આવાસ અને ગરીબી ઉન્મૂલન મંત્રાલય
પ્રધાનમંત્રી આવાસ યોજના - શહેરી
'જીવન જીવવાની સરળતા' અને કરોડો ભારતીયો માટે ગરિમાને પ્રોત્સાહન
Posted On:
24 JUN 2024 3:38PM by PIB Ahmedabad
પરિચય
પ્રધાનમંત્રી આવાસ યોજના – શહેરી (PMAY-U) 25 જૂન, 2015ના રોજ ભારતમાં શહેરી આવાસના લેન્ડસ્કેપને બદલવા માટે સમર્પિત પહેલ તરીકે શરૂ કરવામાં આવી હતી. શહેરી સ્થળાંતર કરનારાઓ અને આર્થિક રીતે વંચિત લોકો માટે પ્રતિષ્ઠિત આવાસ પૂરા પાડવાના હેતુથી, આ મિશન ઝૂંપડપટ્ટીના રહેવાસીઓ સહિત આર્થિક રીતે નબળા વિભાગ (EWS), ઓછી આવક જૂથ (LIG) અને મધ્યમ આવક જૂથ (MIG) દ્વારા સામનો કરવામાં આવતી તીવ્ર આવાસની અછતને સંબોધિત કરે છે.
જેમ જેમ રાષ્ટ્રનો વિકાસ થાય છે, તેમ તેમ તે ઝડપથી શહેરીકરણમાં પરિણમે છે. વસ્તીનો એક મોટો વર્ગ વધુ સારી નોકરીની તકો અને જીવનની ગુણવત્તા માટે શહેરી વિસ્તારોમાં સ્થળાંતર કરી રહ્યો છે. એટલે ભારતમાં શહેરી આવાસોની વધતી માગને પૂર્ણ કરવા માટે એક વ્યાપક વ્યૂહરચના હોવી અનિવાર્ય છે.
આ કાર્યક્રમ દ્વારા, સરકાર દરેક પાત્રતા ધરાવતા શહેરી પરિવારને પાકા મકાનની સુલભતા સુનિશ્ચિત કરવા માટે પ્રતિબદ્ધ છે, આમ વધુ સર્વસમાવેશક અને પ્રતિષ્ઠિત શહેરી જીવન વાતાવરણને પ્રોત્સાહન મળે છે.
પીએમએવાય-યુના હેતુઓ
આ યોજનાના મુખ્ય ઉદ્દેશો આ મુજબ છેઃ
- શહેરી મકાનની તંગી પર લક્ષ આપવું: શહેરી આવાસોની કટોકટીને હળવી કરવા માટે ઝૂંપડપટ્ટીવાસીઓ સહિત આર્થિક રીતે નબળા વર્ગ (ઇડબલ્યુએસ), ઓછી આવક જૂથ (એલઆઇજી) અને મધ્યમ આવક જૂથ (એમઆઇજી) શ્રેણીઓને લક્ષ્યાંકિત કરવી.
- પાકા મકાનો સુનિશ્ચિત કરવા: તમામ પાત્રતા ધરાવતા શહેરી ઘરોને કાયમી, ટકાઉ આવાસ ઉપલબ્ધ કરાવવાની ખાતરી આપે છે.
- લાભાર્થી પરિવારો વ્યાખ્યાયિત કરવા: લાભાર્થી પરિવારની વ્યાખ્યા એક એકમ તરીકે કરવામાં આવે છે, જેમાં પતિ, પત્ની અને અપરિણીત પુત્રો અને/અથવા અપરિણીત પુત્રીઓનો સમાવેશ થાય છે. મહત્વનું છે કે, પરિવારના કોઈ પણ સભ્ય પાસે ભારતના કોઈ પણ ભાગમાં પાકું મકાન ન હોવું જોઈએ.
પીએમએવાય-યુના અમલીકરણ વર્ટિકલ્સ
આ યોજનાની મુખ્ય વિશેષતાઓ
- સ્થળાંતરિત કામદારો અને શહેરી ગરીબો માટે એફોર્ડેબલ રેન્ટલ હાઉસિંગ કોમ્પ્લેક્સ (એ.આર.એચ.સી.)
