ਨੈਸ਼ਨਲ ਹੈਲਥ ਮਿਸ਼ਨ (ਐੱਨ ਐੱਚ ਐੱਮ) ਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਵਸੀਲਿਆਂ ਦੇ ਵਿਸਤਾਰ, ਗੰਭੀਰ ਸਿਹਤ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ, ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਸੰਕਟਕਾਲਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਜਵਾਬ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਅਣਥੱਕ ਯਤਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਐੱਨ ਐੱਚ ਐੱਮ ਨੇ ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਰੱਕੀ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਾਵਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਸਿਹਤ, ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਖਾਤਮਾ, ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਯਤਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਿਹਤ ਸੁਧਾਰਾਂ ਲਈ ਅਟੁੱਟ ਰਹੇ ਹਨ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੋਵਿਡ-19 ਮਹਾਮਾਰੀ ਦੌਰਾਨ, ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਪਹੁੰਚਯੋਗ ਅਤੇ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੀਆਂ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ।

ਐੱਨ ਐੱਚ ਐੱਮ ਦੀ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੈਲਥਕੇਅਰ ਸੈਕਟਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਾਧਾ ਹੈ। ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2021-22 ਵਿੱਚ, ਐੱਨ ਐੱਚ ਐੱਮ ਨੇ ਜਨਰਲ ਡਿਊਟੀ ਮੈਡੀਕਲ ਅਫਸਰ , ਮਾਹਿਰਾਂ, ਸਟਾਫ ਨਰਸਾਂ, ਏ ਐੱਨ ਐੱਮਜ, ਆਯੁਸ਼ ਡਾਕਟਰਾਂ, ਸਹਿਯੋਗੀ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ, ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਸਮੇਤ 2.69 ਲੱਖ ਵਾਧੂ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, 90,740 ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਹੈਲਥ ਅਫਸਰ (ਸੀਐੱਚਓ) ਵੀ ਇਸ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਲਗੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਹ ਸੰਖਿਆ ਅਗਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧ ਗਈ, ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2022-23 ਵਿੱਚ 4.21 ਲੱਖ ਹੋਰ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 1.29 ਲੱਖ ਸੀਐੱਚਓ, ਅਤੇ 5.23 ਲੱਖ ਕਰਮਚਾਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2023-24 ਵਿੱਚ 1.38 ਲੱਖ ਸੀਐੱਚਓ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਯਤਨਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੇਠਲੇ ਪੱਧਰ ਤੱਕ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਡਿਲੀਵਰੀ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ।

ਐੱਨ ਐੱਚ ਐੱਮ ਫਰੇਮਵਰਕ ਨੇ ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਕੋਵਿਡ -19 ਮਹਾਮਾਰੀ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ। ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਸਹੂਲਤਾਂ ਅਤੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਨੈੱਟਵਰਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ, ਐੱਨ ਐੱਚ ਐੱਮ ਜਨਵਰੀ 2021 ਤੋਂ ਮਾਰਚ 2024 ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ 220 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੋਵਿਡ-19 ਵੈਕਸੀਨ ਖੁਰਾਕਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਭਾਰਤ ਕੋਵਿਡ-19 ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਰਿਸਪੌਂਸ ਐਂਡ ਹੈਲਥ ਸਿਸਟਮ ਪ੍ਰਿਪੇਅਰਡਨੈੱਸ ਪੈਕੇਜ (ਈਸੀਆਰਪੀ ), ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਰਬ ਵਿਆਪੀ ਮਹਾਮਾਰੀ ਨੂੰ ਐੱਨ ਐੱਚ ਐੱਮ ਦੇ ਤਹਿਤ ਦੋ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ, ਅਸਰਦਾਰ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲੀ।

