सहकारिता मन्त्रालयले बहुराज्य सहकारी समिति (एमएससीएस) ऐन, 2002 अन्तर्गत भारतीय बीज सहकारी समिति लिमिटेडको स्थापना गरेको छ। बीबीएसएसएलले फसलको उत्पादनमा सुधार र विकास गर्नका लागि सहकारी सञ्जालमार्फत स्वदेशी प्राकृतिक बीउको संरक्षण र प्रवर्द्धन गर्नका लागि प्रणाली एकल ब्राण्ड अन्तर्गत गुणस्तरीय बीउ उत्पादन, खरिद र वितरण गर्नेछ। तल दिइएको विवरण अनुसार बीबीएसएसएलमा दुई प्रकारका सदस्यहरूको प्रावधान छ:

(i) साधारण सदस्य: निम्नलिखित बीबीएसएसएलको साधारण सदस्य बन्नका लागि योग्य हुनेछन्:-

1. कुनै पनि बहुराज्य सहकारी समिति वा कुनै सहकारी समिति;
2. राष्ट्रिय सहकारी विकास निगम (एनसीडीसी) को स्थापना राष्ट्रिय सहकारी विकास निगम अधिनियम, 1962 (1962 का 26) अन्तर्गत गरिएको छ;
3. सरकारद्वारा स्वामित्व वा नियन्त्रित कुनै अन्य निगम;
4. केन्द्रिय रजिस्ट्राले सोसाइटीको प्रकृति र गतिविधिलाई ध्यानमा राखी अनुमति दिएका यस्ता वर्ग वा व्यक्तिहरूको वर्ग वा वा व्यक्तिहरूको सङ्घ।

कुनै पनि व्यक्ति बीबीएसएसएलको साधारण सदस्य बन्न योग्य हुने छैन।

साधारण सदस्यहरूले सदस्यताको निम्न वर्गीकरण अनुसार शेयर पूँजीको सदस्यता लिनुपर्नेछ:-

1. वर्ग-1: सहकारी सङ्गठन जस्तै भारतीय किसान उर्वर सहकारी लिमिटेड (इफको), कृषक भारती सहकारी लिमिटेड (केआरआईबीएचसीओ), भारतीय राष्ट्रिय कृषि सहकारी मार्केटिङ फेडरेशन लिमिटेड (एनएएफईडी), राष्ट्रिय सहकारी विकास निगम (एनसीडीसी) र राष्ट्रिय दुग्ध विकास बोर्ड (एनडीडीबी) प्रत्येकले 1,000/- अङ्कित मूल्यको कम से कम 5,00,000 शेयर खरिद गर्नेछन्;
2. वर्ग-2: एक राज्य स्तरीय सहकारी समिति, उपधारा (i) मा उल्लिखित बाहेक प्रत्येक 1,000/- अङ्कित मूल्यको कम से कम 1000 शेयर खरिद गर्नुपर्नेछ।
3. वर्ग-3: एक राज्य स्तरीय सहकारी समिति उपधारा (i) मा उल्लिखित बाहेक र एक बहु-राज्य सहकारी समिति, जसलाई राष्ट्रिय सहकारी समितिको रूपमा तोकेको नामित गरिएको छैन, प्रत्येकले रु. 1000/- को अङ्कित मूल्यको कम से कम 500 शेयर खरिद गर्नुपर्नेछ।
4. वर्ग-4: राज्य स्तरीय वा प्राथमिक सहकारी समिति बाहेक एक सहकारी समिति प्रत्येकले रु. 1,000/ ले अङ्कित मूल्यको कम से कम 10 शेयर खरिद गर्नुपर्नेछ।
5. वर्ग-5: एक प्राथमिक तहको सहकारी समितिले रु 1000/-को अङ्कित मूल्यको एक शेयर खरिद गर्नुपर्नेछ। अनि
6. वर्ग-6: उपधारा 7 (1) (डी) बमोजिम सदस्य बन्न अनुमति दिइएको व्यक्तिको वर्ग वा वर्ग वा व्यक्तिको सङ्घले प्रत्येक रु. 1,000/-को अङ्कित मूल्यको कम से कम 2 शेयर खरिद गर्नुपर्नेछ।

शेयरको मूल्य पूरा भुक्तान एकचोटिमा गरिनेछ र सदस्यता लिएको शेयरको पूर्ण रकमको असुलीमा शेयर प्रमाणपत्र जारी गरिनेछ।

(ii) नाम मात्र वा सहयोगी सदस्य: समितिले आफ्नो व्यवसायलाई बढ़ावा दिनका लागि बहुराज्य सहकारी समिति ऐनको प्रावधान बमोजिम रु. 1,00,000 (रु एक लाख मात्र) गैरफिर्ती दस्तुर बुझाएर नाम मात्र सदस्य वा सहयोगी सदस्यको रूपमा स्वीकार गर्न सक्नेछ।

सरकारी कम्पनीलाई छोड़ेर कम्पनी ऐन / निर्माता कम्पनी ऐन अन्तर्गत बनाइएको वा निगमित कुनै पनि कम्पनी केवल एसोसिएट वा नाम मात्र सदस्य मात्र बन्न सक्छ।

बीबीएसएसएलद्वारा प्रदान गरिएको जानकारी अनुसार, हालसम्म उनीहरूले 27 राज्य / केन्द्र शासित प्रदेशहरूबाट विभिन्न वर्ग अन्तर्गत सदस्यताका लागि 8,200 आवेदन प्राप्त गरेका छन्।

बीबीएसएसएलको उपनियम अनुसार, समाजको प्रदर्शन र प्रभावको अनुगमन र मूल्याङ्कन गर्नका लागि निम्न संयन्त्रहरू विद्यमान छन्:-

1. वार्षिक साधारण सभा (एजीएम) को समयमा, समितिले आरक्षित कोष र अन्य कोषहरूको वास्तविक उपयोगको जाँच गर्नेछ र समितिका सहायक संस्थाहरूको वार्षिक प्रतिवेदन र लेखाको समीक्षा गर्नेछ।
2. समितिले प्रत्येक वार्षिक साधारण सभा (एजीएम) मा, एमएससीएस ऐन, 2002 मा रहेको प्रावधान अनुसार लेखा परीक्षक वा लेखा परीक्षक नियुक्त गर्नेछ। लेखा परीक्षकले प्रत्येक वार्षिक साधारण सभामा प्रतिवेदन प्रस्तुत गर्नेछ।
3. केन्द्र सरकारले जुनसुकै बेला समितिको खाताको विशेष लेखापरीक्षण गर्न निर्देशन दिन सक्छ। प्रतिवेदन प्राप्त गरेपछि, केन्द्र सरकारले एमएससीएस ऐन वा कुनै अन्य प्रचलित कानूनका प्रावधानहरू बमोजिम कुनै पनि आवश्यक कारबाही गर्न सक्छ।
4. बीबीएसएसएलको लेखा परीक्षण प्रतिवेदन संसदको प्रत्येक सदन समक्ष राखिनेछ।

यो कुरा सहकारी मन्त्री श्री अमित शाहले लोकसभामा एक प्रश्नको लिखित जवाफमा भनेका थिए।

****

(Release ID: 1983139) Visitor Counter : 101