వివిధ పథకాల ఆలంబనగా సామాజిక, విద్యా, ఆర్థిక, రాజకీయ అభ్యున్నతి ద్వారా మహిళల సాధికారతను నిర్ధారించడానికి భారత ప్రభుత్వం అనేక చర్యలు తీసుకుంది. ప్రధాన మంత్రి ఆవాస్ యోజన (అర్బన్ & రూరల్), నేషనల్ సోషల్ అసిస్టెన్స్ ప్రోగ్రామ్ (NSAP), సమగ్ర శిక్ష, నేషనల్ ఓవర్సీస్ స్కాలర్‌షిప్ పథకం, బాబు జగ్జీవన్ రామ్ ఛత్రవాస్ యోజన, స్వచ్ఛ విద్యాలయ మిషన్ మొదలైన పథకాలు ప్రభుత్వం అమలు చేస్తున్నాయి. ముఖ్యంగా సమాజంలోని బలహీన వర్గాలకు పాఠశాలలు బాలికలకు అనుకూలంగా ఉండేలా, వారి ప్రత్యేక అవసరాలు తీర్చడానికి తగిన సౌకర్యాలను కలిగి ఉండేలా చూసుకోవడానికి ఈ పధకాలు ఉపయుక్తంగా ఉన్నాయి.

ఇంకా, జాతీయ విద్యా విధానం (NEP-2020) లింగ సమానత్వానికి ప్రాధాన్యతనిస్తుంది. సామాజికంగా, ఆర్థికంగా వెనుకబడిన సమూహాలకు (SEDGs) ప్రత్యేక ప్రాధాన్యతనిస్తూ, విద్యార్థులందరికీ నాణ్యమైన విద్యఅందేలా సమానమైన ప్రాప్యతను నిర్ధారిస్తుంది.

మహిళా కార్మికుల ఉపాధి పెంపొందించడానికి, ప్రభుత్వం మహిళా పారిశ్రామిక శిక్షణా సంస్థలు, జాతీయ వృత్తి శిక్షణా సంస్థలు, ప్రాంతీయ వృత్తి శిక్షణా సంస్థల ద్వారా వారికి శిక్షణను అందిస్తోంది. నైపుణ్యాభివృద్ధి, వృత్తి శిక్షణ ద్వారా మహిళలకు ఆర్థిక స్వాతంత్య్రాన్ని నిర్ధారించడానికి, ప్రభుత్వం ‘స్కిల్ ఇండియా మిషన్‌’ను కూడా ప్రవేశపెట్టింది. జాతీయ నైపుణ్యాభివృద్ధి పథకం మెరుగైన ఆర్థిక ఉత్పాదకత కోసం మహిళల భాగస్వామ్యాన్ని పెంచే లక్ష్యంతో సమగ్ర నైపుణ్యాభివృద్ధిపై దృష్టి పెడుతుంది. ప్రధాన మంత్రి కౌశల్ వికాస్ కేంద్రాలు మహిళలకు శిక్షణ, శిష్యరికం కోసం అదనపు మౌలిక సదుపాయాలను సృష్టించడంపై దృష్టి పెడుతున్నాయి; సౌకర్యవంతమైన శిక్షణ డెలివరీ పద్దతులు, మహిళలకు వసతి కల్పించడానికి స్థానిక అవసరాల ఆధారిత శిక్షణపై సౌకర్యవంతమైన మధ్యాహ్నం బ్యాచ్‌లు; సురక్షితమైన, లింగ సున్నిత శిక్షణా వాతావరణం, మహిళా శిక్షకుల ఉపాధి, వేతనంలో సమానత్వం, ఫిర్యాదుల పరిష్కార యంత్రాంగాన్ని నిర్ధారించడం. మహిళలు తమ సొంత సంస్థను స్థాపించడంలో సహాయపడటానికి ప్రధాన మంత్రి ముద్రా యోజన, స్టాండ్ అప్ ఇండియా, ప్రధానమంత్రి ఉపాధి కల్పన కార్యక్రమం (PMEGP) వంటి పథకాలు ఉన్నాయి. ప్రధాన్ మంత్రి ఉజ్వల యోజన (PMUY) మహిళలకు స్వచ్ఛమైన వంట ఇంధనాన్ని అందించడం ద్వారా వారి ఆరోగ్యాన్ని కాపాడటం, కట్టెలు సేకరించే కష్టాల నుంచి వారిపై భారాన్ని తగ్గించడం లక్ష్యంగా పనిచేస్తుంది.

