હાઇલાઇટ્સ

ભારતીય બંદરો અધિનિયમ, 2025, ભારતીય બંદરો અધિનિયમ, 19ની જૂની જોગવાઈઓને આધુનિક અને સમકાલીન નિયમો સાથે બદલે છે.

આ કાયદો કેન્દ્ર અને દરિયાકાંઠાના રાજ્યો વચ્ચે સંકલન માટે મેરીટાઇમ સ્ટેટ ડેવલપમેન્ટ કાઉન્સિલ (MSDC) ને એક વૈધાનિક સલાહકાર સંસ્થા તરીકે સ્થાપિત કરે છે.

આ કાયદો ભારતીય બંદરો માટે વૈશ્વિક લીલા ધોરણો અને આપત્તિ તૈયારીને ફરજિયાત બનાવે છે.

તે બંદર પ્રક્રિયાઓને સરળ બનાવે છે અને વ્યવસાય કરવાની સરળતા (EODB) વધારવા માટે કામગીરીને ડિજિટાઇઝ કરે છે.

બંદરો લાંબા સમયથી ભારતના આર્થિક ગતિના શાંત એન્જિન તરીકે સેવા આપી રહ્યા છે. જેમ જેમ ભારત પ્રગતિ કરી રહ્યું છે, તેમ તેમ તેના દરિયાઈ માળખાની વ્યૂહાત્મક સુસંગતતા પહેલા કરતાં વધુ વધી છે. લોજિસ્ટિક્સ ઉપરાંત, બંદરો ઔદ્યોગિક કોરિડોર, રોજગાર સર્જન અને શહેરી નવીકરણ માટે પણ ઉત્પ્રેરક છે.

ઓગસ્ટ 2025માં સંસદ દ્વારા પસાર કરાયેલ ભારતીય બંદરો અધિનિયમ, 2025, ભારતના દરિયાઈ શાસનમાં એક પરિવર્તનશીલ સીમાચિહ્નરૂપ છે - તે 1908ના સદી જૂના ભારતીય બંદરો અધિનિયમને આધુનિક અર્થતંત્રની માંગને અનુરૂપ એક સ્વપ્નદ્રષ્ટા, સંકલિત માળખા સાથે બદલે છે. આ કાયદો બંદરોને માત્ર પરિવહન બિંદુઓ તરીકે જ નહીં પરંતુ વૃદ્ધિ, રોજગાર અને વ્યૂહાત્મક જોડાણના એન્જિન તરીકે - બંદર કાયદાઓને એકીકૃત કરીને અને રાજ્યોને સશક્ત બનાવીને સ્થાપિત કરવાના સરકારના વિઝનને પ્રતિબિંબિત કરે છે.

વેપારને સરળ બનાવીને, ઔદ્યોગિક વિકાસને પ્રોત્સાહન આપીને અને પ્રાદેશિક જોડાણને સક્ષમ બનાવીને બંદરો ભારતના વિકાસમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. તેઓ આયાત અને નિકાસ માટે વ્યૂહાત્મક પ્રવેશદ્વાર તરીકે સેવા આપે છે અને રાષ્ટ્રીય લોજિસ્ટિક્સ અને સપ્લાય ચેઇનમાં નોંધપાત્ર યોગદાન આપે છે. દેશના બંદરો જથ્થાની દ્રષ્ટિએ નિકાસ-આયાત કાર્ગોના આશરે 95% અને મૂલ્યની દ્રષ્ટિએ 70% કાર્ગોનું સંચાલન કરે છે. ભારતના દરિયાકાંઠાના પટ્ટામાં 12 મુખ્ય બંદરો અને 200 થી વધુ બિન-મુખ્ય (નાના) બંદરો છે. મુખ્ય બંદરો શિપિંગ મંત્રાલયના વહીવટી અધિકારક્ષેત્ર હેઠળ કાર્ય કરે છે, જ્યારે બિન-મુખ્ય બંદરો સંબંધિત રાજ્યના અધિકારક્ષેત્ર હેઠળ આવે છે.

ભારતીય બંદરો અધિનિયમ, 2025ની મુખ્ય લાક્ષણિકતાઓ

પોર્ટ ઓફિસર્સ

આ કાયદો સરકાર દ્વારા નિયુક્ત કરાયેલા સંરક્ષકને બંદર અધિકારી તરીકે સ્થાપિત કરે છે, જેની પાસે અન્ય અધિકારીઓ પર સત્તા હોય છે. સંરક્ષક પાસે બંદરની મર્યાદામાં જહાજોની અવરજવર અને ફી વસૂલવા સંબંધિત સત્તાઓ છે, અને રોગ નિયંત્રણ, નુકસાન મૂલ્યાંકન અને દંડના નિર્ણય માટે નવી જવાબદારીઓ પણ ઉમેરે છે.

વૈધાનિક સંસ્થાઓ

રાજ્ય મેરીટાઇમ બોર્ડ: આ કાયદો દરિયાકાંઠાના રાજ્યો દ્વારા સ્થાપિત રાજ્ય મેરીટાઇમ બોર્ડને ઔપચારિક રીતે માન્યતા આપે છે અને તેમને બિન-મુખ્ય બંદરોનું સંચાલન કરવાની સત્તા આપે છે. આ બોર્ડ બંદર આયોજન, માળખાગત વિકાસ, લાઇસન્સિંગ, ફી નિયમન અને સલામતી, સુરક્ષા અને પર્યાવરણીય પાલનના અમલીકરણનું નિરીક્ષણ કરશે.