ਭਾਰਤ ਨੇ ਐੱਨ ਐੱਚ ਐੱਮ ਦੇ ਅਧੀਨ ਮੁੱਖ ਸਿਹਤ ਸੂਚਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਤਰੱਕੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਮਾਵਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਰ (ਐੱਮ ਐੱਮ ਆਰ ) 2014-16 ਵਿੱਚ 130 ਪ੍ਰਤੀ ਲੱਖ ਜੀਵਤ ਜਨਮ ਤੋਂ 2018-20 ਵਿੱਚ 97 ਪ੍ਰਤੀ ਲੱਖ ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 25% ਦੀ ਕਮੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। 1990 ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਇਸ ਵਿੱਚ 83% ਦੀ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 45% ਦੀ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਗਿਰਾਵਟ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਅੰਡਰ-5 ਮੌਤ ਦਰ (ਯੂ 5 ਐਮ ਆਰ) 2014 ਵਿੱਚ 45 ਪ੍ਰਤੀ 1,000 ਜੀਵਤ ਜਨਮਾਂ ਤੋਂ ਘਟ ਕੇ 2020 ਵਿੱਚ 32 ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਜੋ ਕਿ 1990 ਤੋਂ 60% ਦੀ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਕਮੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਮੌਤ ਦਰ ਵਿੱਚ 75% ਦੀ ਵੱਡੀ ਗਿਰਾਵਟ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਬਾਲ ਮੌਤ ਦਰ (ਆਈ ਐੱਮ ਆਰ) ਪ੍ਰਤੀ 39 ਤੋਂ ਘਟ ਗਈ ਹੈ। 2014 ਵਿੱਚ 1,000 ਜੀਵਤ ਜਨਮ 2020 ਵਿੱਚ 28 ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਰਿਵਾਰਕ ਸਿਹਤ ਸਰਵੇਖਣ (ਐੱਨ ਐੱਫ ਐੱਚ-5) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੁੱਲ ਜਣਨ ਦਰ (ਟੀ ਆਰ ਐੱਫ) 2015 ਵਿੱਚ 2.3 ਤੋਂ ਘਟ ਕੇ 2020 ਵਿੱਚ 2.0 ਹੋ ਗਈ। ਇਹ ਸੁਧਾਰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਰਤ 2030 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਵਾਂ, ਬੱਚੇ ਅਤੇ ਬਾਲ ਮੌਤ ਦਰ ਲਈ ਆਪਣੇ ਐੱਸ ਡੀ ਜੀ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਹੈ।

ਐੱਨ ਐੱਚ ਐੱਮ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਖਾਤਮੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ, ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤਪਦਿਕ ਐਲਮੀਨੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ (ਐਨ ਟੀ ਈ ਪੀ) ਦੇ ਤਹਿਤ, ਤਪਦਿਕ (ਟੀਬੀ) ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ 2015 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀ 1,00,000 ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ 237 ਤੋਂ ਘਟ ਕੇ 2023 ਵਿੱਚ 195 ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਮੌਤ ਦਰ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ 28 ਤੋਂ ਘਟ ਕੇ 22 ਹੋ ਗਈ ਹੈ। .