ఇంకా, మహిళల ఉపాధిని ప్రోత్సహించడానికి, ఇటీవల అమలులోకి వచ్చిన లేబర్ కోడ్‌లలో అనేక అనుకూలమైన నిబంధనలు చేర్చారు. వాటిలో వేతనాలపై కోడ్-2019, పారిశ్రామిక సంబంధాల కోడ్-2020, వృత్తిపరమైన భద్రత, ఆరోగ్యం, పని పరిస్థితుల కోడ్-2020, మహిళా కార్మికులకు అనుకూలమైన పని వాతావరణాన్ని సృష్టించడం కోసం సామాజిక భద్రతపై కోడ్-2020 వంటివి ఉన్నాయి. మహాత్మా గాంధీ జాతీయ గ్రామీణ ఉపాధి హామీ చట్టం-2005 (MGNREGA) పథకం కింద ఉత్పన్నమయ్యే ఉద్యోగాల్లో కనీసం మూడింట ఒక వంతు మహిళలకు ఇవ్వాలని ఆదేశించింది. భారత వైమానిక దళంలో ఫైటర్ పైలట్లు, కమాండోలు, సెంట్రల్ పోలీస్ ఫోర్సెస్, సైనిక్ స్కూల్స్‌ లో అడ్మిషన్లు మొదలైన సంప్రదాయేతర రంగాలలో మహిళల భాగస్వామ్యాన్ని అనుమతించే నిబంధనలను ప్రభుత్వం రూపొందించింది. ఈ పథకాలకు సంబంధించిన సమాచారాన్ని సంబంధిత మంత్రిత్వ శాఖలు లేదా విభాగాలు నిర్వహిస్తాయి.

ఇంకా, గత ఐదేళ్లలో దేశంలోని మహిళలు, బాలికల సాధికారత కోసం మహిళా, శిశు అభివృద్ధి మంత్రిత్వ శాఖ (MWCD) చేపట్టిన కార్యక్రమాలు క్రింది విధంగా ఉన్నాయి:

• పోషణ్ అభియాన్
• అంగన్‌వాడీ సేవల పథకం
• ప్రధాన మంత్రి మాతృ వందన యోజన (PMMVY)
• బేటీ బచావో బేటీ పఢావో (BBBP) పథకం
• వన్ స్టాప్ సెంటర్ (OSC)
• మహిళా హెల్ప్‌లైన్ సార్వత్రికీకరణ
• చైల్డ్ ప్రొటెక్షన్ సర్వీసెస్ స్కీమ్
• కౌమార బాలికల పథకం (SAG)
• స్వధార్ గృహ్ పథకం
• ఉజ్వల పథకం
• వర్కింగ్ ఉమెన్ హాస్టల్

పై పథకాలు మంత్రిత్వ శాఖ కొత్తగా ప్రారంభించిన మిషన్ శక్తి, మిషన్ సక్షం అంగన్‌వాడీ, పోషణ్ 2.0, మిషన్ వాత్సల్య అనే మూడు పధకాల క్రింద తగిన మార్పులతో ఏర్పాటు అయ్యాయి.

