ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਭਲਾਈ ਮੰਤਰਾਲਾ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਪੂਰਵ ਅਨੁਮਾਨ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਲਈ ਫੰਡਿੰਗ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਫਸਲ ਸਕੀਮ (ਸਪੇਸ, ਐਗਰੋ-ਮੌਸਮ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਭੂਮੀ ਅਧਾਰਤ ਨਿਰੀਖਣਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਉਤਪਾਦਨ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕਰਨਾ) ਅਤੇ ਚਮਨ (ਜੀਓ-ਇਨਫਾਰਮੈਟਿਕਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਾਲਮੇਲ ਬਾਗਬਾਨੀ ਮੁਲਾਂਕਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਫਸਲ (FASAL) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਖੇਤ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਦ ਕਿ ਚਮਨ (CHAMAN)  ਬਾਗਬਾਨੀ ਫਸਲਾਂ ਲਈ ਹੈ। ਦੋਵਾਂ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਾੜ ਖੋਜ ਸੰਗਠਨ (ਇਸਰੋ) ਨੇ ਕਾਰਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਵੇਲੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਨੂੰ ਇਸਰੋ ਦੇ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀਕਲ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਭਲਾਈ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਮਹਾਲਨੋਬਿਸ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫਸਲ ਪੂਰਵ ਅਨੁਮਾਨ ਕੇਂਦਰ (ਐੱਮਐੱਨਸੀਐੱਫਸੀ) ਵਲੋਂ ਚਲਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਫਸਲ ਦੇ ਅਧੀਨ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਨੌਂ ਫਸਲਾਂ ਚਾਵਲ, ਕਣਕ, ਤੁਰ, ਹਾੜੀ ਦੀਆਂ ਦਾਲਾਂ, ਤੋਰੀਆ ਅਤੇ ਸਰ੍ਹੋਂ, ਹਾੜੀ ਦੀ ਜਵਾਰ, ਕਪਾਹ, ਪਟਸਨ ਅਤੇ ਗੰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਚਮਨ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦੇ ਤਹਿਤ ਸੱਤ ਫਸਲਾਂ ਆਲੂ, ਪਿਆਜ਼, ਟਮਾਟਰ, ਮਿਰਚ, ਅੰਬ, ਕੇਲਾ ਅਤੇ ਨਿੰਬੂ ਜਾਤੀ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਸਰਕਾਰ ਭੰਡਾਰ, ਕੀਮਤਾਂ ਅਤੇ ਆਯਾਤ/ਨਿਰਯਾਤ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਅਤੇ ਫੈਸਲੇ ਲੈਣ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਅਧਾਰਤ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਅਧਾਰਤ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੋਕੇ ਦੇ ਮੁਲਾਂਕਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਡਾਟਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਫਸਲ ਬੀਮਾ ਯੋਜਨਾ (ਪੀਐੱਮਐੱਫਬੀਵਾਈ) ਦੇ ਅਧੀਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨਾਂ, ਚੌਲਾਂ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਫਸਲ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਅਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਬਾਗਬਾਨੀ ਦੇ ਵਿਸਥਾਰ ਲਈ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਈ ਉੱਨਤ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕੀਤੀ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪੁਲਾੜ ਅਤੇ ਭੂ-ਸਥਾਨਿਕ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਪੁਲਾੜ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਪਛਾਣੇ ਗਏ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਫਸਲਾਂ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ, ਸੋਕੇ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ, ਬਾਗਬਾਨੀ ਵਿਕਾਸ, ਫਸਲ ਬੀਮਾ, ਕੀੜਿਆਂ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ, ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ, ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਮੈਪਿੰਗ, ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ, ਸਟੀਕ ਖੇਤੀ, ਸਥਾਈ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ 'ਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਤਬਦੀਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਭਲਾਈ ਮੰਤਰਾਲੇ ਵਲੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਿਸਾਨ (KISAN) ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਨੇ ਫਸਲ ਦੀ ਉਪਜ ਦੇ ਅਨੁਮਾਨ ਵਿੱਚ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਪਾਇਲਟ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤੇ। ਮੰਤਰਾਲੇ ਵਲੋਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਧਿਐਨਾਂ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪਾਇਲਟ ਅਧਿਐਨਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ, ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ, ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਰਿਮੋਟ ਸੈਂਸਿੰਗ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪੀਐੱਮਐੱਫਬੀਵਾਈ ਦੇ ਅਧੀਨ ਵੱਖ -ਵੱਖ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਫਸਲ ਕੱਟਣ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਲਈ ਸਮਾਰਟ ਨਮੂਨੇ (ਸੀਸੀਈ), ਉਪਜ ਵਿਵਾਦ ਨਿਪਟਾਰਾ ਅਤੇ ਸਿੱਧੀ ਉਪਜ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੀਐੱਮਐੱਫਬੀਵਾਈ ਦਿਸ਼ਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਫਸਲ ਬੀਮੇ ਦੇ ਵੱਖ -ਵੱਖ ਪਹਿਲੂਆਂ ਲਈ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਡਾਟਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਐੱਸਓਪੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਹਨ।

ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰਵਾਇਤੀ ਸੀਸੀਈ ਅਧਾਰਤ ਉਪਜ ਅਨੁਮਾਨ ਤੋਂ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਅਧਾਰਤ ਉਪਜ ਅਨੁਮਾਨ ਵੱਲ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਸਰਕਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਏਜੰਸੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਕੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪਾਇਲਟ ਅਧਿਐਨ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਾਉਣੀ 2019 ਦੌਰਾਨ, 15 ਰਾਜਾਂ ਦੇ 64 ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 13 ਏਜੰਸੀਆਂ ਵਲੋਂ 9 ਫਸਲਾਂ ਲਈ ਪਾਇਲਟ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ 6  ਰਾਜਾਂ ਦੇ 15 ਬਲਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾੜੀ 2019-20 ਦੌਰਾਨ ਪ੍ਰਮਾਣਤ ਸਨ।

ਸਾਉਣੀ 2020 ਵਿੱਚ, 12 ਰਾਜਾਂ ਦੇ 100 ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 8 ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਚੌਲਾਂ ਦੀ ਫਸਲ ਲਈ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪਾਇਲਟ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ ਹਾੜੀ 2020-21 ਵਿੱਚ 13 ਰਾਜਾਂ ਦੇ 100 ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਚੌਲ ਅਤੇ ਕਣਕ ਦੀ ਫਸਲ ਲਈ ਜਾਰੀ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਗੈਰ-ਅਨਾਜ ਫਸਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਲਟ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਲਈ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ਼ਨ ਆਫ ਇੰਟਰਸਟ (ਈਓਆਈ) ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪਿਛਲੇ 4 ਸੀਜ਼ਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਚੌਲ, ਕਣਕ, ਹਾੜੀ ਦੀ ਜਵਾਰ, ਅਤੇ ਤੋਰੀਆ ਅਤੇ ਸਰ੍ਹੋਂ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਲਈ ਸਮਾਰਟ ਸੈਂਪਲਿੰਗ ਵੀ ਕੀਤੀ ਹੈ।

ਦੋ-ਪੜਾਵੀ ਉਪਜ ਅਨੁਮਾਨ ਲਈ ਪ੍ਰੋਟੋਕੋਲ ਵੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦੇ ਵਰਗੀਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਏਗੀ ਅਤੇ ਫਿਰ 'ਮੱਧਮ' ਜਾਂ 'ਗੰਭੀਰ' ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਸੀਸੀਈ ਚਲਾਏ ਜਾਣਗੇ ਅਤੇ ਘੱਟ ਸੀਸੀਈ  'ਹਲਕੇ'  ਜਾਂ 'ਆਮ' ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਜਾਣਗੇ।

ਕੇਂਦਰੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਤੇ ਕਿਸਾਨ ਭਲਾਈ ਮੰਤਰੀ ਸ਼੍ਰੀ ਨਰੇਂਦਰ ਸਿੰਘ ਤੋਮਰ ਨੇ ਅੱਜ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲਿਖਤੀ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ।

************

ਏਪੀਐੱਸ/ 

(Release ID: 1742083) Visitor Counter : 198