ਮਲੇਰੀਆ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਸਾਲ 2021 ਵਿੱਚ, ਮਲੇਰੀਆ ਦੇ ਕੇਸਾਂ ਅਤੇ ਮੌਤਾਂ ਵਿੱਚ 2020 ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 13.28% ਅਤੇ 3.22% ਦੀ ਕਮੀ ਆਈ ਹੈ। ਸਾਲ 2022 ਵਿੱਚ,ਸਾਲ 2021 ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਮਲੇਰੀਆ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਅਤੇ ਕੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 32.92% ਅਤੇ 9.13% ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਦਕਿ ਮਲੇਰੀਆ ਨਾਲ ਮੌਤਾਂ  ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 7.77% ਦੀ ਕਮੀ ਆਈ ਹੈ। ਸਾਲ 2023 ਵਿੱਚ, 2022 ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਮਲੇਰੀਆ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਅਤੇ ਕੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 8.34% ਅਤੇ 28.91% ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕਾਲਾ ਅਜ਼ਰ ਦੇ ਖਾਤਮੇ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਸਫਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, 100% ਸਥਾਨਕ ਬਲਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤੋਂ ਘਟ ਕੇਸਾਂ ਦਾ ਟੀਚਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 2023 ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਪ੍ਰਤੀ 10,000 ਆਬਾਦੀ ਖਸਰਾ-ਰੂਬੈਲਾ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ, ਇੰਟੈਂਸੀਫਾਈਡ ਮਿਸ਼ਨ ਇੰਦਰਧਨੁਸ਼ (ਆਈ ਐੱਮ ਆਈ) 5.0 ਦੇ ਤਹਿਤ, 97.98% ਕਵਰੇਜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, 34.77 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਟੀਕਾਕਰਣ  ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਿਹਤ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਸਤੰਬਰ 2022 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਟੀਬੀ ਮੁਕਤ ਭਾਰਤ ਅਭਿਆਨ ਵਿੱਚ, 1,56,572 ਲੱਖ ਨਿਕਸ਼ੈ ਮਿੱਤਰ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਦੀ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਹੋਈ ਹੈ ਜੋ 9.40 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਟੀਬੀ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਡਾਇਲਸਿਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ (ਪੀ ਐਮ ਐਨ ਡੀ ਪੀ ) ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2023-24 ਵਿੱਚ 62.35 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹਿਮੋਡਾਇਲਿਸਸ ਸੈਸ਼ਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ 4.53 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਡਾਇਲਸਿਸ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਲਾਭ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, 2023 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਿਕਲ ਸੈੱਲ ਅਨੀਮੀਆ ਐਲਮੀਨੇਸ਼ਨ ਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਕਬਾਇਲੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ 2.61 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜੋ 2047 ਤੱਕ ਸਿਕਲ ਸੈੱਲ ਰੋਗ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਟੀਚੇ ਵੱਲ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਡਿਜੀਟਲ ਸਿਹਤ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਵੀ ਮੁੱਖ ਫੋਕਸ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਜਨਵਰੀ 2023 ਵਿੱਚ ਯੂ-ਵਿਨ ਪਲੈਟਫਾਰਮ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਭਾਰਤ ਭਰ ਵਿੱਚ ਗਰਭਵਤੀ ਔਰਤਾਂ, ਨਵਜੰਮੇ ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵੈਕਸੀਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2023-24 ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ, ਪਲੈਟਫਾਰਮ 36 ਰਾਜਾਂ/ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ 65 ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਸਹੀ-ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਟੀਕਾਕਰਣ ਟ੍ਰੈਕਿੰਗ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਟੀਕਾਕਰਣ  ਕਵਰੇਜ਼ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਐੱਨ ਐੱਚ ਐੱਮ ਨੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕੁਆਲਿਟੀ ਐਸ਼ੋਰੈਂਸ ਸਟੈਂਡਰਡਜ਼ (ਐਨ ਕਿਊ ਏ ਐਸ) ਦੇ ਤਹਿਤ ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਣੀਕਰਨ ਸਮੇਤ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ 'ਤੇ ਵੀ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਮਾਰਚ 2024 ਤੱਕ, 7,998 ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਸਹੂਲਤਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 4,200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰਮਾਣੀਕਰਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਸੰਚਾਲਿਤ ਆਯੁਸ਼ਮਾਨ ਅਰੋਗਯ ਮੰਦਿਰ (ਏਏਐੱਮ) ਕੇਂਦਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ, ਜੋ ਕਿ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸੀਮਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2023-24 ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ 1,72,148 ਹੋ ਗਈ ਹੈ, ਇਹਨਾਂ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 1,34,650 12 ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਐੱਨ ਐੱਚ ਐੱਮ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨੇ 24x7 ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਹੈਲਥ ਸੈਂਟਰਾਂ (ਪੀਐੱਚਸੀਜ) ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਰੈਫਰਲ ਯੂਨਿਟਾਂ (ਐੱਫ ਆਰ ਯੂਜ) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੇ ਨਾਲ, ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਮਾਰਚ 2024 ਤੱਕ, 12,348 ਪੀ ਐਚ ਸੀਜ ਨੂੰ 24x7 ਵਾਲੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ 3,133 ਐਫ ਆਰ ਯੂਜ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਮੋਬਾਈਲ ਮੈਡੀਕਲ ਯੂਨਿਟਾਂ (ਐਮ ਐਮ ਯੂਜ) ਦੀ ਫਲੀਟ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋਇਆ ਹੈ, 1,424 ਐੱਮਐੱਮਯੂਜ ਹੁਣ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਅਤੇ ਘਟ ਸੇਵਾ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। 2023 ਵਿੱਚ ਐੱਮਐੱਮਯੂ ਪੋਰਟਲ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਬਾਇਲੀ ਸਮੂਹਾਂ ਲਈ ਸਿਹਤ ਸੂਚਕਾਂ 'ਤੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਅਤੇ ਡੇਟਾ ਇਕੱਤਰ ਕਰਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ।

