ભારતમાં કૃષિ અને સંલગ્ન પ્રવૃત્તિઓનું ક્ષેત્ર

'કૃષિ અને સંલગ્ન પ્રવૃત્તિઓ' ક્ષેત્ર લાંબા સમયથી ભારતીય અર્થતંત્રની કરોડરજ્જુ છે. જે રાષ્ટ્રીય આવક અને રોજગારીમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. લગભગ 46.1 ટકા વસ્તી કૃષિ અને સંલગ્ન પ્રવૃત્તિઓમાં સંકળાયેલી છે.  તેથી ખેડૂતો માટે નાણાકીય સુરક્ષા અને સુલભ ધિરાણની ખાતરી કરવી એ સરકાર માટે ટોચની પ્રાથમિકતા છે. તેને માન્યતા આપીને કેન્દ્રીય બજેટ 2025-26માં ખાસ કરીને કિસાન ક્રેડિટ કાર્ડ (KCC) યોજના દ્વારા કૃષિ ધિરાણને મજબૂત કરવા માટેના મુખ્ય પગલાં રજૂ કરવામાં આવ્યા છે.

કેસીસી યોજનાએ  ખેડૂતની આર્થિક જરૂરિયાતોને પૂર્ણ કરવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી છે. સંશોધિત વ્યાજ સહાય યોજના હેઠળ લોનની મર્યાદામાં ₹3 લાખથી વધારીને ₹5 લાખ કરવાની સાથે આ વર્ષનું બજેટ ખેડૂતોને સશક્ત બનાવવા અને કૃષિ ઉત્પાદકતા વધારવાની સરકારની પ્રતિબદ્ધતાને રેખાંકિત કરે છે.

આ લેખ કેસીસી યોજનાની વ્યાપક સમજ રજૂ કરે છે અને તે જણાવે છે કે, તે ભારતમાં કૃષિ ધિરાણ સુલભતાને કેવી રીતે પરિવર્તિત કરે છે.

શું છે કિસાન ક્રેડિટ કાર્ડ યોજના

ખેડૂતોને સસ્તા દરે મુશ્કેલી વિના ધિરાણની ઉપલબ્ધતાની સુરક્ષા અને તેની ખાતરી કરવી એ સરકારની ટોચની પ્રાથમિકતા છે. તદનુસાર ખેડૂતોને તેમની કૃષિ જરૂરિયાતો માટે પરવડે તેવા ધિરાણની સરળ સુલભતા પ્રદાન કરવા માટે કિસાન ક્રેડિટ કાર્ડ સ્કીમ (KCC) શરૂ કરવામાં આવી હતી. જેથી ટૂંકા ગાળાની / લાંબા ગાળાની ખેતીની જરૂરિયાતો, લણણી પછીના ખર્ચ, વપરાશની જરૂરિયાત વગેરેને પહોંચી શકાય.

કેસીસી ખેડૂતોને કેવી રીતે મદદ કરે છે?

 કિસાન ક્રેડિટ કાર્ડ (KCC) યોજના ખેડૂતોને તેમની વિવિધ નાણાકીય જરૂરિયાતોને પહોંચી વળવા માટે પર્યાપ્ત અને સમયસર ધિરાણ પ્રદાન કરવા માટે બનાવવામાં આવી છે. તે ખેડૂતોને તેમની નાણાકીય સ્થિરતા અને કૃષિ ઉત્પાદકતા સુનિશ્ચિત કરીને સંસ્થાકીય ધિરાણ સરળતાથી પ્રાપ્ત કરવામાં મદદ કરે છે. આ યોજના નીચેની બાબતો માટે સહાય પૂરી પાડે છેઃ

