે લાકડા અને અન્ય જૈવભાર પરની નિર્ભરતા ઘટાડે છે, જેનાથી વનનાબૂદી અને પર્યાવરણીય અધોગતિમાં ઘટાડો થાય છે. આ માત્ર પરિવારોને જ નહીં, પરંતુ વ્યાપક પર્યાવરણીય સંરક્ષણ પ્રયાસોમાં પણ યોગદાન આપે છે.

(iv) સુધારેલી રસોઈ સુવિધાઓ સાથે, પોષણ પર સંભવિત સકારાત્મક અસર થાય છે. પરિવારોને વિવિધ પૌષ્ટિક ભોજન બનાવવાનું સરળ લાગી શકે છે, જે એકંદર સારા સ્વાસ્થ્યમાં યોગદાન આપે છે.

આ માહિતી પેટ્રોલિયમ અને કુદરતી ગેસ મંત્રાલયના રાજ્ય મંત્રી શ્રી સુરેશ ગોપી દ્વારા આજે લોકસભામાં લેખિત જવાબમાં આપવામાં આવી હતી.

SM/DK/GP/JD