3023. શ્રી રતનસિંહ મગનસિંહ રાઠોડઃ

        શ્રી દેવજી એમ. પટેલ :

        શ્રી નારણભાઈ કાછડિયા :

શું કૃષિ મંત્રી અને ખેડૂત કલ્યાણ મંત્રી જણાવશે:

1. શું સરકાર આબોહવાને અનુકૂળ ખેતીને પ્રોત્સાહન આપી રહી છે;
2. જો એમ હોય તો, તેની વિગતો;
3. આવી યોજના માટે ખેડૂતોને તાલીમ આપવા માટે સરકાર દ્વારા લેવામાં આવેલા પગલાં;
4. આવી યોજના ગુજરાત રાજ્યમાં અમલમાં મૂકવામાં આવી રહી છે કે કેમ અને જો હા, તો તેની વિગતો; અને
5. આબોહવામાં પરિવર્તન અને કૃષિ ક્ષેત્રને મજબૂત બનાવવાને કારણે ઊભી થયેલી પરિસ્થિતિઓને પહોંચી વળવા માટે સરકારની તૈયારીની વિગતો?

ઉત્તર

કૃષિ મંત્રી અને ખેડૂત કલ્યાણ મંત્રી (શ્રી નરેન્દ્રસિંહ તોમર)

(એ) થી (ડી):  ગુજરાત રાજ્ય સહિત દેશમાં ક્લાઈમેટ રેસીલીટી ફાર્મિંગને પ્રોત્સાહન આપવા માટે સરકાર અનેક પગલાં લઈ રહી છે. સરકાર દ્વારા વર્ષ 2008માં આબોહવામાં પરિવર્તન પર રાષ્ટ્રીય કાર્યયોજના (એનએપીસીસી) શરૂ કરવામાં આવી હતી, જે દેશમાં આબોહવાની કામગીરી માટે એક મોટું નીતિગત માળખું પ્રદાન કરે છે. કૃષિ અને ખેડૂત કલ્યાણ મંત્રાલય દ્વારા અમલમાં મૂકવામાં આવેલા નેશનલ મિશન ફોર સસ્ટેઇનેબલ એગ્રિકલ્ચર (એનએમએસએ) એ આબોહવામાં પરિવર્તન પરની રાષ્ટ્રીય કાર્યયોજના (એનએપીસીસી)ની અંદરનું એક અભિયાન છે. આ મિશનનો ઉદ્દેશ ભારતીય કૃષિને બદલાતી આબોહવા સામે વધુ સ્થિતિસ્થાપક બનાવવા માટેની વ્યૂહરચનાઓ વિકસાવવાનો અને તેનો અમલ કરવાનો છે. એનએમએસએને ત્રણ મુખ્ય ઘટકો એટલે કે રેઇનફેડ એરિયા ડેવલપમેન્ટ (આરએડી) માટે મંજૂરી આપવામાં આવી હતી. ઓન ફાર્મ વોટર મેનેજમેન્ટ (ઓએફડબલ્યુએમ); અને સોઇલ હેલ્થ મેનેજમેન્ટ (એસએચએમ). ત્યારબાદ સોઇલ હેલ્થ કાર્ડ (એસએચસી), પરંપરાગત કૃષિ વિકાસ યોજના (પીકેવીવાય), પૂર્વોત્તર ક્ષેત્રમાં મિશન ઓર્ગેનિક વેલ્યુ ચેઇન ડેવલપમેન્ટ (એમઓવીસીડીએનઇઆર), પર ડ્રોપ મોર ક્રોપ, નેશનલ બામ્બુ મિશન (એનબીએમ) વગેરે જેવા નવા કાર્યક્રમોનો સમાવેશ થાય છે. 

