బొటానికల్ సర్వే ఆఫ్ ఇండియా (బిఎస్ఐ) ప్రకారం భారతదేశంలో ప్రస్తుతం 8000 ఔషధ మొక్కల జాతులు ఉన్నాయి. దేశంలోని మొక్కల వైవిధ్యం సర్వే ను బిఎస్ఐ తప్పనిసరి చేసింది; జాతీయ, ప్రాంతీయ, రాష్ట్ర , పర్యావరణ వ్యవస్థ స్థాయిలో దీనికి సంబంధించిన సంప్రదాయ పరిజ్ఞానం , దేశంలోని వివిధ ప్రాంతాలలో దాని సంరక్షణతో సహా దాని డాక్యుమెంటేషన్, ఔషధ/సుగంధ మొక్కలు ,మూలికలతో సహా దేశంలోని అన్ని మొక్కల వనరులపై సర్వే ,డాక్యుమెంటేషన్ ను నిర్వహిస్తోంది. ఈ సర్వే రిఫరెన్స్ ప్లాంట్ కలెక్షన్స్ కోసం నోడల్ రిపోజిటరీ ,ప్రస్తుతం దాని విభిన్న హెర్బేరియాలో సుమారు 3.2 మిలియన్ నమూనాలను కలిగి ఉంది, ఇవి ఔషధ మొక్కలతో సహా జాతుల వర్గీకరణ పర్యవేక్షణకు సహాయపడతాయి. దేశంలో కనిపించే ఔషధ మొక్కల వివరాలు దిగువన ఇవ్వబడ్డాయి:

 

 

వరస నెం. .	ప్రాంతం	ఔషధ మొక్కల జాతుల సంఖ్య
1.	వెస్టర్న్ హిమాలయ	1500
2.	ఈస్టర్న్ హిమాలయ	3000
3.	వెస్టరన్ ఘాట్స్	2000
౪.	అండమాన్ అండ్ నికోబార్ దీవులు సహా ఈస్టర్న్ ఘాట్స్	1500
	మొత్తం	8000

 

 

వివిధ వనరులలో లభ్యం అవుతున్న డేటా ప్రకారం, భారతీయ వైద్యం యొక్క వివిధ సంప్రదాయ పద్ధతుల్లో 2800 కంటే ఎక్కువ జాతుల ఔషధ మొక్కలు ఉపయోగించబడుతున్నాయి. ఎక్స్-సిటు సంరక్షణ ద్వారా, బిఎస్ఐ దేశంలోని వివిధ ఫైటో-భౌగోళిక ప్రాంతాలలో ఉన్న తన బొటానికల్ గార్డెన్లలో ఔషధ మొక్కలను సంరక్షిస్తుంది.

నేషనల్ మెడిసినల్ ప్లాంట్స్ బోర్డ్ (ఎన్ ఎం పి బి), భారత ప్రభుత్వ ఆయుష్ మంత్రిత్వ శాఖ, "ఔషధ మొక్కల సంరక్షణ, అభివృద్ధి ,సుస్థిర యాజమాన్యం" అనే అంశంపై సెంట్రల్ సెక్టార్ స్కీంను అమలు చేస్తోంది, దీనిలో దిగువ పేర్కొన్న కార్యకలాపాలకు మద్దతు ఇవ్వబడుతుంది:

 

1. ఇన్-సిటు కన్జర్వేషన్/ఎక్స్-సిటు కన్జర్వేషన్.

 

     Ii. జాయింట్ ఫారెస్ట్ మేనేజ్ మెంట్ కమిటీలు (జె ఎఫ్ ఎం సి ) / పంచాయితీలు/ వ్వాన్ పంచాయితీలు/ బయోడైవర్సిటీ మేనేజ్ మెంట్ కమిటీలు (బి ఎం సి) / స్వయం సహాయక బృందాలు (ఎస్ హెచ్ జి )లతో జీవనోపాధి అనుసంధానం.

 

     Iii.  ట్రైనింగ్/వర్క్ షాప్ లు/సెమినార్ లు/కాన్ఫరెన్స్ లు మొదలైన ఐఈసి కార్యకలాపాలు

 

      Iv. రీసెర్చ్ అండ్ డెవలప్ మెంట్.

 

       V. ఔషధ మొక్కల ఉత్పత్తిని ప్రోత్సహించడం, మార్కెటింగ్ చేయడం ,వాణిజ్యం చేయడం.

 

ఇప్పటి వరకు 105 ఔషధ మొక్కల పరిరక్షణ, అభివృద్ధి ప్రాంతాలు (ఎంపీసీడీఏ) కింద 20589.45 హెక్టార్ల విస్తీర్ణానికి ఆయుష్ మంత్రిత్వ శాఖ ఎన్ఎంపీబీ మద్దతు ఇచ్చింది. కేంద్రీయ రంగ పథకం కింద ఆయుష్ మంత్రిత్వ శాఖకు చెందిన ఎన్ ఎమ్ పిబి వివిధ ఔషధ మొక్కల సేకరణ, గుర్తింపు ,క్యారెక్టరైజేషన్ పై ప్రాజెక్టుల ఆధారిత ఆర్థిక మద్దతును అందించింది. ఇప్పటి వరకు ఎన్ ఎమ్ పిబి గత ఐదేళ్లలో 10 ప్రాజెక్టులకు మద్దతు ఇచ్చింది.

