ભારતની AI વ્યૂહરચના માનનીય પ્રધાનમંત્રીના ટેકનોલોજીના ઉપયોગને લોકશાહી બનાવવાના વિઝન પર આધારિત છે. તેનો ઉદ્દેશ્ય ભારત કેન્દ્રિત પડકારોનો સામનો કરવાનો, તમામ ભારતીયો માટે આર્થિક અને રોજગારની તકો ઊભી કરવાનો છે.

હાલમાં ભારતમાં AI ઇકોસિસ્ટમ

● ઝડપથી વિકસતું ભારતનું ટેક ક્ષેત્ર, આ વર્ષે વાર્ષિક આવક $280 બિલિયનને વટાવી જવાનો અંદાજ છે.

● આ ક્ષેત્રમાં 6 મિલિયનથી વધુ લોકો રોજગારી મેળવે છે.

● 1,800+ ગ્લોબલ કેપેબિલિટી સેન્ટર્સ, જેમાં 500+ AI પર કેન્દ્રિત છે.

ભારતમાં ~1.8 લાખ સ્ટાર્ટઅપ્સ; ગયા વર્ષે ભારતમાં 89% નવા સ્ટાર્ટઅપ્સ AI સંચાલિત હતા

● સ્ટેનફોર્ડ એઆઈ રેન્કિંગ જેવા વૈશ્વિક રેન્કિંગ, જે ભારતને એઆઈ કૌશલ્યો, ક્ષમતાઓ અને એઆઈનો ઉપયોગ કરવાની નીતિઓમાં ટોચના દેશોમાં સ્થાન આપે છે.

● ભારત, GitHub AI પ્રોજેક્ટ્સમાં બીજા ક્રમનું સૌથી મોટું યોગદાન આપનાર, તેના જીવંત વિકાસકર્તા સમુદાયનો પુરાવો છે.

આ મજબૂત પાયા પર નિર્માણ કરીને, 2024 માં IndiaAI મિશન શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું જેથી બધા માટે એઆઈ સુલભ બને. તે ભારતના વિકાસ લક્ષ્યો સાથે સંરેખિત એક મજબૂત અને સમાવિષ્ટ એઆઈ ઇકોસિસ્ટમ સ્થાપિત કરે છે.

IndiaAI મિશનના મુખ્ય સ્તંભોમાંનો એક છે.

AIKosh – IndiaAI ડેટાસેટ્સ પ્લેટફોર્મ

AIKosh એ એક એકીકૃત ડેટા પ્લેટફોર્મ છે જે સરકારી અને બિન-સરકારી સ્ત્રોતોમાંથી ડેટાસેટ્સને એકીકૃત કરે છે:

● ડેટા ગોપનીયતા માટે સુરક્ષા સાથે, આરોગ્ય, કૃષિ અને શિક્ષણ જેવા ક્ષેત્રોમાં ક્યુરેટેડ ડેટાસેટ્સ ઓફર કરે છે.

● ડેટાસેટ્સ સરકારી વિભાગો, શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ, ભારતીય સ્ટાર્ટઅપ્સ વગેરે પાસેથી મેળવવામાં આવે છે જે સ્થાનિક સુસંગતતા સુનિશ્ચિત કરે છે.

● ઉપલબ્ધ સંસાધનો વિકાસકર્તાઓ માટે બિલ્ડીંગ બ્લોક્સ તરીકે કામ કરે છે, જે તેમને મોડ્યુલો ફરીથી બનાવવાને બદલે મુખ્ય AI કાર્યક્ષમતા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની મંજૂરી આપે છે.

● પ્લેટફોર્મ પર ભારત-વિશિષ્ટ 1200+ ડેટાસેટ્સ અને 217 AI મોડેલ્સ ઉપલબ્ધ છે.

● ડેટાસેટ્સના ઉદાહરણો - કિસાન કોલ સેન્ટરોમાંથી ખેડૂત ક્વેરી ડેટા, રાજ્યોમાંથી ભૂસ્તરશાસ્ત્રીય ડેટા, ક્લિનિકલ, ઇમેજિંગ અને પેથોલોજી ડેટા મગજના જખમના AI-આધારિત નિદાનને સમર્થન આપવા માટે.