કોવિડ-19 રોગચાળાના વિપરીત સ્થળાંતરના પ્રતિસાદરૂપે, આવાસ અને શહેરી બાબતોના મંત્રાલયે પીએમએવાય-યુ હેઠળ એઆરએચસી પેટા-યોજના શરૂ કરી હતી. આ પહેલ ઔદ્યોગિક અને અનૌપચારિક બંને શહેરી ક્ષેત્રોમાં શહેરી સ્થળાંતર કરનારાઓ અને ગરીબ લોકો માટે કાર્યસ્થળોની નજીક સસ્તું અને પ્રતિષ્ઠિત ભાડા મકાન પ્રદાન કરે છે.
[1]
- રોબસ્ટ મેનેજમેન્ટ ઇન્ફોર્મેશન સિસ્ટમ (એમઆઇએસ)
પીએમએવાય-યુને વ્યાપક એમઆઇએસ દ્વારા ટેકો આપવામાં આવ્યો છે, જે ભૌતિક અને નાણાકીય પ્રગતિનું સંચાલન કરે છે. તેમાં ઓનલાઇન ડિમાન્ડ સર્વે, ડિજિટલ રેકોર્ડ્સ મેનેજમેન્ટ, જીઓ-ટેગિંગ અને ભુવન અને ભારત મેપ જેવા રાષ્ટ્રીય પોર્ટલ સાથે સંકલન સામેલ છે. આ સિસ્ટમ સીધા લાભ હસ્તાંતરણની સુવિધા પણ પ્રદાન કરે છે તથા ઉમંગ એપ તથા નીતિ આયોગ ડેશબોર્ડ સાથે સંકલન સાધે છે, જે પારદર્શકતા અને કાર્યદક્ષતા સુનિશ્ચિત કરે છે.
- ક્ષમતા નિર્માણ અને ટેકનોલોજીકલ નવીનતા
પીએમએવાય-યુ તેના ભંડોળનો 5 ટકા હિસ્સો ક્ષમતા નિર્માણ, આઇઇસી પ્રવૃત્તિઓ અને વહીવટી ખર્ચાઓ માટે ફાળવે છે. આ કાર્યક્રમ ટેકનોલોજી પેટા-મિશન (ટીએસએમ) અને ગ્લોબલ હાઉસિંગ ટેકનોલોજી ચેલેન્જ - ઇન્ડિયા (જીએચટીસી-ઇન્ડિયા) જેવી પહેલો મારફતે ટેકનોલોજીકલ નવીનતા પર પણ ભાર મૂકે છે, જે સ્થાયી, પર્યાવરણને અનુકૂળ અને આપત્તિને અનુકૂળ નિર્માણ ટેકનોલોજીને પ્રોત્સાહન આપે છે.
29 ઓગસ્ટ, 2019ના રોજ શરૂ કરવામાં આવેલા આ અંગિકાર અભિયાનનો ઉદ્દેશ સ્થળાંતર પછીના જીવન પરિવર્તનને કારણે ઉદ્ભવતા મુદ્દાઓને કાયમી મકાનોમાં પરિવર્તિત કરવાનો છે. તે સામુદાયિક એકત્રીકરણ અને આંતર-વિભાગીય સમન્વય મારફતે જળ અને ઊર્જા સંરક્ષણ, કચરાનું વ્યવસ્થાપન તથા સ્વાસ્થ્ય અને સ્વચ્છતામાં શ્રેષ્ઠ પદ્ધતિઓને પ્રોત્સાહન આપે છે.