• વાવેતર અને લણણી પછીની પ્રવૃત્તિઓ: વાવેતર અને લણણી પછીના ખર્ચ માટે ભંડોળ ઉપલબ્ધ છે તેની ખાતરી કરવી.
• માર્કેટિંગ લોનઃ ખેડૂતોને જ્યાં સુધી તેમના ઉત્પાદનને સ્પર્ધાત્મક બજાર દરે ન વેચે ત્યાં સુધી નાણાકીય જરૂરિયાત પૂરી કરવામાં મદદ કરે છે.
• ઘરગથ્થુ વપરાશની જરૂરિયાતોઃ ઘરના આવશ્યક ખર્ચને પહોંચી વળવા નાણાકીય સહાયની ઓફર કરવી, અનૌપચારિક ધિરાણ સ્ત્રોતો પરની નિર્ભરતા અટકાવવી.
• ખેતીની અસ્કયામતો માટે કાર્યકારી મૂડી: આવશ્યક કૃષિ ઉપકરણો અને માળખાગત સુવિધાઓની જાળવણીમાં મદદ કરવી.
• આનુષંગિક પ્રવૃત્તિઓ માટે રોકાણ ધિરાણ: પશુપાલન, ડેરી, મત્સ્યપાલન અને અન્ય કૃષિ વિસ્તરણોની નાણાકીય પહોંચનો વિસ્તાર.

આનુષંગિક ક્ષેત્રોના મહત્વને સમજીને, કેસીસી યોજનાનું વિસ્તરણ 2019માં પશુપાલન, ડેરી અને મત્સ્યપાલન સહિત કરવામાં આવ્યું હતું. બેંકો ₹1.60 લાખ સુધીની કોલેટરલ-ફ્રી લોન આપી શકે છે, જે નાણાકીય સુરક્ષાને સુનિશ્ચિત કરે છે અને આ સંલગ્ન ક્ષેત્રોમાં વૃદ્ધિને પ્રોત્સાહન આપે છે.

ટૂંકા ગાળાની લોનને સમજવી

સંશોધિત ઇન્ટરેસ્ટ સબવેન્શન સ્કીમ (MISS) ખેડૂતોને પાક અને આનુષંગિક પ્રવૃત્તિઓ માટે રાહતદાયક ટૂંકા ગાળાની એગ્રિ-લોન ઓફર કરે છે, જે રૂ. 3.00 લાખ સુધીની લોન પર 7 ટકા વ્યાજ દર પ્રદાન કરે છે, જેમાં સમયસર ચુકવણી માટે વધારાની 3 ટકાની સહાય આપવામાં આવે છે જે અસરકારક દરને ઘટાડીને 4 ટકા કરે છે. MISSમાં KCC ધરાવતા નાના ખેડૂતો માટે NWR સામે લણણી પછીની લોનનો પણ સમાવેશ થાય છે.

પારદર્શિતા સુનિશ્ચિત કરવી

સપ્ટેમ્બર 2023માં શરૂ કરાયેલ કિસાન રિન પોર્ટલ (KRP) MISS-KCC યોજનામાં મુખ્ય પડકારોને ધ્યાનમાં લે છે. અગાઉ, બેંકોએ ઇન્ટરેસ્ટ સબવેન્શન (IS) અને પ્રોમ્પ્ટ રિપેમેન્ટ ઇન્સેન્ટિવ (PRI) માટે ક્લેઇમ્સ જાતે જ રિઝર્વ બેંક ઓફ ઇન્ડિયા (RBI) અને નાબાર્ડને સુપરત કરવાના હતા. જેના કારણે નોંધપાત્ર વિલંબ અને બિનકાર્યક્ષમતાઓ ઊભી થઈ હતી. કિસાન રિન પોર્ટલ આ પ્રક્રિયાને ડિજિટાઇઝ કરે છે, જેથી ખેડૂતો અને ધિરાણ આપતી સંસ્થાઓને ઝડપી, સાતત્યપૂર્ણ વ્યવહારોનો લાભ મળે, કૃષિ જરૂરિયાતો માટે ધિરાણની સુલભતામાં સુધારો થાય.

