પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીની અધ્યક્ષતામાં કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળે 175 એન્જિનિયરિંગ સંસ્થાઓ અને 100 પોલિટેકનિક ધરાવતી 275 ટેકનિકલ સંસ્થાઓમાં 'મલ્ટિડિસિપ્લિનરી શિક્ષણ અને સંશોધન સુધારણા ઇન ટેકનિકલ શિક્ષણ' (MERITE) યોજનાના અમલીકરણના પ્રસ્તાવને મંજૂરી આપી છે. આ યોજનાનો ઉદ્દેશ્ય રાષ્ટ્રીય શૈક્ષણિક નીતિ-2020 (NEP-2020) સાથે સંરેખિત હસ્તક્ષેપો લાગુ કરીને તમામ રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને આવરી લેતા ટેકનિકલ શિક્ષણમાં ગુણવત્તા, સમાનતા અને શાસન સુધારવાનો છે.

આ એક 'કેન્દ્રીય ક્ષેત્ર યોજના' છે, જેનો કુલ નાણાકીય ખર્ચ 2025-26 થી 2029-30ના સમયગાળા માટે રૂ. 4200 કરોડ છે. રૂ. 4200 કરોડ રૂપિયામાંથી, વિશ્વ બેંક તરફથી લોન તરીકે રૂ. 2100 કરોડની બાહ્ય સહાય મળશે.

લાભો:

આ યોજના હેઠળ અંદાજે 275 સરકારી/સરકારી સહાયિત ટેકનિકલ સંસ્થાઓની પસંદગી અને સમર્થન થવાની અપેક્ષા છે. આમાં પસંદગીની રાષ્ટ્રીય ટેકનોલોજી સંસ્થાઓ (NITs), રાજ્ય ઇજનેરી સંસ્થાઓ, પોલીટેકનિક અને સંલગ્ન ટેકનિકલ યુનિવર્સિટીઓ (ATUs)નો સમાવેશ થશે. આ ઉપરાંત, ટેકનિકલ શિક્ષણ ક્ષેત્રને સંભાળતા રાજ્ય/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ વિભાગોને પણ MERITE યોજના દ્વારા સમર્થન આપવામાં આવશે. વધુમાં, આ યોજનાનો લાભ લગભગ 7.5 લાખ વિદ્યાર્થીઓને મળશે.

રોજગાર સર્જન સહિતની અસર:

આ યોજનામાંથી અપેક્ષિત મુખ્ય આઉટપુટ/પરિણામો આ પ્રમાણે છે:

1. ભાગ લેનારા રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં ડિજિટલાઇઝેશન વ્યૂહરચનાઓ,
2. ટેકનિકલ અભ્યાસક્રમોમાં બહુ-શાખાકીય કાર્યક્રમો માટે માર્ગદર્શિકાનો વિકાસ,
3. વિદ્યાર્થીઓના શિક્ષણ અને રોજગાર કૌશલ્યમાં વધારો,
4. વિદ્યાર્થી જૂથોમાં વિદ્યાર્થીઓના સંક્રમણ દરમાં વધારો,
5. સંશોધન અને નવીનતા વાતાવરણને મજબૂત બનાવવું,
6. લાંબા ગાળાના લાભો તરફ દોરી જતી સારી ગુણવત્તા ખાતરી અને શાસન પદ્ધતિઓ,
7. માન્યતામાં વધારો અને સારી ટેકનિકલ શિક્ષણ સંસ્થા-સ્તરની ગુણવત્તા ખાતરી,
8. સંબંધિત, શ્રમ બજાર-સંરેખિત અભ્યાસક્રમો અને મિશ્ર અભ્યાસક્રમો વિકસિત અને રજૂ કરવામાં આવ્યા છે અને
9. ભાવિ શૈક્ષણિક વહીવટકર્તાઓનો વિકાસ, ખાસ કરીને મહિલા ફેકલ્ટીનો.

અમલીકરણ વ્યૂહરચના અને લક્ષ્યો

આ યોજના તમામ રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં સરકારી ઇજનેરી સંસ્થાઓ અને પોલિટેકનિકમાં લાગુ કરવામાં આવશે. આ હસ્તક્ષેપો NEP-2020 સાથે સંરેખિત છે અને ભાગ લેનારા સંસ્થાઓની ગુણવત્તા, સમાનતા અને શાસન વધારવાનો હેતુ છે. તે કેન્દ્રીય ક્ષેત્ર યોજના તરીકે લાગુ કરવામાં આવશે અને તેમાં કેન્દ્રીય નોડલ એજન્સી દ્વારા કેન્દ્ર સરકાર તરફથી ભાગ લેનારા સંસ્થાઓને ભંડોળ ટ્રાન્સફર કરવાની સુવિધા હશે.