ઇન્ડિયન કાઉન્સિલ ઑફ એગ્રિકલ્ચરલ રિસર્ચ (આઇસીએઆર)એ એક મુખ્ય નેટવર્ક પ્રોજેક્ટ 'નેશનલ ઇનોવેશન્સ ઇન ક્લાઇમેટ રિસાયલન્ટ એગ્રિકલ્ચર' (એનઆઇસીઆરએ) શરૂ કર્યો છે, જેનો ઉદ્દેશ કૃષિમાં આબોહવાને અનુકૂળ ટેકનોલોજી વિકસાવવાનો અને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે, જે દેશનાં નબળાં વિસ્તારોનું સમાધાન કરશે. તૈયાર થયેલ ICAR જિલ્લા ખેતીવાડી આકસ્મિક યોજનાઓ (ડી.એ.સી.પી.) દેશના ૬૫૦ જિલ્લાઓ માટે, રાજ્યના કૃષિ વિભાગો અને ખેડુતો દ્વારા ઉપયોગ માટે સ્થળ વિશિષ્ટ આબોહવા સ્થિતિસ્થાપક પાક અને જાતો અને વ્યવસ્થાપન પદ્ધતિઓની ભલામણ કરે છે. સમુદાયો દ્વારા આબોહવાની સ્થિતિસ્થાપક કૃષિ પદ્ધતિઓ અપનાવવામાં આવી રહી છે અને એનઆઈસીઆરએ ગામોથી આગળ ફેલાઈ રહી છે. છેલ્લાં 10 વર્ષમાં એનઆઇસીઆરએ પ્રોજેક્ટ હેઠળ સમગ્ર દેશમાં 16,958 તાલીમ કાર્યક્રમો હાથ ધરવામાં આવ્યાં હતાં, જેનો ઉદ્દેશ આબોહવામાં પરિવર્તન અને સ્થિતિસ્થાપક ટેકનોલોજીનાં વિવિધ પાસાંઓ પર હિતધારકોને શિક્ષિત કરવાનો હતો, જેમાં 5,14,816 હિતધારકોને આવરી લેવામાં આવ્યાં હતાં, જેથી આબોહવાને અનુકૂળ ટેકનોલોજીનો વ્યાપક સ્વીકાર થઈ શકે અને ઉપજમાં વધારો થઈ શકે. આબોહવાને અનુકૂળ કૃષિ પર આઇસીએઆરની મુખ્ય સિદ્ધિઓમાં નીચેની બાબતો સામેલ છે.

• કુલ મળીને 1888 આબોહવાને અનુકૂળ પાકની જાતો વિકસાવવામાં આવી છે, જેમાં અનાજની 891, તેલીબિયાંની 319, કઠોળની 338, ઘાસચારાની 103, રેસાના 182, ખાંડના 45 પાકો અને અન્ય 10 પાકોનો સમાવેશ થાય છે.
• 2.36 લાખ હેક્ટર જમીન પર 2.13 લાખ કુટુંબોના પદચિહ્નો સાથે 454 ગામોને આવરી લેતા 151 ક્લસ્ટરોમાં જોખમ મૂલ્યાંકન, નિદર્શન અને અનુકૂલન તકનીકોમાં ખેડૂતોને સાંકળતી આબોહવા સાથે સંકળાયેલી પદ્ધતિઓનો સહભાગી ટેકનોલોજી વિકાસ હાથ ધરવામાં આવ્યો છે.
• વર્ષ 2014-23 દરમિયાન 15857 ખેડૂતોનાં ખેતરો પર 454 ગામડાંઓમાં 68 આબોહવાને અનુકૂળ ટેકનોલોજીનું પ્રદર્શન કરવામાં આવ્યું છે.
• 88 બાયોકન્ટ્રોલ એજન્ટ્સ, 31 બાયોપેસ્ટિકાઇડ્સ અને 41 બાયોફર્ટિલાઇઝર્સનું દસ્તાવેજીકરણ કરવામાં આવ્યું છે અને તેનું વિતરણ કરવામાં આવ્યું છે. ઉપરાંત 650 જિલ્લાઓ માટે ડીએસીપી વિકસાવવામાં આવ્યા છે.