 

ఏదేమైనా, గతంలో, కేంద్రీయ ప్రాయోజిత నేషనల్ ఆయుష్ మిషన్ (ఎన్ ఈ ఎన్) పథకం లోని ఔషధ మొక్కల భాగం కింద భారత ప్రభుత్వ ఆయుష్ మంత్రిత్వ శాఖ 2015-16 నుండి 2020-21 వరకు దేశవ్యాప్తంగా ఔషధ మొక్కల సాగు/ వ్యవసాయం కోసం రైతులను ప్రోత్సహించడానికి సబ్సిడీ రూపంలో ఆర్థిక సహాయాన్ని అందించింది. సంబంధిత రాష్ట్రం కోసం ఆమోదించబడ్డ రాష్ట్ర వార్షిక కార్యాచరణ ప్రణాళిక ప్రకారంగా ఆ రాష్ట్రం గుర్తించిన అమలు ఏజెన్సీ ద్వారా సాగు కార్యకలాపాలు అమలు జరిగాయి. ఇదే పథకం కింద దేశ వ్యాప్తంగా సాగుకు మద్దతు ఇవ్వడం కోసం 140 ఔషధ మొక్క ల జాతుల కు ప్రాధాన్యత

ఇవ్వడం జరిగింది. 2015-16 నుంచి 2020-21 ఆర్థిక సంవత్సరం వరకు స్టేట్ ఇంప్లిమెంటింగ్ ఏజెన్సీ ద్వారా ఈ పథకాన్ని అమలు చేశారు.

 

జాతీయ ఆయుష్ మిషన్ (నామ్) పథకం కింద 2015-16 నుంచి 2020-21 ఆర్థిక సంవత్సరం వరకు దేశవ్యాప్తంగా 56,305 హెక్టార్ల విస్తీర్ణంలో ఔషధ మొక్కల పెంపకానికి ఆయుష్ మంత్రిత్వ శాఖ మద్దతు ఇచ్చింది.

 

నామ్ పథకం ఔషధ మొక్కల భాగం కింద, సెమీ ప్రాసెసింగ్ (స్మాల్ ప్రాసెసింగ్ యూనిట్) / ప్రాసెసింగ్ యూనిట్లకు మద్దతు ఇవ్వడానికి ఒక నిబంధన ఉంది. ఆయుష్ మంత్రిత్వ శాఖ 2015-16 నుండి 2020-21 ఆర్థిక సంవత్సరం వరకు దేశవ్యాప్తంగా 25 సెమీ ప్రాసెసింగ్ (స్మాల్ ప్రాసెసింగ్ యూనిట్) / ప్రాసెసింగ్ యూనిట్ లకు మద్దతు ఇచ్చింది.

 

 

భారత ప్రభుత్వ పర్యావరణ, అటవీ ,వాతావరణ మార్పుల మంత్రిత్వ శాఖ (ఎం ఓ ఇ ఎఫ్ & సి సి) ఔషధ మొక్కలతో సహా అడవులు వాటి భాగాల సంరక్షణ కోసం,  విధానాలను, వన్యప్రాణుల (రక్షణ) చట్టం, 1972 వంటి చట్టాలను రూపొందిస్తుంది. జీవ వైవిధ్య చట్టం, 2002 , నియమాలు (2004), ఔషధ మొక్కలతో సహా అటవీ భాగాల ప్రాప్యతను నియంత్రిస్తుంది. ఎం ఓ ఇ ఎఫ్ & సి సి రాష్ట్రాల వారీగా అంతరించిపోయే అవకాశం ఉన్న జాతులను చిన్న జాబితాగా చేసింది, అడవి నుండి వాటి సేకరణను నిషేధించడానికి లేదా నియంత్రించడానికి మార్గదర్శకాలను రూపొందించింది.  ఇంకా జీవ వైవిధ్య చట్టం 2002 సెక్షన్ 38 ప్రకారం నోటిఫికేషన్ కోసం వివిధ రాష్ట్రాలు ,కేంద్రపాలిత ప్రాంతాలకు పంపిణీ చేసింది. ఇంకా, ఇది కొన్ని నిర్దిష్ట ఔషధ మొక్కల సంరక్షణతో పాటు ప్రధానంగా అటవీ ప్రాంతాలుగా ఉన్న ఔషధ మొక్కల సంరక్షణ ప్రాంతాల (ఎంపిసిఎలు) పరిరక్షణపై అనేక ప్రాజెక్టులకు మద్దతు ఇస్తోంది.

 

క్షీణించిన అటవీ భూముల్లో ఔషధ మొక్కల పెంపకానికి నేషనల్ అఫారెస్టేషన్ అండ్ ఎకో డెవలప్ మెంట్ బోర్డ్ (ఎన్ ఎ ఇ బి), ఎం ఓ ఇ ఎఫ్ & సి సి పథకాల ద్వారా మద్దతు ఇస్తారు. ఎం ఓ ఇ ఎఫ్ & సి సి యొక్క 'అసిస్టెన్స్ టు బొటానిక్ గార్డెన్స్' పథకం కింద బి ఎస్ ఐ , వివిధ విశ్వవిద్యాలయాలు/కాలేజీలకు సంబంధించిన తోటల్లో అనేక ప్రమాదకరమైన జాతులను  సంరక్షిస్తున్నారు. అంతరించిపోతున్న మొక్కల జాతులను ఇన్-సిటు పరిరక్షణ (అంటే వాటి స్వంత ఆవాసంలో) ఇంకా సంప్రదాయ ,ఆధునిక పద్ధతులను (టిష్యూసంస్కృతి) అనుసరిస్తూ ఎక్స్-సిటు సంరక్షణ అనే రెండు వ్యూహాలను అవలంబించడం ద్వారా సంరక్షిస్తున్నారు.

 

ఆయుష్ మంత్రి శ్రీ సర్బానంద సోనోవాల్ ఈ రోజు రాజ్యసభలో లిఖితపూర్వక సమాధానంలో ఈ వివరాలు తెలిపారు.

 

***

(Release ID: 1811313)