IIT અને IIM જેવી પ્રતિષ્ઠિત શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ અને AICTE, NBA વગેરે જેવી ઉચ્ચ શિક્ષણ ક્ષેત્રની નિયમનકારી સંસ્થાઓ પણ આ યોજનાના અમલીકરણમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવશે.

રોજગાર સર્જન:

આ પહેલ વ્યાપક, બહુપક્ષીય અભિગમ દ્વારા વિદ્યાર્થીઓની રોજગારક્ષમતા સુધારવા માટે તેમની કુશળતા વધારવા પર ભાર મૂકે છે. મુખ્ય હસ્તક્ષેપોમાં ઇન્ટર્નશિપ તકો પ્રદાન કરવી, ઉદ્યોગની જરૂરિયાતો સાથે સુસંગત અભ્યાસક્રમ અપડેટ કરવો, ફેકલ્ટી વિકાસ કાર્યક્રમોનું આયોજન કરવું અને સંશોધન કેન્દ્રો સ્થાપવાનો સમાવેશ થાય છે. વધુમાં, ઇન્ક્યુબેશન અને ઇનોવેશન સેન્ટરો, કૌશલ્ય અને નિર્માતા પ્રયોગશાળાઓ અને ભાષા વર્કશોપને સમર્થન પૂરું પાડવામાં આવશે. આ પગલાંનો ઉદ્દેશ્ય નવા સ્નાતકોની રોજગારક્ષમતા વધારવાનો છે, જેનાથી પ્લેસમેન્ટ દરમાં વધારો થાય છે અને આખરે રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં એન્જિનિયરિંગ વિદ્યાર્થીઓમાં બેરોજગારી ઘટાડવામાં મદદ મળે છે.

પૃષ્ઠભૂમિ:

દેશનો ટકાઉ અને સમાવિષ્ટ વિકાસ મોટે ભાગે ટેકનોલોજીકલ પ્રગતિ પર આધાર રાખે છે. જેને શૈક્ષણિક અને સંશોધન ધોરણોને અપગ્રેડ કરવા માટે સતત પ્રયાસોની જરૂર પડે છે. સંશોધન નવીનતાને પ્રોત્સાહન આપે છે. જે આધુનિક પડકારોને સંબોધવા માટે મૂળભૂત છે અને લાંબા ગાળાની હકારાત્મક અસર બનાવે છે. આ અભિગમ સાથે જ MERITE યોજના વિશ્વ બેંકના સહયોગથી ઘડવામાં આવી છે. રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિ-2020માં ઉચ્ચ શિક્ષણ ક્ષેત્રમાં કલ્પના કરાયેલા સુધારાઓ આ યોજના માટે રચાયેલ હસ્તક્ષેપોનો આધાર છે.

નીતિમાં મુખ્ય સુધારા ક્ષેત્રોમાં અભ્યાસક્રમ, શિક્ષણશાસ્ત્ર, મૂલ્યાંકન, ટેકનિકલ અભ્યાસક્રમોમાં બહુ-શાખાકીય કાર્યક્રમોનું પુનર્ગઠન, સંશોધન ઇકોસિસ્ટમને મજબૂત બનાવવી, ભાવિ શૈક્ષણિક વહીવટકર્તાઓનો વિકાસ, ફેકલ્ટી કૌશલ્ય અપગ્રેડેશન, ટેકનિકલ શિક્ષણમાં લિંગ અંતરને દૂર કરવું અને ડિજિટલ વિભાજન ઘટાડવું વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.

ભાગ લેનારા રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો મહત્વપૂર્ણ હિસ્સેદારો છે. યોજનાના અમલીકરણમાં તેમની મુખ્ય ભૂમિકા છે અને હસ્તક્ષેપો ડિઝાઇન કરતી વખતે ઘણી બેઠકો અને પરામર્શ દરમિયાન પ્રાપ્ત થયેલા તેમના મંતવ્યો અને પ્રતિસાદનો યોગ્ય રીતે વિચાર કરવામાં આવ્યો છે.

SM/IJ/GP/JD