કેન્દ્ર સરકાર આ વર્ષ માટે સ્વચ્છ ભારત મિશન (એસબીએમ)ની થીમ "સ્વભાવ સ્વચ્છતા સંસ્કાર સ્વચ્છતા (4એસ)"અભિયાન, 2024 અભિયાન દરમિયાન લગભગ બે લાખ ખૂબ જ મુશ્કેલ અને ગંદા સ્થળોના સમયબદ્ધ અને લક્ષિત પરિવર્તનનો લક્ષ્યાંક ધરાવે છે. આ સ્વચ્છતા લક્ષ્ય એકમો (સીટીયુ) - स्वच्छ ता लक्षित एकाई આ વર્ષના અભિયાનની મુખ્ય હાઇલાઇટ છે અને તેમાં એક પોર્ટલ મારફતે સીટીયુ મેપિંગ અને તેની ઓળખ સામેલ છે. કેન્દ્રીય આવાસ અને શહેરી બાબતોનાં મંત્રી શ્રી મનોહર લાલ અને કેન્દ્રીય જળ શક્તિ મંત્રી શ્રી સી આર પાટીલે આજે નવી દિલ્હીમાં સુષ્મા સ્વરાજ ભવન ખાતે આયોજિત આ અભિયાનનાં કર્ટન રેઝર કાર્યક્રમમાં આ જાહેરાત કરી હતી.

મંત્રીઓએ માહિતી આપી હતી કે, કેન્દ્રીય પીએસયુ, ઉદ્યોગનાં ભાગીદારો અને એનજીઓને સીટીયુ અપનાવવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવી રહ્યાં છે. આ અભિયાનમાં પ્રવાસન સ્થળો, જાહેર ઇમારતો, વાણિજ્યિક વિસ્તારો, સામુદાયિક શૌચાલયો, જાહેર શૌચાલયો, જળાશયો, પ્રાણી સંગ્રહાલયો, અભયારણ્યો જેવા વિવિધ સ્થળોએ શ્રમદાન અને સામૂહિક કામગીરી દ્વારા મેગા સ્વચ્છતા અભિયાનનો સમાવેશ થાય છે.

તમામ કેન્દ્રીય મંત્રાલયો અને રાજ્યો વિવિધ નાગરિક જોડાણ પ્રવૃત્તિઓની યોજના બનાવી રહ્યા છે. આ અભિયાન 17 સપ્ટેમ્બરથી શરૂ થવાનું છે અને 2 ઓક્ટોબર, 2024 ના રોજ મહાત્મા ગાંધીની જન્મજયંતીના રોજ સમાપ્ત થશે.

કેન્દ્રીય આવાસ અને શહેરી બાબતોનાં મંત્રી શ્રી મનોહર લાલે પોતાનાં સંબોધનમાં જણાવ્યું હતું કે, આ વર્ષે આ અભિયાન 'સ્વચ્છતા એ જ સેવા'થી લઈને સમાજનાં દરેક વ્યક્તિની 'સ્વચ્છતા અને સંસ્કાર' સુધી મોટી હરણફાળ ભરે છે. તેમણે કહ્યું કે વિશ્વનું સૌથી મોટું જન આંદોલન હોવાને કારણે, આ અભિયાન સમગ્ર સમાજ અને સમગ્ર સરકારી મોરચાને વૈશ્વિક સ્તરે સંપૂર્ણપણે એક દાખલો બેસાડવા માટેનું એક માધ્યમ છે.

મંત્રીએ માહિતી આપી હતી કે, શહેરી વિસ્તારોમાં આશરે 2,300 ડમ્પસાઇટ્સ છે, જેમાં 22 કરોડ મેટ્રિક ટન કચરો છે, જેમાંથી 9 કરોડ મેટ્રિક ટન કચરા સાથેની 427 કરોડ ડમ્પસાઇટ્સ સંપૂર્ણપણે દૂર કરવામાં આવી છે અને ફરીથી પ્રાપ્ત થયેલી જમીન 4,500 એકર છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે, આ મિશનનો ઉદ્દેશ 100 ટકા પ્રોસેસિંગમાં એકત્રિત થઈને ઘરે-ઘરે સ્થળાંતર કરવાનો છે.

આ પ્રસંગે કેન્દ્રીય જલ શક્તિ મંત્રી શ્રી સી આર પાટીલે જણાવ્યું હતું કે, દેશમાં 93 ટકાથી વધારે મહિલાઓને શૌચાલયોની સુવિધા ઉપલબ્ધ છે અને ડબ્લ્યુએચઓનાં તાજેતરનાં અહેવાલ મુજબ, આ અભિયાન દરમિયાન પ્રથમ પાંચ વર્ષ દરમિયાન આ અભિયાન દરમિયાન શિશુ મૃત્યુદરમાં આશરે ત્રણ લાખનો ઘટાડો થયો છે. શ્રી પાટિલે જણાવ્યું હતું કે, વર્ષ 2014માં પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદી દ્વારા દિલ્હીમાં લાલ કિલ્લાની પ્રાચીર પરથી સ્વચ્છ ભારત અભિયાનની જાહેરાત કરવામાં આવી હતી, જે વર્તણૂંકમાં પરિવર્તન માટે જન આંદોલન બની ગયું છે અને હવે વૈશ્વિક સ્તરે શિશુ મૃત્યુદર, રોગમાં ઘટાડો અને આજીવિકાની તકોમાં સુધારો કરવા માટે એક શક્તિશાળી હસ્તક્ષેપ તરીકે ઓળખાય છે.