● પ્લેટફોર્મ પર નાના AI મોડેલો પણ ઉપલબ્ધ છે; માટે દા.ત. બંગાળી, ગુજરાતી, કન્નડ, મલયાલમ જેવી ભારતીય ભાષાઓમાં ટેક્સ્ટ-ટુ-સ્પીચ (TTS) મોડેલો

● એક સેન્ડબોક્સ મિકેનિઝમ પૂરું પાડે છે જે ભારતીય સ્ટાર્ટ-અપ્સ/શિક્ષણ સંસ્થાઓને નિયંત્રિત વાતાવરણમાં તેમના સાધનોનું પરીક્ષણ કરવાની મંજૂરી આપે છે.

● પ્લેટફોર્મે 265,000થી વધુ મુલાકાતો, 6,000 નોંધાયેલા વપરાશકર્તાઓ અને 13,000+ સંસાધન ડાઉનલોડ્સ આકર્ષ્યા છે.

ભારત ડેટા એક્સચેન્જ (ભારત ડેટા પ્લેટફોર્મ) પ્લેટફોર્મ એ ઓપન ગવર્નમેન્ટ ડેટા (OGD) નું વિસ્તરણ છે.

AIKosh પ્લેટફોર્મ માટે ડેટા રિપોઝીટરી તરીકે સેવા આપો

● માનવ વાંચનીય અને મશીન વાંચનીય બંને સ્વરૂપોમાં સરકારની માલિકીના શેર કરી શકાય તેવા ડેટા અને માહિતીની ઍક્સેસને સરળ બનાવવી.

ડિજિટલ ઇન્ડિયા ભાષિની

ભાષિની રાષ્ટ્રીય ભાષા અનુવાદ મિશન (NLTM) નો ભાગ છે જે AI-સંચાલિત ભાષા ઉકેલો બનાવવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે.

ભાષાદાન પર નાગરિકો 22 ભારતીય ભાષાઓમાં અવાજ, ટેક્સ્ટ અને અનુવાદોનું યોગદાન આપે છે. પ્લેટફોર્મ

● 70+થી વધુ સંશોધન સંસ્થાઓ અને ક્ષેત્રીય નિષ્ણાતોના સહયોગથી, વિવિધ તકનીકો માટે મોટી માત્રામાં એનોટેટેડ ડેટાસેટ્સ ક્યુરેટ કરવામાં આવે છે.

● આમાં વાણી ઓળખ, મશીન અનુવાદ અને અન્ય ભાષા તકનીકોનો સમાવેશ થાય છે

● ડોમેન-વિશિષ્ટ ડેટાસેટ્સનો સહ-વિકાસ કરવા અને ઇન્ડિક AIમાં ક્રોસ-સેક્ટર સહયોગને સક્ષમ કરવા માટે મંત્રાલયો, રાજ્ય સરકારો, શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ અને ઉદ્યોગ ભાગીદારો સાથે સમજૂતી કરાર.

ભારતની સાચી ભાષા વિવિધતાને પ્રતિબિંબિત કરવા અને પૂર્વગ્રહ ટાળવા માટે વિવિધ પ્રદેશો, સમુદાયો અને પૃષ્ઠભૂમિના લોકો પાસેથી ડેટા એકત્રિત કરવામાં આવે છે. તેમાં વાસ્તવિક જીવનની બોલીઓ અને બોલાતી વિવિધતાઓનો સમાવેશ થાય છે, જે ભારતના ભાષાકીય લેન્ડસ્કેપની સમૃદ્ધિને કબજે કરે છે.

આંતરશાખાકીય સાયબર-ભૌતિક પ્રણાલીઓ પર રાષ્ટ્રીય મિશન (NM-ICPS)

● AI, ML, IoT, રોબોટિક્સ, સાયબર સુરક્ષા અને ક્વોન્ટમ ટેક જેવા ક્ષેત્રો માટે ટોચની શૈક્ષણિક સંસ્થાઓમાં 25 ટેકનોલોજી ઇનોવેશન હબ (TIHs) સ્થાપિત.

● IIIT હૈદરાબાદ TIH : 105+ ભારત-વિશિષ્ટ ડેટાસેટ્સ (ક્લિનિકલ, ગતિશીલતા, સ્વાયત્ત ડ્રાઇવિંગ) વિકસાવ્યા; 2000+ પેથોલોજી છબીઓનું ડિજિટાઇઝેશન કર્યું, અને 30+ દેશોમાં ડાઉનલોડ કરાયેલ ઇન્ડિયા ડ્રાઇવિંગ ડેટાસેટ (IDD) વિકસાવ્યા.