મેરીટાઇમ રાજ્ય વિકાસ પરિષદો: આ કાયદો મેરીટાઇમ રાજ્ય વિકાસ પરિષદોને વૈધાનિક દરજ્જો આપે છે. કાઉન્સિલ બંદરોમાં ડેટા સંગ્રહ, પ્રસાર અને પારદર્શિતાનું માર્ગદર્શન આપશે, અને કેન્દ્ર સરકારને રાષ્ટ્રીય આયોજન, કાયદાકીય સુધારા, બંદર કાર્યક્ષમતા અને કનેક્ટિવિટી પર સલાહ આપશે.

વિવાદ નિરાકરણ પદ્ધતિ

રાજ્ય સરકારોએ બિન-મુખ્ય બંદરો, કન્સેશનિયર્સ, વપરાશકર્તાઓ અને સેવા પ્રદાતાઓ વચ્ચેના વિવાદોને ઉકેલવા માટે વિવાદ નિવારણ સમિતિઓ (DRCs)ની સ્થાપના કરવી જોઈએ. અપીલો સિવિલ કોર્ટમાં નહીં, પરંતુ હાઇ કોર્ટમાં જાય છે. બોર્ડ મધ્યસ્થી અથવા અન્ય વૈકલ્પિક વિવાદ નિરાકરણ પદ્ધતિઓને પણ મંજૂરી આપી શકે છે. આનાથી વિવાદોના ઝડપી નિરાકરણમાં મદદ મળશે.

ટેરિફ નિયમન

મુખ્ય બંદરો પર ટેરિફ મેજર પોર્ટ ઓથોરિટીના બોર્ડ દ્વારા અથવા, જો બંદર રજિસ્ટર્ડ કંપની તરીકે કાર્યરત હોય, તો બોર્ડ ઓફ ડિરેક્ટર્સ દ્વારા નક્કી કરવામાં આવશે. બિન-મુખ્ય બંદરો માટે, ટેરિફ નિર્ધારણ સત્તા રાજ્ય મેરીટાઇમ બોર્ડ અથવા તેના નિયુક્ત કન્સેશનિયર પાસે રહે છે. વધુમાં, ભારતીય બંદરો અધિનિયમ 2025 મુજબ પારદર્શિતા માટે ટેરિફ અને શુલ્ક ઇલેક્ટ્રોનિક રીતે પ્રકાશિત કરવા જરૂરી છે.

સલામતી અને ટકાઉપણું

આ કાયદો સલામતી ઉલ્લંઘનો માટે દંડની જોગવાઈ કરે છે, જેમ કે બોયને નુકસાન પહોંચાડવું અથવા જહાજો પર જ્વલનશીલ પદાર્થોનો અયોગ્ય ઉપયોગ. તે વૈશ્વિક સંમેલનો (MARPOL, બેલાસ્ટ વોટર મેનેજમેન્ટ) સાથે સંરેખિત થઈને અને પ્રદૂષણ નિયંત્રણ અને આપત્તિ તૈયારી માટે નવા આદેશો રજૂ કરીને પર્યાવરણીય સંરક્ષણને મજબૂત બનાવે છે. કેન્દ્ર સરકાર કચરા વ્યવસ્થાપન અને કટોકટી પ્રતિભાવ યોજનાઓનું પાલન સુનિશ્ચિત કરવા માટે ઓડિટ કરશે.

એકીકરણ અને વિકાસ

ભારતભરના બંદરોને લગતા કાયદાઓને એકીકૃત અને અપડેટ કરે છે.

દેશભરના બંદરોના સંકલિત અને વ્યૂહાત્મક વિકાસને પ્રોત્સાહન આપે છે.

દરિયાઈ ક્ષેત્રમાં વ્યવસાય કરવાની સરળતા વધારે છે.

ભારતના વ્યાપક દરિયાકાંઠાનો શ્રેષ્ઠ ઉપયોગ સુનિશ્ચિત કરે છે.

સંસ્થાકીય મજબૂતીકરણ

બિન-મુખ્ય બંદરોના અસરકારક સંચાલન માટે રાજ્ય મેરીટાઇમ બોર્ડની સ્થાપના અને સશક્તીકરણ કરે છે.

રાજ્યોમાં માળખાગત વિકાસ અને સંકલનને માર્ગદર્શન આપવા માટે મેરીટાઇમ રાજ્ય વિકાસ પરિષદની સ્થાપના કરે છે.

સલામતી, ટકાઉપણું અને પાલન

મેનેજમેન્ટ માટે એક માળખું પૂરું પાડે છે:

• પ્રદૂષણ નિયંત્રણ
• આપત્તિ પ્રતિભાવ અને કટોકટી તૈયારી
• બંદર સલામતી અને સુરક્ષા
• નેવિગેશન સિસ્ટમ્સ અને બંદર-સંબંધિત ડેટા

ખાતરી કરે છે કે ભારત સંબંધિત આંતરરાષ્ટ્રીય દરિયાઈ કરારો હેઠળ તેની પ્રતિબદ્ધતાઓને પૂર્ણ કરે છે.

પર્યાવરણ સંરક્ષણ

બંદર ઇકોસિસ્ટમ અને માળખાગત સુવિધાઓના રક્ષણ અને જાળવણી માટે પગલાં રજૂ કરે છે.

વિવાદ નિવારણ

બંદર-સંબંધિત વિવાદોને કાર્યક્ષમ અને પારદર્શક રીતે ઉકેલવા માટે ન્યાયિક પદ્ધતિ બનાવે છે.