આઠમા રાષ્ટ્રીય પોષણ મહિના 2025નો સમાપન સમારોહ શુક્રવારે હિમાલયન સાંસ્કૃતિક કેન્દ્ર, દહેરાદૂન ખાતે યોજાયો હતો. ભારત સરકારના મહિલા અને બાળ વિકાસ રાજ્યમંત્રી શ્રીમતી સાવિત્રી ઠાકુર મુખ્ય અતિથિ તરીકે ઉપસ્થિત રહ્યા હતા. આ કાર્યક્રમ પોષણ જાગૃતિ, સમુદાય ભાગીદારી અને વ્યવહાર  પરિવર્તન માટે સમર્પિત એક મહિના સુધી ચાલતા જન આંદોલનની પરાકાષ્ઠાને ચિહ્નિત કરે છે. આ સમારોહમાં ઉત્તરાખંડના મહિલા સશક્તીકરણ અને બાળ વિકાસ મંત્રી શ્રીમતી રેખા આર્ય, ઉત્તરાખંડના કૃષિ અને ગ્રામીણ વિકાસ મંત્રી શ્રી ગણેશ જોશી, ભારત સરકારના મહિલા અને બાળ વિકાસ મંત્રાલયના અધિક સચિવ શ્રી લવ અગ્રવાલ, ઉત્તરાખંડ મહિલા સશક્તીકરણ અને બાળ વિકાસ વિભાગના સચિવ શ્રી ચંદ્રેશ કુમાર યાદવ અને ભારત સરકારના મહિલા અને બાળ વિકાસ મંત્રાલયના સંયુક્ત સચિવ શ્રીમતી રાધિકા ઝા પણ ઉપસ્થિત રહ્યા હતા.

રાષ્ટ્રીય પોષણ મહિનાના સમાપન દિવસે સભાને સંબોધતા શ્રીમતી સાવિત્રી ઠાકુરે કહ્યું કે પોષણ એ માત્ર એક કાર્યક્રમ નથી પરંતુ તે ભારતના દરેક બાળક અને માતા પ્રત્યે આપણી રાષ્ટ્રીય જવાબદારી અને નૈતિક પ્રતિબદ્ધતા છે. તેમણે કહ્યું કે 8 માર્ચ, 2018ના રોજ પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદી દ્વારા શરૂ કરાયેલ પોષણ અભિયાન હવે એક પરિવર્તનશીલ જન ચળવળ બની ગયું છે, જે "સશક્ત મહિલાઓ, એક સુપોષિત ભારત" નામના એક સામાન્ય દ્રષ્ટિકોણ હેઠળ અનેક મંત્રાલયો અને નાગરિકોને એક કરે છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે ગર્ભાવસ્થાથી બે વર્ષની ઉંમર સુધીના જીવનના પહેલા 1,000 દિવસ બાળકના વિકાસ અને વૃદ્ધિ માટે સૌથી મહત્વપૂર્ણ છે. તેમણે કહ્યું કે એક સ્વસ્થ માતા એક મજબૂત પેઢીને જન્મ આપે છે; જ્યારે દરેક ઘરની થાળી સંતુલિત હોય છે, ત્યારે જ દેશ મજબૂત બને છે.

કેન્દ્રીય મંત્રી શ્રીમતી સાવિત્રી ઠાકુરે સ્વસ્થ મહિલા, દશક પરિવારના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો, કહ્યું કે મહિલાઓ દરેક પરિવારનો પાયો છે. મન કી બાત કાર્યક્રમનો ઉલ્લેખ કરતા, તેમણે કહ્યું કે સ્થૂળતા આજે એક મોટી સમસ્યા બની ગઈ છે, અને પોષણ મહિનોનો ઉદ્દેશ્ય જનભાગીદારી દ્વારા પોષણને એક જન આંદોલન બનાવવાનો છે. તેમણે કહ્યું કે આ વર્ષનો પોષણ મહિનો ખાસ હતો કારણ કે માત્ર મહિલાઓ જ નહીં પરંતુ પુરુષો અને યુવાનો પણ પોષણ મહિનાનો અભિન્ન અંગ બન્યા, જેનાથી તે ખરેખર સમાવિષ્ટ અભિયાન બન્યું છે. તેમણે કહ્યું કે આજનું સુપોષિત ભારત 2047 માં ફક્ત આ ઉંમરના બાળકો જ સુપોષિત ભારતના નાગરિક બનશે. તેમણે બેટી બચાવો, બેટી પઢાઓ અભિયાનની પણ પ્રશંસા કરી અને બાળ લગ્ન જેવા સામાજિક દૂષણોને નાબૂદ કરવા માટે સામૂહિક પ્રયાસો પર ભાર મૂક્યો હતો.