ਐੱਨ ਐੱਚ ਐੱਮ ਨੇ ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਸਬੰਧੀ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤੰਬਾਕੂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਸੱਪ ਦੇ ਕੱਟਣ ਵਾਲੇ ਜ਼ਹਿਰ ਵੱਲ ਵੀ ਧਿਆਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਨਿਰੰਤਰ ਜਨਤਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਅਤੇ ਤੰਬਾਕੂ ਕੰਟਰੋਲ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਕੇ, ਐੱਨ ਐੱਚ ਐੱਮ ਨੇ ਪਿਛਲੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਤੰਬਾਕੂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ 17.3% ਦੀ ਕਮੀ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2022-23 ਵਿੱਚ, ਸੱਪ ਦੇ ਡੰਗ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ, ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸੱਪ ਦੇ ਡੰਗਣ ਵਾਲੇ ਐੱਨਵਨਮਿੰਗ (ਐੱਨਏਪੀਐੱਸਈ) ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਰਜ ਯੋਜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।

ਐੱਨ ਐੱਚ ਐੱਮ ਦੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਯਤਨਾਂ ਨੇ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਲੈਂਡਸਕੇਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਾਟਕੀ ਤਬਦੀਲੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ ਵਸੀਲਿਆਂ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਕਰਕੇ, ਸਿਹਤ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰ ਸਿਹਤ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਕੇ, ਐੱਨ ਐੱਚ ਐੱਮ ਨੇ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਅਤੇ ਪਹੁੰਚਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਸਸਟੇਨੇਬਲ ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ ਟੀਚਿਆਂ (ਐੱਸਡੀਜੀਜ) ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵੱਲ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਗਤੀ ਦੇ ਨਾਲ, ਭਾਰਤ 2030 ਦੀ ਸਮਾਂ ਸੀਮਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਸਿਹਤ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦੇ ਰਾਹ ਉੱਤੇ ਹੈ।

ਪਿਛੋਕੜ:

ਨੈਸ਼ਨਲ ਰੂਰਲ ਹੈਲਥ ਮਿਸ਼ਨ 2005 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਪੇਂਡੂ ਆਬਾਦੀ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹਸਪਤਾਲਾਂ (ਡੀ ਐਚ) ਪੱਧਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਯੋਗ, ਕਿਫਾਇਤੀ ਅਤੇ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੀ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 2012 ਵਿੱਚ, ਨੈਸ਼ਨਲ ਅਰਬਨ ਹੈਲਥ ਮਿਸ਼ਨ (ਐੱਨਯੂ ਐੱਚਐੱਮ ) ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਐੱਨਆਰਐੱਚਐੱਮ ਨੂੰ ਦੋ ਉਪ ਮਿਸ਼ਨਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿਹਤ ਮਿਸ਼ਨ (ਐੱਨਐੱਚ ਐੱਮ) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਐੱਨਆਰਐੱਚਐੱਮ ਅਤੇ ਐੱਨਯੂਐੱਚਐੱਮ ਦੁਬਾਰਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