అదనంగా, అనేక ప్రాజెక్టులు/ పథకాలు ఇతర మంత్రిత్వ శాఖలు / విభాగాలు / అమలు చేసే ఏజెన్సీల ద్వారా నిర్భయ ఫండ్ క్రింద అమలు అవుతాయి, ఇందులో అత్యవసర ప్రతిస్పందన మద్దతు వ్యవస్థ (ERSS) ఉంది, ఇది పాన్-ఇండియా సింగిల్ నంబర్ (112)/ మొబైల్ యాప్ ఆధారిత వ్యవస్థ; అశ్లీల కంటెంట్‌ని నివేదించడానికి సైబర్-క్రైమ్ రిపోర్టింగ్ పోర్టల్;ఎంపిక చేసిన 8 నగరాల్లో (అహ్మదాబాద్, బెంగళూరు, చెన్నై, ఢిల్లీ, హైదరాబాద్, కోల్‌కతా, లక్నో, ముంబై) సేఫ్ సిటీ ప్రాజెక్ట్‌ లు, ఇన్‌ఫ్రాస్ట్రక్చర్, టెక్నాలజీ అడాప్షన్, ఇన్వెస్టిగేషన్ ఆఫీసర్లు, ప్రాసిక్యూషన్ ఆఫీసర్లు, మెడికల్ కోసం అవగాహన కార్యక్రమాలు, శిక్షణ, నైపుణ్యాభివృద్ధి కార్యక్రమాల ద్వారా అధికారుల్లో, సమాజంలో సామర్థ్యాన్ని పెంపొందించడం; రాష్ట్రాలు/ కేంద్ర పాలిత ప్రాంతాలకు లైంగిక వేధింపుల సాక్ష్యాధారాల సేకరణ (SAEC) కిట్‌ల పంపిణీ; CFSL, చండీగఢ్‌లో స్టేట్ ఆఫ్ ఆర్ట్ DNA లేబొరేటరీ ఏర్పాటు; ఫోరెన్సిక్ సైన్స్ లాబొరేటరీలను బలోపేతం చేయడానికి 24 రాష్ట్రాలు/కేంద్ర పాలిత ప్రాంతాలకు సహాయం; 1023 ఫాస్ట్ ట్రాక్ ప్రత్యేక న్యాయస్థానాలు (FTSCలు) ఏర్పాటు చేయడంతోపాటు ప్రత్యేక POCSO (e-POCSO) కోర్టులు రేప్ కేసులు, POCSO చట్టం కింద కేసుల సత్వర పరిష్కారానికి; దేశంలోని అన్ని జిల్లాల్లో యాంటీ హ్యూమన్ ట్రాఫికింగ్ యూనిట్ల (AHTU) ఏర్పాటు/బలపరచడం; పోలీస్ స్టేషన్లలో మహిళా సహాయ కేంద్రాల (WHD) ఏర్పాటు/బలపరచడం మొదలైనవి ఉన్నాయి. ప్రభుత్వం లైంగిక నేరాల కోసం ఇన్వెస్టిగేషన్ ట్రాకింగ్ సిస్టమ్‌ను కూడా ఉంచింది, ఇది దర్యాప్తును ట్రాక్ చేయడానికి, పర్యవేక్షించడానికి ఆన్‌లైన్ విశ్లేషణ సాధనం. లైంగిక నేరస్థుల జాతీయ డేటాబేస్ (NDSO) కూడా సిద్ధం చేసి ఉంచారు.

నిర్భయ ఫండ్ కింద, బ్యూరో ఆఫ్ పోలీస్ రీసెర్చ్ అండ్ డెవలప్‌మెంట్ (BPR&D) అనేక కార్యక్రమాలను చేపట్టింది, ఇందులో ఇన్వెస్టిగేషన్ ఆఫీసర్లు, ప్రాసిక్యూషన్ ఆఫీసర్లు, మెడికల్ ఆఫీసర్లకు శిక్షణ, నైపుణ్య, అభివృద్ధి కార్యక్రమాలు, లైంగిక వేధింపుల సాక్ష్యాధారాల సేకరణ (SAEC) కిట్‌ల పంపిణీ ఉన్నాయి. రాష్ట్రాలు/కేంద్రపాలిత ప్రాంతాలు, బ్యూరో ఆఫ్ పోలీస్ రిసెర్చ్ అండ్ డెవలప్మెంట్ - BPR&D నాలుగు కీలకమైన భాగాలపై దృష్టి సారించడం ద్వారా మహిళా హెల్ప్ డెస్క్‌ ల సజావుగా పనిచేసేందుకు ‘పోలీస్ స్టేషన్‌లలో ఉమెన్ హెల్ప్ డెస్క్’ కోసం స్టాండర్డ్ ఆపరేటింగ్ ప్రొసీజర్స్ (SoPs)ని కూడా సిద్ధం చేసింది. అవి మౌలిక సదుపాయాలు, శిక్షణ, మానవ వనరుల అభివృద్ధి, ప్రతిస్పందన యంత్రాంగం. 'మహిళల భద్రత, భద్రత- పోలీసులలో మొదటి ప్రతివాదులు, పరిశోధకుల కోసం ఒక హ్యాండ్‌బుక్' అనే పుస్తకాన్ని కూడా లైంగిక వేధింపుల నేరానికి సంబంధించిన నిర్దిష్ట సూచనతో మహిళలపై నేరాలను నిరోధించడం, దర్యాప్తు చేయడం కోసం తయారు చేశారు, ఇందులో విచారణ, బాధితుల పరిహారం, పునరావాసం ఉన్నాయి. మహిళలు, పిల్లలపై నేరాలను నిరోధించడం, గుర్తించడం, నేర బాధితులతో పరస్పర చర్య చేయడంలో పోలీసుల తగిన ప్రవర్తనా, దృక్పథ నైపుణ్యాలకు ప్రాధాన్యత ఇచ్చారు. BPR&D ద్వారా సున్నితత్వంతో కూడిన మహిళా భద్రత, పోలీసు సిబ్బంది లింగ సున్నితత్వం మొదలైన వాటిపై వెబ్‌నార్లు కూడా నిర్వహించారు.