અવિરત અમલીકરણ માટે હાર્નેસિંગ ટેકનોલોજી
પ્રધાનમંત્રી આવાસ યોજના – શહેરી (પીએમએવાય-યુ) યોજના યોજનાના અમલીકરણ માટે મજબૂત અમલીકરણ પ્રણાલી પર ભાર મૂકે છે. સિસ્ટમમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:
[2]
· માહિતી ટેકનોલોજી સંકલન
પીએમએવાય-યુના સફળ અમલીકરણ અને રિયલ-ટાઇમ મોનિટરિંગ માટે ઇન્ફોર્મેશન ટેકનોલોજી પાયારૂપ રહી છે. કેન્દ્રીયકૃત પીએમએવાય-યુ મેનેજમેન્ટ ઇન્ફોર્મેશન સિસ્ટમ (એમઆઇએસ) એક વ્યાપક રિપોઝિટરી અને મોનિટરિંગ ટૂલ તરીકે કામ કરે છે, જેમાં પ્રોજેક્ટની વિગતો, આધાર સાથે જોડાયેલા લાભાર્થીઓ, ભંડોળની વહેંચણી અને તબક્કાવાર ભૌતિક અને નાણાકીય પ્રગતિનો સમાવેશ થાય છે.
· સીએલએસએસ આવાસ પોર્ટલ (સી.એ.એલ.એ.પી.)
ક્રેડિટ લિન્ક્ડ સબસિડી સ્કીમ (સીએલએસએસ) આવાસ પોર્ટલ (સીએલએપી) વેબ-આધારિત, રિયલ-ટાઇમ મોનિટરિંગ સિસ્ટમ છે, જે આવાસ અને શહેરી બાબતોના મંત્રાલય, કેન્દ્રીય નોડલ એજન્સીઓ, પ્રાથમિક ધિરાણ આપતી સંસ્થાઓ, લાભાર્થીઓ અને નાગરિકો સહિત તમામ હિતધારકોને સંકલિત કરે છે. તે પારદર્શિતા વધારે છે અને લાભાર્થીઓને અનન્ય આઈડી દ્વારા તેમની એપ્લિકેશન સ્થિતિને ટ્રેક કરવાની મંજૂરી આપે છે.
· અવકાશ ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ
ગ્રાઉન્ડિંગથી લઈને પૂર્ણ થવા સુધીના પાંચ તબક્કામાં જીઓ-ટેગિંગ દ્વારા ઘરોના નિર્માણની પ્રગતિપર નજર રાખવા માટે અવકાશ તકનીકનો વ્યાપકપણે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. જિયો-ટેગ કરેલા ફોટોગ્રાફ્સ લોકોને જોવા માટે ભુવન પોર્ટલ પર અપલોડ કરવામાં આવે છે, અને ભંડોળની રજૂઆતને જીઓ-ટેગિંગ સાથે જોડવામાં આવે છે.
· રીઅલ-ટાઇમ મોનિટરિંગ મિકેનિઝમ્સ
જવાબદારી અને પારદર્શકતા સુનિશ્ચિત કરવા માટે પીએમએવાય-યુએ કેટલીક મોનિટરિંગ વ્યવસ્થા અમલમાં મૂકી છે. તેમાં આધાર માન્યતા માટે યુઆઈડીએઆઈ પોર્ટલ સાથે જોડાણ, પીએફએમએસ સાથે ડીબીટી માધ્યમ મારફતે બાંધકામ સાથે જોડાયેલી સબસિડીની તબદિલી અને જીઆઇએસ-આધારિત સેન્ટ્રલ એમઆઇએસ સામેલ છે. આ સંકલન સીએલએપી, પીએમએવાય-યુ ગુરુકુળ નોલેજ લેબ, ઉમંગ મોબાઇલ એપ, નીતિ આયોગ ડેશબોર્ડ અને ડીબીટી ભારત પોર્ટલ જેવા પ્લેટફોર્મ સુધી વિસ્તૃત છે. રાજ્ય અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશના અધિકારીઓ, સીએસએમસીની બેઠકો અને ફિલ્ડ વિઝિટ સાથે વીડિયો કોન્ફરન્સિંગ દ્વારા મોનિટરિંગને વધુ મજબૂત બનાવવામાં આવે છે.