• ધિરાણની અવિરત સુલભતા સાથે ખેડૂતોને સશક્ત બનાવવા
• નાણાકીય સંસ્થાઓને લાભ: બેંકો અને સહકારી સંસ્થાઓ
• પાયાના સ્તરે પહોંચવુંઃ તાલીમ અને ટેકો

31 ડિસેમ્બર 2024 સુધીમાં તેણે ઇન્ટરેસ્ટ સબવેન્શન (IS) અને PRI સહિત ₹108336.78 કરોડના દાવાઓની પ્રક્રિયા કરી હતી. આશરે 5.9 કરોડ ખેડૂતોને KRP મારફતે મેપ કરવામાં આવ્યા છે. જેમને હાલમાં MISS-KCC યોજના હેઠળ લાભ મળી રહ્યો છે.

કૃષિ ક્ષેત્રની સિદ્ધિઓ

• માર્ચ 2024 સુધીમાં દેશમાં 7.75 કરોડ કાર્યરત KCC ખાતાઓ છે. જેમાં ₹9.81 લાખ કરોડની લોન બાકી છે.

• મત્સ્યપાલન અને પશુપાલન પ્રવૃત્તિઓ માટે અનુક્રમે 1.24 લાખ કેસીસી અને 44.40 લાખ કેસીસી ઇશ્યૂ કરવામાં આવ્યા હતા.
• છેલ્લા 10 વર્ષમાં કિસાન ક્રેડિટ કાર્ડ લોન પર 1.44 લાખ કરોડ રૂપિયાની વ્યાજ સબસિડી આપવામાં આવી છે. તે લગભગ 2.4 ગણી વધીને 2014-15માં ₹6,000 કરોડથી વધીને 2023-24માં ₹14,252 કરોડ થઈ છે.

• વર્ષ 2014-15થી અત્યાર સુધીમાં કૃષિમાં સંસ્થાકીય ધિરાણનો પ્રવાહ લગભગ ત્રણ ગણો વધ્યો છે. જે વર્ષ 2023-24માં રૂ. 8.5 લાખ કરોડથી વધીને ₹25.48 લાખ કરોડ થયો છે. ટૂંકા ગાળાની કૃષિ ધિરાણ બમણાથી વધુ થઈ ગઈ છે, જે 2014-15માં ₹6.4 લાખ કરોડથી વધીને 2023-24માં ₹15.07 લાખ કરોડ થઈ છે.

 

• કૃષિ લોન મેળવનારા લઘુ અને સીમાંત ખેડૂતોનું પ્રમાણ વર્ષ 2014-15માં 57 ટકાથી વધીને વર્ષ 2023-24માં 76 ટકા થયું છે.

નિષ્કર્ષ

કિસાન ક્રેડિટ કાર્ડ યોજના કૃષિ ધિરાણ સુલભતામાં પરિવર્તન લાવવામાં ખેડૂતોને સમયસર અને વાજબી નાણાકીય સહાય મળે તે સુનિશ્ચિત કરવામાં મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. કેન્દ્રીય બજેટ 2025-26 હેઠળ નાણાકીય સહાયમાં વધારો કરીને, સરકાર ખેડૂતોને સશક્ત બનાવવાની તેની પ્રતિબદ્ધતાને મજબૂત કરી રહી છે. આ પહેલો માત્ર કૃષિ વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવાની સાથે ગ્રામીણ આજીવિકામાં પણ વધારો કરે છે. જેણે ભારતમાં સ્થિતિસ્થાપક અને આત્મનિર્ભર ખેડૂત સમુદાય માટે માર્ગ મોકળો કર્યો છે.

સંદર્ભો

વાર્ષિક અહેવાલ 2023-24 https://www.agriwelfare.gov.in/en/Annual

https://fasalrin.gov.in/

https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx? PRID=2098424#:~:text=The%20budget%20 for%20Department%20, સરકારના%20commitment%20to%20 થી%20arical%20development.

ઇકોનોમિક સર્વે ઓફ ઇન્ડિયાઃ https://www.indiabudget.gov.in/economicsurvey/index.php

https://static.pib.gov.in/WriteReadData/specificdocs/documents/2024/dec/doc20241219474501.pdf

કૃષિ ધિરાણમાં પરિવર્તન

 

AP/IJ/GP/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com

(Release ID: 2099940) Visitor Counter : 27