మహిళా, శిశు అభివృద్ధి మంత్రిత్వ శాఖ దేశవ్యాప్తంగా ఉన్న వన్ స్టాప్ సెంటర్ల (OSCs) సిబ్బందికి 'స్త్రీ మనోరక్ష' పేరుతో ప్రాథమిక, అధునాతన శిక్షణను అందించడానికి నేషనల్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ మెంటల్ హెల్త్ అండ్ న్యూరో సైన్సెస్ (నిమ్ హన్స్ ) సేవలను నిమగ్నం చేసింది. మానసిక-సామాజిక ఆరోగ్య సంరక్షణను నిర్వహించడం హింసను ఎదుర్కొంటున్న మహిళలకు, కష్టాల్లో ఉన్న మహిళలకు మద్దతు ఇవ్వాల్సిన అవసరం ఉంది.

MWCD చేపట్టిన కార్యక్రమాల ఫలితాలు
(i) 2.6 కోట్ల మంది గర్భిణీ స్త్రీలు, పాలిచ్చే తల్లులకు సహాయం, (ii) జనన సమయంలో లింగ నిష్పత్తి (SRB) 918 నుంచి 937కి మెరుగుపడడం, ప్రాథమిక, మాధ్యమిక విద్యలో బాలికల నమోదు పెరగడం. ఇది దాదాపు అబ్బాయిలతో సమానంగా ఉంది, (iii) 5.40 లక్షల మంది మహిళలకు సహాయం చేస్తున్న 708 OSCల నిర్వహణ, (iv) 70 లక్షలకు పైగా ఫోన్ సంప్రదింపులను చేసిన 34 రాష్ట్రాలు /కేంద్రపాలిత ప్రాంతాలలలో WHL కార్యాచరణ, (v) 6175 ఖైదీల సంఖ్య తో 107 ఉజ్వల గృహాల నిర్వహణ, కార్యాచరణ, సహాయం (vi) 17291 మంది ఖైదీలకు సహాయం అందించిన 367 స్వధార్ గృహాలను నిర్వహించడం, (vii) డే కేర్ సెంటర్‌లో 74666 మంది పనిచేసే మహిళలు, 11018 పిల్లలకు సహాయం గా ఉన్న 450 వర్కింగ్ ఉమెన్ హాస్టళ్ల పనితీరు, (viii) లింగ సమానతకు ఉద్దేశించిన బడ్జెట్ అమలులో రూ. 2022-23 ఆర్థిక సంవత్సరానికి 1.71 లక్షల కోట్ల విలువైన ప్రతిపాదనల సమాచారం తో సిద్ధంగా ఉన్న 41 మంత్రిత్వ శాఖలు / విభాగాలు.