● ભારતજેન કન્સોર્ટિયમ (IIT બોમ્બે, IIT મદ્રાસ, IIT કાનપુર, વગેરે): વિશાળ ભારત-કેન્દ્રિત ભંડોળનું નિર્માણ કર્યું - ટ્રિલિયન ટોકન્સ, 1000 બહુભાષી ભાષણ કલાકો અને લાખો સ્થાનિક દસ્તાવેજો.

○ ઉદ્દેશ્ય વિવિધ ડેટાસેટ્સનો સ્ત્રોત બનાવવાનો અને ભારત-વિશિષ્ટ AI મોડેલ્સ વિકસાવવાનો છે.

● આઈઆઈએસસી બેંગલુરુ ખાતે ARTPARK :

○ વિકસિત વાણી ડેટાસેટ (54 ભાષાઓ, 80 જિલ્લાઓમાં 16,000 કલાકનો ઑડિયો)

જાહેર આરોગ્ય માટે વિકસિત (મેડિકલ-ઇમેજિંગ અને માહિતી ડેટાસેટ્સ) MIDAS મેડિકલ ઇમેજિંગ ડેટાસેટ્સ

ભારતીય તબીબી સંશોધન પરિષદ (ICMR)

● ઉચ્ચ-ગુણવત્તાવાળા ક્લિનિકલ ડેટાસેટ્સની કેન્દ્રિય, સુરક્ષિત ઍક્સેસ માટે આરોગ્ય સંશોધન ડેટા રિપોઝીટરી.

● વૈશ્વિક ધોરણો (WHO, ISO, HL7) અને રાષ્ટ્રીય આરોગ્ય પ્રોટોકોલ (NDHM/ABDM)નું પાલન કરે.

● રાષ્ટ્રીય NCD મોનિટરિંગ સર્વે, ICMR-INDIAB અભ્યાસ (2008–2020)ના ડેટાસેટ્સનો સમાવેશ થાય છે - 113,043 સહભાગીઓ

● ટીબી સારવારના પરીક્ષણો, ડાયાબિટીસ રજિસ્ટ્રી, એન્ટિમાઇક્રોબાયલ રેઝિસ્ટન્સ નેટવર્ક, અને IN-CXR છાતીના રેડિયોગ્રાફ્સનો પણ સમાવેશ થાય છે.

ઈમ્પ્રિન્ટ + ઉચ્ચતર આવિષ્કાર યોજના (UAY): AI અભ્યાસક્રમ, સંયુક્ત સંશોધન અને વિકાસ અને ઉદ્યોગ-શૈક્ષણિક ભાગીદારી માટે ₹1,000 કરોડ ફાળવવામાં આવ્યા.

અનુસંધાન નેશનલ રિસર્ચ ફાઉન્ડેશન (ANRF) - "AI-for-Science" પહેલ મશીન લર્નિંગ મોડેલનો ઉપયોગ કરીને ભૌતિકશાસ્ત્ર, રસાયણશાસ્ત્ર અને જીવવિજ્ઞાનમાં વૈજ્ઞાનિક શોધને વેગ આપે છે.

"ઇન્ડિયા એઆઈ ઓપન સ્ટેક" પહેલ ભારતીય સંશોધકો માટે તૈયાર કરાયેલ વિજ્ઞાન અને એન્જિનિયરિંગ મોડેલો સાથે પાયાનું એઆઈ આર્કિટેક્ચર પ્રદાન કરે છે.

આ પ્રયાસોનું પરિણામ ઉચ્ચ-ગુણવત્તાવાળા, નિષ્પક્ષ અને સ્થાનિક ડેટાસેટ્સનો વિકાસ છે જેનો ઉપયોગ વિવિધ AI એપ્લિકેશનો માટે થઈ શકે છે, જે ભારતના વિકાસ અને વિકાસમાં ફાળો આપે છે.

ઇલેક્ટ્રોનિક્સ અને આઇટી મંત્રી શ્રી અશ્વિની વૈષ્ણવે રાજ્યસભામાં રજૂ કરી હતી.

SM/NP/GP/JD

(Release ID: 2154420)