(ડ):    આબોહવામાં પરિવર્તન અને કૃષિ ક્ષેત્રને મજબૂત બનાવવાને કારણે ઊભી થતી પરિસ્થિતિઓને પહોંચી વળવા માટે, હવામાન સલાહ આપીને ખેડૂતોને અસામાન્ય હવામાન પરિસ્થિતિઓથી સુરક્ષિત કરવામાં આવી રહ્યા છે. આઈસીએઆર ભારતીય હવામાન વિભાગ (આઈએમડી) ના સહયોગથી ગ્રામીણ કૃષિ મૌસમ સેવા કાર્યક્રમ દ્વારા દેશના લગભગ 6 કરોડ ખેડૂતોને અઠવાડિયામાં બે વાર (મંગળવાર અને શુક્રવાર) એગ્રોમેટ સલાહ જારી કરે છે. પૃથ્વી વિજ્ઞાન મંત્રાલય દ્વારા 'મેઘદૂત' નામની એક મોબાઇલ એપ લોન્ચ કરવામાં આવી છે, જેનો ઉદ્દેશ ખેડૂતોને તેમના જિલ્લાઓમાં ચોક્કસ ચેતવણીઓ અને સંબંધિત એગ્રોમેટ સલાહ સહિત હવામાનની માહિતી મેળવવામાં મદદ કરવાનો છે.

ખેડૂતોને આબોહવાના જોખમોથી બચાવવા માટે સરકારે ખરીફ 2016થી મુખ્ય ઉપજ આધારિત પ્રધાનમંત્રી ફસલ વીમા યોજના (પીએમએફબીવાય) અને હવામાન સૂચકાંક આધારિત પુનર્ગઠન હવામાન આધારિત પાક વીમા યોજના (આરડબલ્યુબીસીઆઈએસ) પ્રસ્તુત કરી છે. આ યોજનાનો ઉદ્દેશ અણધાર્યા કુદરતી આફતો, પ્રતિકૂળ હવામાનને કારણે પાકને થયેલા નુકસાન/નુકસાનનો ભોગ બનેલા ખેડૂતોને નાણાકીય સહાય પૂરી પાડીને કૃષિ ક્ષેત્રમાં સ્થાયી ઉત્પાદનને ટેકો આપવાનો અને ખેડૂતોની આવકને સ્થિર કરવામાં મદદ કરવાનો છે, જેથી ખેતી ચાલુ રહે તે સુનિશ્ચિત કરી શકાય. દુષ્કાળ, સૂકા-વરસાદ, પૂર, કરાં, જળપ્રલય વગેરે જેવી અનિવાર્ય કુદરતી આફતો સામે ખેડૂતોને વ્યાપક જોખમ વીમો પૂરો પાડવામાં આવે છે. આ યોજના હેઠળ સમગ્ર પાક ચક્ર માટે પૂર્વ વાવણીથી લઈને લણણી પછીના નુકસાનનો સમાવેશ થાય છે. વર્ષ 2016-17થી 2022-23માં આ યોજનાની શરૂઆત થઈ ત્યારથી અત્યાર સુધીમાં 3,497 લાખ હેક્ટર વિસ્તારમાં 4,846 લાખ ફેમર અરજીઓ નોંધવામાં આવી છે. રૂ. 14,45,978 કરોડની વીમાકૃત્ત રકમ માટે. 1,457 લાખ ખેડૂતોની અરજીઓને રૂ. 1,40,599 કરોડના દાવાઓની ચુકવણી થઈ ચૂકી છે, જેમાં ખરીફ-22 માટેના આંશિક દાવાઓનો પણ સમાવેશ થાય છે (30-06-2023 સુધી).

CB/GP/JD

(Release ID: 1946713) Visitor Counter : 241