આવાસ અને શહેરી બાબતોનાં મંત્રાલયનાં રાજ્ય કક્ષાનાં મંત્રી શ્રી તોખન સાહુની સાથે આવાસ અને શહેરી બાબતોનાં મંત્રાલય (એમઓએચયુએ), પેયજલ અને સ્વચ્છતા વિભાગ (ડીડીડબલ્યુએસ), જલ શક્તિ મંત્રાલય, ગ્રામીણ વિકાસ મંત્રાલય, પંચાયતી રાજ મંત્રાલય અને રાજ્ય સરકારોનાં વરિષ્ઠ અધિકારીઓ ઉપસ્થિત રહ્યાં હતાં.

પરિવર્તનશીલ સ્વચ્છતા પ્રયાસોનો એક દાયકો

પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ 2જી ઓક્ટોબર, 2014ના રોજ સૌપ્રથમ વખત એસબીએમ અભિયાન શરૂ કર્યું હતું, જે 'સંપૂર્ણ સમાજ' અભિગમને મૂર્ત સ્વરૂપ આપે છે, જે સ્વચ્છતાને 'દરેકનો વ્યવસાય' બનાવે છે.

આ અભિયાનનો ઉદ્દેશ સ્થાયી વર્તણૂકીય પરિવર્તનને પ્રોત્સાહન આપવા, દૈનિક આદતોમાં સ્વચ્છતાને સંકલિત કરવા અને સ્વચ્છ અને તંદુરસ્ત વાતાવરણ જાળવવામાં લોકોની ભાગીદારીને પ્રોત્સાહન આપવાની દિશામાં પરિવર્તન લાવવાનો છે.

ચાલુ વર્ષે સ્વતંત્રતા દિવસ પર પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ એ વાત પર ભાર મૂક્યો હતો કે, કેવી રીતે સ્વચ્છતા એ ભારતીય સમાજનો મુખ્ય ભાગ બની ગયો છે, જેણે દેશભરમાં પરિવર્તનકારી ફેરફારો કર્યા છે.

આ વર્ષનું અભિયાન 'સ્વાભાવ સ્વચ્છતા સંસ્કાર સ્વચ્છતા (4S)' થીમ હેઠળ ઉજવવામાં આવી રહ્યું છે અને તે સ્વચ્છ ભારત મિશનની 10મી વર્ષગાંઠ નિમિત્તે 17 સપ્ટેમ્બરથી 2 ઓક્ટોબર, 2024 સુધી ચાલશે.

અભિયાનના મુખ્ય સ્તંભો

આ વર્ષે સ્વાભાવ સ્વચ્છતા સંસ્થા સ્વચ્છતા (4એસ) 2024 અભિયાન ત્રણ મુખ્ય સ્તંભોની આસપાસ બનાવવામાં આવ્યું છે:

 1. સ્વચ્છતા કી ભાગીદારી – સ્વચ્છ ભારત માટે જનભાગીદારી, જાગૃતિ અને હિમાયત.

 2. સંપૂર્ણ સ્વચ્છતા – મુશ્કેલ અને ગંદા સ્થળો (સ્વચ્છતા લક્ષ્યાંક એકમો)ને લક્ષ્યમાં રાખીને હાથ ધરાયેલા મેગા સ્વચ્છતા અભિયાનો.

 3. સફાઈમિત્ર સુરક્ષા શિબિર – સફાઈ કામદારોના કલ્યાણ અને સ્વાસ્થ્ય માટે સિંગલ-વિન્ડો સર્વિસ, સુરક્ષા અને માન્યતા શિબિરો.

'સમગ્ર સમાજ' અને 'સમગ્ર સરકાર' અભિગમ

'સમગ્ર સમાજ'ના અભિગમને અપનાવનારી આ ઝુંબેશમાં નાગરિકો, ઉદ્યોગો, બિનસરકારી સંગઠનો, વિકાસ સંસ્થાઓ, શહેરી સ્થાનિક સંસ્થાઓ, પંચાયતો અને વિવિધ હિતધારકોને સક્રિયપણે જોડવામાં આવશે. આ ઉપરાંત 'સંપૂર્ણ સરકાર' અભિગમ મારફતે તમામ રાજ્યો, કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો, મુખ્યમંત્રીઓ, કેન્દ્રીય મંત્રાલયો અને સ્થાનિક સંસ્થાઓ સ્વચ્છતા માટે ખરા અર્થમાં રાષ્ટ્રવ્યાપી અભિયાનને સુનિશ્ચિત કરવા સહભાગી થશે.

જેમ જેમ આ અભિયાન સ્વચ્છ ભારત દિવસની નજીક પહોંચશે, તેમ તેમ આ અભિયાન વેગ પકડતું રહેશે, લોકોની વધારે ભાગીદારીને પ્રોત્સાહન આપશે, જાગૃતિ ફેલાવશે અને સ્વચ્છ અને તંદુરસ્ત ભારતમાં પ્રદાન કરશે.

AP/GP/JD