શ્રીમતી ઠાકુરે પોષણ મહિનામાં રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોની સક્રિય ભાગીદારીની પ્રશંસા કરી અને ક્ષેત્ર કાર્યકર્તાઓ અને આંગણવાડી બહેનોના સમર્પણની પ્રશંસા કરી હતી. પોતાના સંબોધનનું સમાપન કરતાં, તેમણે કહ્યું કે પોષણ મહિનો અંત નથી, પરંતુ એક શરૂઆત છે, એક જન આંદોલન જે દેશના દરેક ઘર સુધી પહોંચવું જોઈએ.

અગાઉ, ભારત સરકારના મહિલા અને બાળ વિકાસ મંત્રાલયના અધિક સચિવ શ્રી લવ અગ્રવાલે મિશન પોષણ 2.0 હેઠળ થયેલી પ્રગતિ રજૂ કરી અને સમજાવ્યું કે આધુનિક ઉપકરણો, રીઅલ-ટાઇમ મોનિટરિંગ અને ડિજિટલ શાસને સેવા વિતરણ અને પારદર્શિતાને કેવી રીતે મજબૂત બનાવી છે.

શ્રી અગ્રવાલે માહિતી આપી કે દેશભરના 36 રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં 1.4 મિલિયન આંગણવાડી કેન્દ્રો દ્વારા બાળકો, સગર્ભા સ્ત્રીઓ, સ્તનપાન કરાવતી માતાઓ અને કિશોરીઓ સહિત 100 મિલિયનથી વધુ લાભાર્થીઓને સેવાઓ પૂરી પાડવામાં આવી રહી છે. શ્રી અગ્રવાલે પોષણના મહત્વ પર પણ પ્રકાશ પાડ્યો હતો. ટ્રેકર એપ વિશે બોલતા, તેમણે સમજાવ્યું કે પોષણ ટ્રેકરની રજૂઆતથી સેવા વિતરણ અને લાભાર્થી વ્યવસ્થાપનમાં ક્રાંતિ આવી છે. તેમણે જણાવ્યું કે 1.3 મિલિયનથી વધુ આંગણવાડી કાર્યકરોને પોષણ ટ્રેકર એપ સાથે જોડાયેલા સ્માર્ટફોન પૂરા પાડવામાં આવ્યા છે, જે સચોટ ડેટા અને સમયસર પોષણ સહાય સુનિશ્ચિત કરે છે. એ જ રીતે, 1.387 મિલિયન આંગણવાડી કેન્દ્રો પર વૃદ્ધિ દેખરેખ ઉપકરણો પૂરા પાડવામાં આવ્યા છે.

તેમણે જણાવ્યું હતું કે રાષ્ટ્રીય પરિવાર આરોગ્ય સર્વેક્ષણ-5 (NFHS-5)ના ડેટા અનુસાર, દેશમાં કુપોષણના મુખ્ય સૂચકાંકોમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થયો છે. સ્ટંટિંગ 38.4%થી ઘટીને 35.5% થયો છે, અને ઓછા વજનનો દર 35.8% થી ઘટીને 32.1% થયો છે. તેમણે કહ્યું કે આ આંકડા ફક્ત સંખ્યા નથી, પરંતુ કુપોષણથી પોષણ તરફ આગળ વધી રહેલા લાખો બાળકોના જીવનમાં આશાનું એક નવું કિરણ છે.

શ્રી અગ્રવાલે માહિતી આપી હતી કે 200,000 આંગણવાડી કેન્દ્રોને સક્ષમ આંગણવાડી કેન્દ્રોમાં અપગ્રેડ કરવામાં આવી રહ્યા છે, જે સ્વચ્છ પાણી, સ્વચ્છતા, ECCE શિક્ષણ સામગ્રી અને ડિજિટલ ઉપકરણોથી સજ્જ છે, જે સુપોષિત ભારત 2047નો પાયો નાખશે. તેમણે કહ્યું કે આજે આપણી પાસે જે તક છે તે ફક્ત યોજનાઓ અમલમાં મૂકવાની નથી, પરંતુ એક એવી - સ્વસ્થ, શિક્ષિત, સશક્ત અને સંવેદનશીલ પેઢી તૈયાર કરવાની છે, જેને 2047માં ભારતની અમૃત પેઢી કહેવામાં આવશે.

આ પ્રસંગે, શ્રીમતી રેખા આર્યએ જણાવ્યું હતું કે બાળકો અને સગર્ભા સ્ત્રીઓ માટે પોષણ એ "ગોલ્ડન બર્ડ ઇન્ડિયા" ની વાસ્તવિક શક્તિ છે. તેમણે કેન્દ્ર સરકાર અને મંત્રાલયના સતત પ્રયાસો બદલ પ્રશંસા કરતા કહ્યું કે ન્યુટ્રિશન ટ્રેકર દ્વારા મેળવેલા રીઅલ-ટાઇમ ડેટાએ સેવા વિતરણને વધુ પારદર્શક અને માપી શકાય તેવું બનાવ્યું છે. તેમણે કહ્યું કે આ ટ્રેકરે આંગણવાડી કાર્યકરોને સશક્ત બનાવ્યા છે અને જવાબદારી સુનિશ્ચિત કરી છે. તેમણે તેને "જમીની પ્રતિબદ્ધતા પર વિશ્વાસની મહોર" ગણાવી હતી.