1 ਅਪ੍ਰੈਲ 2017 ਤੋਂ 31 ਮਾਰਚ 2020 ਤੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿਹਤ ਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਨੂੰ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਨੇ 21 ਮਾਰਚ 2018 ਨੂੰ ਹੋਈ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।

10 ਜਨਵਰੀ 2020 ਦੇ ਆਪਣੇ ਦਫ਼ਤਰੀ ਮੈਮੋਰੰਡਮ ਨੰਬਰ 42 (02/PF-II.2014) ਰਾਹੀਂ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰਾਲਾ, ਡਿਪਾਰਟਮੈਂਟ ਆਫ ਐਕਸਪੈਂਡੀਚਰ ਨੇ 31 ਮਾਰਚ 2021 ਤੱਕ ਜਾਂ 15ਵੇਂ ਵਿੱਤ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਸਿਫਾਰਸ਼ਾਂ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿਹਤ ਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਅੰਤਰਿਮ ਵਿਸਤਾਰ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਵਿੱਤ ਮੰਤਰਾਲਾ, ਡਿਪਾਰਟਮੈਂਟ ਆਫ ਐਕਸਪੈਂਡੀਚਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਓ ਐੱਮ ਨੰਬਰ 01(01)/ਪੀ ਐੱਫ ਸੀ-I/2022 ਮਿਤੀ 01 ਫਰਵਰੀ, 2022 ਰਾਹੀਂ ਅੱਗੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿਹਤ ਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ 01.04.2021 ਤੋਂ 31.03.2026 ਤੱਕ ਜਾਂ ਅੱਗੇ ਤੱਕ ਖਰਚੇ ਦੇ ਵਿੱਤ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਦੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀਆਂ ਸਿਫਾਰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸੀਮਾਵਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।

ਐੱਨਐੱਚਐੱਮ ਫਰੇਮਵਰਕ ਲਈ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਸੌਂਪੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇਸ ਸ਼ਰਤ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਐੱਨ (ਆਰ) ਐੱਚਐੱਮ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਗਤੀ ਰਿਪੋਰਟ, ਵਿੱਤੀ ਨਿਯਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ, ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਸਕੀਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸੋਧਾਂ ਅਤੇ ਨਵੀਆਂ ਸਕੀਮਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਨੂੰ ਸਲਾਨਾ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਕੈਬਨਿਟ ਅੱਗੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।

ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ: ਐੱਨ ਐੱਚ ਐੱਮ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਭਲਾਈ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੀ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਰਾਜਾਂ/ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ (ਯੂ ਟੀਜ) ਨੂੰ ਵਿੱਤੀ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹਸਪਤਾਲਾਂ (ਡੀ ਐੱਚਜ) ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਯੋਗ, ਕਿਫਾਇਤੀ, ਜਵਾਬਦੇਹ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਅਤੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਗਰੀਬ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਵਰਗਾਂ ਲਈ। ਇਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਬਿਹਤਰ ਸਿਹਤ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ, ਮਨੁੱਖੀ ਵਸੀਲਿਆਂ ਦੇ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਹਤਰ ਸੇਵਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਰਾਹੀਂ ਪੇਂਡੂ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਸੇਵਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾੜੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜ਼ਰੂਰਤ-ਅਧਾਰਿਤ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਲਈ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੇ ਵਿਕੇਂਦ੍ਰੀਕਰਣ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਅੰਦਰੂਨੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰ-ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ। ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਕਨਵਰਜੈਂਸ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਵਰਤੋਂ।

************

ਐੱਮਵੀ