આ વિસ્તૃત ટેકનોલોજીકલ સંકલનો અને નિરીક્ષણની વ્યવસ્થા શહેરી સ્થળાંતરકરનારાઓ અને શહેરી ગરીબોને કુશળતાપૂર્વક અને પારદર્શક રીતે પ્રતિષ્ઠિત આવાસો પ્રદાન કરવાની યોજનાની કટિબદ્ધતા પર ભાર મૂકે છે.
પ્રધાનમંત્રી આવાસ યોજના – શહેરી (પીએમએવાય-યુ)ની પ્રગતિ
20 જૂન, 2024 સુધી, પ્રધાનમંત્રી આવાસ યોજના-અર્બન (પીએમએવાય-યુ) એ પોસાય તેવા મકાનો પ્રદાન કરવાના તેના લક્ષ્યમાં નોંધપાત્ર પ્રગતિ કરી છે. આ યોજના હેઠળ કુલ 1.8 કરોડ મકાનોને મંજૂરી આપવામાં આવી છે, જેમાં 1.14 કરોડ મકાનોનું નિર્માણ કાર્ય પૂર્ણ થયું છે અને 84.02 લાખ મકાનોનું નિર્માણ પૂર્ણ થયું છે. [3]
નાણાકીય પ્રગતિની દ્રષ્ટિએ પીએમએવાય-યુએ રૂ. 2 લાખ કરોડની પ્રતિબદ્ધતા વ્યક્ત કરી છે, જેમાંથી રૂ. 1,63,926 કરોડ રીલિઝ કરવામાં આવ્યા છે. 151246 કરોડનો ખર્ચ થયો છે. આ ઉપરાંત નવી ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરીને 16 લાખ મકાનોનું નિર્માણ કરવામાં આવી રહ્યું છે, જે આ કાર્યક્રમ દ્વારા આધુનિક અને સ્થાયી નિર્માણ પદ્ધતિઓ અપનાવવાની પ્રક્રિયાને પ્રદર્શિત કરે છે. આ વિસ્તૃત પ્રગતિ પીએમએવાય-યુના મજબૂત અમલીકરણ અને ભારતમાં શહેરી આવાસ વિકાસ પરની અસરને પ્રતિબિંબિત કરે છે.[4]
રાજ્યવાર પ્રગતિ
પ્રધાનમંત્રી આવાસ યોજના-શહેરી (પીએમએવાય-યુ) હેઠળ ભારતમાં વિવિધ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો (કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો)માં નોંધપાત્ર પ્રગતિ થઈ છે. ટોચનું પ્રદર્શન કરતા રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં મંજૂર થયેલા આવાસ એકમોની સંખ્યાનું વિગતવાર કોષ્ટક નીચે આપવામાં આવ્યું છેઃ
|
ક્રમ નં.
|
રાજ્ય/UT નું નામ
|
મંજૂર થયેલ
|
|
1
|
આંધ્ર પ્રદેશ
|
21,37,028
|
|
2
|
ઉત્તર પ્રદેશ
|
17,76,823
|
|
3
|
મહારાષ્ટ્ર
|
13,64,923
|
|
4
|
ગુજરાત
|
10,05,204
|
|
5
|
મધ્ય પ્રદેશ
|
9,61,147
|
|
6
|
તમિલનાડુ
|
6,80,347
|
|
7
|
પશ્ચિમ બંગાળ
|
6,68,953
|
|
8
|
કર્ણાટક
|
6,38,121
|
|
9
|
રાજસ્થાન
|
3,19,863
|
|
10
|
બિહાર
|
3,14,477
|
કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં, દિલ્હીમાં 29,976 એકમોને મંજૂરી આપવામાં આવી છે, જે શહેરી આવાસોના પડકારોને પહોંચી વળવા માટેના સંયુક્ત પ્રયાસનું પ્રદર્શન કરે છે. આવાસ એકમોને આ વ્યાપક મંજૂરી આપવાથી 2022 સુધીમાં 'હાઉસિંગ ફોર ઓલ'ના વ્યાપક લક્ષ્ય પ્રત્યે રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોની સામૂહિક પ્રતિબદ્ધતા પ્રતિબિંબિત થાય છે.
References
(Release ID: 2028262)
Visitor Counter : 67