શ્રી ગણેશ જોશીએ કાર્યક્રમમાં હાજર મહેમાનો અને આંગણવાડી કાર્યકરોનું સ્વાગત કર્યું હતું. તેમણે કહ્યું કે પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વમાં, ઉત્તરાખંડમાં એનિમિયાના કેસોમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થયો છે. વર્ષ 2023ને આંતરરાષ્ટ્રીય બાજરી વર્ષ તરીકે વર્ણવતા, તેમણે કહ્યું કે તે પોષણ અને સ્થાનિક કૃષિ બંને માટે "ગેમ-ચેન્જર" સાબિત થયું છે. શ્રી જોશીએ જણાવ્યું હતું કે સ્થાનિક ઉત્પાદનો અને પરંપરાગત ખોરાક ભારતની પોષણ સ્વ-નિર્ભરતાની કરોડરજ્જુ છે.

કાર્યક્રમના મુખ્ય અતિથિ, શ્રીમતી સાવિત્રી ઠાકુરે ઉત્તરાખંડ મહિલા સશક્તીકરણ અને બાળ વિકાસ વિભાગ દ્વારા આયોજિત પ્રદર્શનની પણ મુલાકાત લીધી અને સ્ટોલ પર હાજર લોકો અને આંગણવાડી કાર્યકરો પાસેથી પ્રદર્શનમાં મૂકવામાં આવેલા ઉત્પાદનો વિશે પૂછપરછ કરી હતી. તેમણે ઉત્તરાખંડના બાજરીમાંથી બનેલા સ્થાનિક ઉત્પાદનો, જેમ કે કોડો, કવાની અને ઝાંગોરા વિશે પણ માહિતી મેળવી હતી.

કેન્દ્રીય મંત્રીએ મિશન સક્ષમ આંગણવાડી અને પોષણ 2.0 હેઠળ પોષણ ચેમ્પિયનનું સન્માન કર્યું અને કિશોરીઓમાં મહાલક્ષ્મી કીટનું વિતરણ કર્યું હતું. મિશન શક્તિ ચેમ્પિયનનું પણ સન્માન કરવામાં આવ્યું હતું. શ્રીમતી ઠાકુરે મુખ્યમંત્રી વાત્સલ્ય યોજના હેઠળ ડાયરેક્ટ બેનિફિટ ટ્રાન્સફર (DBT) દ્વારા ₹1.56 કરોડ જાહેર કર્યા અને રાજ્યના 5,211 લાભાર્થીઓને ₹33,000નો હપ્તો ટ્રાન્સફર કરવામાં આવ્યો હતો.

કાર્યક્રમ દરમિયાન કેન્દ્રીય મહિલા અને બાળ વિકાસ મંત્રી શ્રીમતી અન્નપૂર્ણા દેવીનો એક વિડિઓ સંદેશ પણ પ્રસારિત કરવામાં આવ્યો, જેમાં તેમણે જણાવ્યું કે પોષણ અભિયાન હેઠળ, ભારત સરકાર દરેક બાળક સ્વસ્થ રહે અને દરેક માતા સશક્ત બને તે સુનિશ્ચિત કરવાનો પ્રયાસ કરે છે. તેમણે નોંધ્યું કે જ્યારે પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ આ વર્ષે મધ્યપ્રદેશના ધારથી પોષણ અભિયાન શરૂ કર્યું, ત્યારે તેમણે કહ્યું હતું કે એક સ્વસ્થ મહિલા અને એક સશક્ત પરિવાર એ વિકસિત ભારતનો પાયો છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે 2018માં શરૂ કરાયેલ રાષ્ટ્રીય પોષણ અભિયાન એક જન આંદોલન બની ગયું છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે પોષણ અભિયાનની સફળતાનો શ્રેય દેશભરના લાખો આંગણવાડી કાર્યકરો અને અન્ય વિભાગીય કર્મચારીઓને જાય છે.

આ વર્ષે આઠમો પોષણ મહિનો છ મુખ્ય વિષય પર કેન્દ્રિત છે: સભાન આહાર, બાળપણની સંભાળ અને શિક્ષણ, શિશુઓ અને નાના બાળકો માટે પોષણ પ્રથાઓ, પુરુષોની ભાગીદારી, સ્થાનિક અને સંકલિત પ્રયાસો માટે અવાજ ઉઠાવવો અને ડિજિટલાઇઝેશન. આનાથી વર્તમાનમાં સામાન્ય નાગરિકને માત્ર સંવેદનશીલ બનાવવામાં આવ્યા નથી, પરંતુ 2047ના ભારત માટે એક સ્વપ્નદ્રષ્ટા પાયો પણ નાખ્યો છે.

SM/IJ/GP/JD