గత 5 సంవత్సరాలుగా (NFHS-4తో పోల్చితే) మహిళల స్థితి మెరుగుపడిందని చూపే జాతీయ కుటుంబ ఆరోగ్య సర్వే - 5 (NFHS-5) సమాచారం నుంచి ప్రభుత్వం తీసుకున్న పై కార్యక్రమాలు సానుకూల ఫలితాలను చూడవచ్చు. ) అనేక అంశాలలో. నేడు, 78.6% మంది మహిళలు తమ స్వంత బ్యాంకు ఖాతాలను కలిగి ఉన్నారు, ఇది గత 5 సంవత్సరాలుగా 25% మెరుగుపడింది. నలుగురిలో ముగ్గురు మహిళలు తమ స్వంత బ్యాంకు ఖాతాలు కలిగి ఉన్నారని ఇది సూచిస్తుంది. నేడు, భారతదేశంలో 54% మంది మహిళలు లేదా ప్రతి ఇద్దరు మహిళల్లో ఒకరు తమ స్వంత మొబైల్ ఫోన్‌లను కలిగి ఉన్నారు, ఐదేళ్ల క్రితం వీరే 46%గా ఉన్నారు. నేడు భారతదేశంలో 43% మంది మహిళలు ఒంటరిగా ఇల్లు లేదా భూమిని కలిగి ఉన్నారు, ఇవే గణాంకాలు ఐదేళ్ల క్రితం 38%గా ఉన్న సమాచారం అందుబాటులో ఉంది. NFHS-5 డేటా లింగ నిష్పత్తిలో మెరుగుదలను చూపుతుంది. వ్యవసాయేతర వ్యాపారాలలో ప్రతి ఐదుగురిలో ఒక మహిళ నాయకత్వం వహిస్తున్న వారిలో ఉన్నారు.
ఇంటిలో భాగస్వాములుగా స్త్రీల అభిప్రాయం పురుషులు గౌరవించే చోట మన సమాజం పెరుగుతున్నది. ఈరోజు ప్రధాన గృహ నిర్ణయాలలో ఎక్కువ మంది మహిళలు పాల్గొంటున్నారు. NFHS-5 డేటా ప్రకారం 88.7% మంది మహిళలు ఈరోజు ప్రధాన గృహ నిర్ణయాలలో పాల్గొంటున్నారు, ఐదేళ్ల క్రితం వీరే 84% గా ఉన్నారు. గత పదేళ్లలో భార్యాభర్తల హింసాకాండ గణనీయంగా తగ్గింది. NFHS-5 డేటా ప్రకారం 29% వివాహిత మహిళలు 10 సంవత్సరాల క్రితం 39%, ఐదేళ్ల క్రితం 33%తో పోలిస్తే భార్యాభర్తల నడుమ హింస జరిగే సందర్భాలను ఎదుర్కొంటున్నారు.

MWCD కార్యక్రమాలు మూడవ పక్ష అంచనా/ మూల్యాంకనాన్ని NITI ఆయోగ్ 2020లో చేసింది. కార్యక్రమాలు/ పథకాలు అమలు చేసిన అనుభవం ఆధారంగా, మూల్యాంకన అధ్యయనం సిఫార్సులను పరిశీలించిన తర్వాత, మంత్రిత్వ శాఖ 'మిషన్ శక్తి'ని ప్రారంభించింది. మహిళల భద్రత, భద్రత, సాధికారత కు సంబంధించిన వివిధ ఉప పథకాలను మరింత సమర్థత, ప్రభావం, ఆర్థిక వివేకం కోసం ఏకీకృతం చేయడం ద్వారా గొడుగు పథకంగా సమగ్ర మహిళా సాధికారత కార్యక్రమాలు. దీని ప్రకారం, మంత్రిత్వ శాఖ 14.07.2022న 'మిషన్ శక్తి' మార్గదర్శకాలను విడుదల చేసింది.

ఈ సమాచారాన్ని కేంద్ర మహిళా శిశు అభివృద్ధి శాఖ మంత్రి శ్రీమతి తెలిపారు. స్మృతి జుబిన్ ఇరానీ ఈరోజు రాజ్యసభలో లిఖితపూర్వకంగా సమాధానం ఇచ్చారు.

****

 

(Release ID: 1846162) Visitor Counter : 3887